Aydındır ki, Azərbaycanın xarici ticarət konsepsiyası
göstərilən
istiqam
ətlərin
üzvi
vəhdətinə
əsaslanmaqla
formalaşdırılmalı və ölkənin xarici ticarəti bu prinsiplər bazasında
h
əyata keçirilməlidir.
Xarici ticar
ət siyasəti dövlət
siyasətinin mühüm tərkib
hiss
ələrindən biridir. Hətta son dövrlərdə inkişaf etmiş ölkələrin
xarici siyas
ət idarələri də beynəlxalq iqtisadi əlaqələrdə, xüsusi
il
ə xarici ticarət əlaqələrinin tənzimlənməsində yaxından iştirak
edirl
ər. ABŞ Dövlət departamentinin İqtisadiyyat və Biznes İşləri
üzrə Bürosu, Almaniya Xarici İşlər Nazirliyinin xarici iqtisadi
siyas
ət, Avropa inteqrasiyası idarəsi və s. buna misal ola bilər.
Eyni zamanda,
xarici iqtisadi probleml
ərin kompleks xarakteri,
onların ümumiqtlsadi inkişafla sıx bağlılığı bəzi ölkələrdə xüsusi
t
əşkilatlararası orqanların yaranmasına səbəb olur. Məsələn,
Almaniya Federativ Respublikasında ticarət siyasəti, idxal,
xammal v
ə ixrac təminatları üzrə nazirlik fəaliyyət göstərir. Xarici
ticar
ət və ümumiyyətlə, xarici iqtisadi əlaqələrin təşkilat! quruluşu
üzrə dünya ölkələrinin təcrübəsinin təhlili göstərir ki, xarici
ticarət
siyas
ətinin, eləcə də xarici iqtisadi
fəaliyyətin səmərəli həyata
keçirilməsi üçün bu istiqamətdə zəruri olan təşkilat strukturları -
nazirlikl
ərarası xarici iqtisadi əlaqələr komitəsi, beynəlxalq
t
əsərrüfat kooperasiyası, beynəlxalq sahibkarlıq və s.
yaradılmalıdır. Lakin, bu heç də o demək deyildir ki, xarici ticarət
əlaqələri bütünlükdə dövlət inhisarına alınmalıdır. Əvvəllər qeyd
etdiyimiz kimi, xarici iqtisadi f
əaliyyətin inhisar- laşdırılması və
eyni zamanda, daxili bazarda
əlaqələrin sərbəstləşdirilməsi real
bazar münasibətlərinin təşəkkülü istiqamətində bir sıra
probleml
ərin yaranmasına səbəb ola bilər. İnki-
256
şaf etmiş ölkələrin xarici ticarət siyasəti sferasındakı təcrübəsi
göstərir ki, burada iki istiqamət özünü açıq-aşkar büruzə verir:
1. Azad ticar
ət siyasəti;
2. Proteksionizm (himay
ədarlıq).
Klassik bazarın formalaşdığı dövrdə,
inhisar və inhisar
birlikl
ərinin hələ meydana çıxmadıqları azad rəqabət şəraitində
xarici ticar
ət siyasətinin tam sərbəstləşdirilməsi bütün ölkələr
üçün əlverişli idi. Belə ki, nəzərdən keçirilən dövrdə iqtisadi
vahidl
ərin bazar fəaliyyəti və iqtisadi imkanları elə bir səviyyədə
İdi ki, onların nəinki ayrı-ayrılıqda,
hətta qrup şəklində belə
bazardakı situasiyaya təsir göstərə bilmirdilər. Əksinə, onların
bazar f
əaliyyəti ümumi vəziyyətlə tənzimlənirdi. Lakin əmtəə
t
əsərrüfatının sonrakı inkişafı və sənaye inqilabının başa çatması
il
ə əlaqədar olaraq İnhisar və inhisar birlikləri meydana çıxdı ki,
bu da ümumiyyətlə, dünya İqtisadiyyatının İnkişafında
keyfiyy
ətcə yeni mərhələ idi. Eyni zamanda, inhisarların
yaranması xarici ticarət siyasətində himayəçilik (proteksionizm)
t
əmayülünün güclənməsi prosesi ilə paralel olaraq gedirdi.
Xarici ticar
ətin protekslonist
nəzəriyyəsinin ən görkəmli
nümayəndəsi F.List olmuşdur. Onun nəzəriyyəsi təsərrüfat
inkişafının mərhələləri haqqında təlimə əsaslanır.
Listin fikrinc
ə, bütün ölkələr öz inkişafında aqrar ölkədən
aqrar-s
ənaye, sonra isə aqrar-sənaye-ticarət ölkələrinə
çevrilirlər.^^ İnkişafın ən yüksək mərhələsinə çatmaqda əsas rolu
gömrük rüsumları oynayır. Eyni zamanda, gömrük rüsumları
s
ənayenin hələ zəif inkişaf etdiyi və
xarici rəqabətə tab gətirə
bilm
əyəcəyi mərhələsində xüsusilə zəruridir. XIX əsrin axırları
Dostları ilə paylaş: