M əsləhətçi: C. Q. Nuriyev. Elm V ə Təhsil Mərkəzi «Təfəkkür»

Əmtəənin adı
Miqdarı
D
əyəri
(min
ABŞ
dolları)
2000-
cı 
ilə 
nisb
ətən
(%-l
ə)
1. Ət və ət 
m
əhsulları
20397,9 t 
17759,1 
72,1% 
- 
0
cümlədən 
humanitar yardım 
72,3 t 
483.2 
2. Buğda
615668,8 t 
69466,7 
87,1% 
- 
0
cümlədən 
humanitar yardım 
620.0 t 
49,6 
3. Un
18174,5 t 
4149,5 
82,1% 
-
o cümlədən 
humanitar yardım 
10351,5 t 
2546,8 
4. Şəkər
94508,1 t 
19596,9 
124,6% 
169 

---

- 
0
cümlədən 
humanitar yardım 
39573,7 t 
22974,3 
152,3% 
5. Yağ
39573,7 t 
22974,3 
152,3% 
- k
ərə yağı 
7931,5 t 
9998,7 
- bitki v
ə heyvan 
m
ənşəli yağlar 
31642,2 t 
12975,5 
- 
0
cümlədən 
humanitar yardım 
1135,3 t 
841,3 
6. Çay
6540,51 
22090,7 
242,0% 
7. Spirt
520686,4 1 
499,3 
24,5% 
8. Spirtli içkilər
1017,8 t 
702,4 
11,0% 
9. 
Tütün məmulatı
963923,2 min 
ədəd 
4345,9 
85,1% 
10. Minik 
avtomobill
əri
10199 
ədəd 
42809,6 
111,6% 
11. Toxum
699,7 t 
1058,1 
93,4% 
12. Gübrə
34190,8 t 
4324,6 
84,4% 
13. Neft m
əhsulları
13625,5 t 
15682,3 
14. Elektrik enerjisi
1425,1 mln 
kvt/s 
27609,2 
- 
0
cümlədən, 
elektrik enerjisinin 
qarşılıqlı ötürülməsi 
717,5 mln kvt/s 5586,6 
15. Neft v
ə onunla 
müşayiət 
olunan 
qazlar v
ə digər qaz 
şəklində 
olan 
karbohidrogenl
ər
3336,7 mln 
kub.m 9755,1 t 
170732,
7 
1652,0 
170 

---

ixracın strukturunda əsas yer tutan əmtəələrin miqdarı 
v
ə dəyəri isə aşağıdakı kimidir: 
Əmtəənin adı
Miqdarı
D
əyəri
(min ABŞ 
dolları)
2000-
cı
il
ə
nisb
ətən
(%d
ə)
1. Neft (xam)
9142508,0 t 
1725478,8 
1.1. Boru k
əməri ilə 
01.01.02-ci il
ə qədər 
n
əql olunan neft 
(xam) 
8347648,0 t 
2. Neft emalı 
m
əhsulları
2350427,6 t 
384066,1 
0 cümlədən 
sövdələşmə növləri 
üzrə: 
- s
ərbəst dönərli 
valyutaya 
2285648,7 t 372081,6 
- milli valyuta il
ə 
hesablaşmaqla 
malların keçirilməsi 
əsasında 
64776,5 t 
11979,2 
2.1. 01.01.2002-ci il
ə 
q
ədər şərti 
b
əyanetməklə 
göndərilmiş neft 
m
əhsulları 
129918,81 
3. Spirtli içkilər
9193,2 t 
3083,6 
61,8% 
4. Tütün
14228,4 t 
14304,8 
141,6% 
5. Tütün məmulatı
1779996.0 min 
ədəd 
10298,5 
583,2% 
171 

---

6. Qara metallar
40741,1 t 
5423,1 
26,8% 
7. Alüminium
9760,9 t 
6147,5 
38,6% 
8. Çay
1570,8 t 
3143,8 
127,8% 
9. Pambıq mahlıcı və 
tullantıları
20274,1 t 
14959,1 
48,6% 
10. Elektrik 
enerjisinin qarşılıqlı 
ötürülməsi
608,9 mln kvt/s 
4463,6 
Neft m
əhsullarının ixracında sərbəst dönərli valyutaya 
satış 372081,6 min ABŞ dolları (ümumi məhsulun 96,88% 
h
əcmində) və milli valyuta ilə hesablaşmaqla malların 
keçirilməsində 11979,2 min ABŞ dolları (3,12%) təşkil etmişdir. 
İxrac edilmiş neft məhsullarının 910491,3 tonu (38,74%) Dövlət 
Neft Şirkətinin Xarici İqtisadi Əlaqələr İdarəsinin, 1351428,1 tonu 
(57,50%) «Azərneftyağ» İstehsalat Birliyinin, 88508,2 tonu 
(3,76%) is
ə digər rezidentlərin payına düşmüşdür. 
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri xarici ölkələrə 
(MDB ölkələrindən başqa) 2092956,3 min ABŞ dolları dəyərində 
əmtəə (ümumi ixraca nisbətən 90,28%) çıxarmışlar, onlardan 
3281,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə barter üsulu ilə (ixraca 
nisb
ətən 0,16%), 909034,1 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə 
s
ərbəst dönərli valyuta ilə (ixraca nisbətən 43,43%) və 1141297,1 
min ABŞ dolları dəyərində əmtəə isə kompensa- siyalı öhdəliklər 
hesabına (54,53%) çıxarılmışdır. 
M
əhz bu dövrdə respublikaya isə xarici ölkələrdən 
988348,2 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala 
nisb
ətən 68,94%) gətirilmişdir. Onlardan 3700,4 min ABŞ dolları 
172 

---

d
əyərində əmtəə barter üsulu ilə (idxala nisbətən 0,37%), 
465923,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli 
valyutaya (idxala nisb
ətən 47,14%) və 259577,0 min ABŞ dolları 
d
əyərində əmtəə dövlət krediti üzrə (idxala nisbətən 26,26%) 
g
ətirilmişdir. 
Xarici ölkələr üzrə ticarət balansında müsbət saldo 
1104608,1 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. 
Respublikanın rezident və qeyri-rezidentləri MDB 
ölkələrinə 225257,5 min ABŞ dolları dəyərində məhsul (ümumi 
ixraca nisb
ətən 9,72%) çıxarmışlar, onlardan 1238,3 min ABŞ 
dolları dəyərində əmtəə barter üsulu ilə (ixraca nisbətən 0,55%), 
168522,5 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli 
valyuta il
ə (ixraca nisbətən 74,81%), 6615,8 min ABŞ dolları 
d
əyərində əmtəə isə qapalı valyutaya hesablaşmalar əsasında 
(ixraca nisb
ətən 2,94%) çıxarılmışdır. 
2001- ci ild
ə respublikaya MDB ölkələrindən 445348,1 
min ABŞ dolları dəyərində əmtəə (ümumi idxala nisbətən 
31,06%) g
ətirilmişdir. Onlardan 1906,9 min ABŞ dolları 
d
əyərində əmtəə barter üsulu ilə (idxala nisbətən 0,43%), 
372329,0 min ABŞ dolları dəyərində əmtəə sərbəst dönərli 
valyutaya (İdxala nisbətən 83,60%) və 53675,8 min ABŞ dolları 
d
əyərində əmtəə isə qapalı valyuta İlə hesablaşmalar əsasında 
(idxala nisb
ətən 12,05%) gətirilmişdir. 
MDB ölkələri üzrə ticarət balansında mənfi saldo 
220090,5 min ABŞ dolları təşkil etmişdir. 
Bu 
dövrdə 
Az
ərbaycan 
Respublikasının 
ticarət 
əlaqələrində xüsusi çəkisi böyük olan aşağıdakı ölkələr 
f
ərqlənmişdir: 
173 

---

İtaliya 
AB
Ş 
Rusiya 
Federasiyası 
İxrac 
İdxal 
Saldo 
İxrac 
İdxal 
Saldo 
İxrac 
İdxal 
Saldo 
Türkiyə İxrac 
İdxal 
Saldo 
-
1324065,4 min ABŞ dolları (ümumi 
İxraca nisbətən 57,12%) 
- 
24670,7 min ABŞ dolları (ümumi 
idxala nisb
ətən 1,72%) 
- 
1299394,7 min ABŞ dolları 
-
13610,4 min ABŞ dolları (ümumi 
ixraca nisb
ətən 0,59%) 
- 
231427,5 min ABŞ dolları (ümumi 
idxala nisb
ətən 16,14%) 
- (-
217817,1) min ABŞ dolları 
- 
76432,0 min ABŞ dolları (ümumi 
ixraca nisb
ətən 3,30%) 
- 
152926,4 min ABŞ dolları (ümumi 
idxala nisb
ətən 10,67%) 
- (-
76494,4) min ABŞ dolları 
- 
67617,5 min ABŞ dolları (ümumi 
ixraca nisb
ətən 2,92%) 
-
148159,9 min ABŞ dolları (ümumi 
idxala nisb
ətən 10,33%) 
- (-
80542,4) min ABŞ dolları 
Sonrakı yerləri isə Türkmənistan (İxracda 0,52%, idxalda 
9,42%), İsrail (7,08%, 0,42%), Qazaxıstan(0,28%, 6,95%), 
Almaniya (0,56%, 5,09%), Gürcüstan(4,45%, 0,34%), Fransa 
(2,87%, 1,83%), Böyük Britaniya (1,53%, 3,87%), İspaniya 
(4,39%, 0,23%) v
ə İran (0,39%, 3,87%) tutmuşlar. 
174 

---

2001- ci ild
ə xarici-iqtisadi fəaliyyətlə 6025 hüquqi və fiziki 
şəxs məşğul olmuşdur ki, bunlardan da 2609-u dövlət və özəl 
müəssisə, 3416-sı isə fiziki şəxslərdir. 
2002- ci il 
ərzində respublikanın rezident və qeyri-re- 
zidentl
əri tərəfindən 129 ölkə ilə aparılmış ticarət əməliyyatlarının 
h
əcmi 3840214,3 min ABŞ dolları olmuşdur. Bu müddət ərzində 
2166969,9 min ABŞ dolları dəyərində mal ixrac, 1673244,4 min 
ABŞ dolları dəyərində mal isə idxal olunmuş, ixrac-idxal 
əməliyyatları üzrə müsbət saldo 493725,5 min ABŞ dolları təşkil 
etmişdir. O cümlədən, elektrik enerjisinin Rusiya Federasiyasına, 
Gürcüstan Respublikasına və İran İslam Respublikasına 
qarşılıqlı ötürülməsi ilə ixracı 18926,7 min ABŞ dolları və idxalı 
is
ə 10085,6 min ABŞ dolları təşkil etmişdir; respublikaya 445/4,2 
min ABŞ dolları dəyərində 41365,8 ton humanitar yük və texniki 
yardım daxil olmuşdur. 
2001-ci il
ə nisbətən 2002-ci İldə ixrac əməliyyatlarının 
h
əcmi 6,12% (141299,5 min ABŞ dolları) azalmış, idxal 
əməliyyatlarının həcmi isə 16,73% (239788,0 min ABŞ dolları) 
artmışdır. İdxal əməliyyatlarının həcmi əsasən təbii qazın, 
avadanlıqlar və texniki qurğuların, elektrik maşınları və onların 
hiss
ələrinin, poliqrafiya sənayesinin məmulatlarının, qara 
metallar, kimy
əvi maddələr və başqa malların idxalı hesabına 
artmışdır. 
Bu dövrdə xarici ticarət dövriyyəsinin - idxal və ixrac üzrə 
aylardan asılı olaraq dəyişmə dinamikası aşağıdakı kimi 
olmuşdur (diaqram 1). 
17.5 

---