M. F. Ziya yeva, G. X. Ma VL yano va ginekologiya

E k s s u d a tiv p a r a m e tr it
Bu kasallik b e m o r u m u m i y a h v o lin in g b ir d a n y o m o n -
lashuvi bilan k e c h m a y d i. B a c h a d o n t o ‘g ‘ri ich ak abssessida 
infiltrat tils im o n yoki y a r im s h a r s im o n s h a k ld a o r q a g u m -
b a z d a n b o ‘rtib tu rad i. Bu infiltrat t o ‘g ‘ri ic h a k n in g y o n d e -
v o rid a e m a s , fa qat old d e v o r id a a n iq la n a d i. P a r a m e tr a l infiltrat 
esa g u m b a z n i n g o r q a va y o n t o m o n la r i d a b o ‘rtib, b a c h a d o n
va t o ‘g bri ich ak d e vorla riga y a q in la s h ib , u la rn i y a r im aylana 
sh a k lid a o ‘rab oladi. P a r a m e tr a l infiltrat c h a n o q d e vorla riga 
y o p is h a d i, t o ‘g ‘ri i c h a k b a c h a d o n abssessida y o p is h m a y d i.
Y a llig la n is h g a olib k e lu v ch i 
sabablarni b a r ta r a f etish
hali 
kasalikka c h a l i n m a s d a n a b o r tla rg a y o ‘l q o ‘y m a slik , shaxsiy 
gigiyenaga a m a l qilish va n a z o r a tn i y o ‘lga q o ‘yish, ay o llar 
o ‘rtasid a s a n ita r iy a - o q a r tu v ishlarini olib b o r is h d a n iborat.
X O T IN -Q IZ L A R J I N S I Y A’ZO L A R IN IN G S P E T S IF IK
YALLIG‘LA N IS H KASALLIKLARI
Z a x m
Z axm
(fo rs-to jik — 
jarohat, yara) Lues sifilis
b a r c h a a ’zo 
va siste m a la r z a ra rla n ish i bilan k e c h a d ig a n v e n e r ik (tanosil) 
kasalligi. Z a x m kasalligi q a d i m d a n m a ’lu m . X r is to fo r K o lu m b
ek sp e d itsiy a sin in g m a tro sla ri G a iti o ro lid a y a s h o v c h i m a h a lliy
a h o lid a n o ‘ziga z a x m y u q tirib , Y e v ro p a d a z a x m tarq a lish ig a 
sab a b b o ‘lishgan, d e g a n t a x m i n la r bor. X V asr oxirlariga kelib 
Rossiyada h a m z a x m p a y d o b o ‘lgan. „Sifilis“ s o ‘zi XVI asr 
italyan shifokori va shoiri D . F r a k a s t o r o t o m o n i d a n yozilgan 
p o e m a s i d a g i X u d o t o m o n i d a n q i l m i s h l a r i u c h u n t a n o s i l
kasalligi b ila n ja z o l a n g a n Sifilus ismli c h o ‘p o n n o m i d a n kelib 
c h iq q a n . A b u Ali ibn S in o n in g „ T ib q o n u n l a r i " a s a rid a bu 
kasallik ,,fa ra n g “ kasalligi d e b n o m la n g a n .
Z a x m n i
( o q i s h )
r a n g s i z
t r e p o n e m a
( s p e r o h e ta
pallidum )
q o ‘z g ‘a ta d i, u kishi o rg a n iz m ig a j a r o h a t la n g a n teri
111

---

yoki shilliq p a r d a l a r orq a li kiradi. B e m o r z a x m ta rq a ta d ig a n
m a n b a d i r , kasallik, a s o s a n , b e m o r bilan (x u su sa n , s in a s h ta
b o l m a g a n kishilar b ila n ) jin s iy a lo q a q ilg a n d a y u q a d i, s h u ­
n in g d e k , u y - r o ‘z g ‘o r b u y u m la r i, id is h -to v o q , tish c h o ‘tkasi, 
so c h iq , c h o y s h a b , k o ‘r p a - y o s tiq la r d a n f o y d a la n g a n d a , b e m o r
bilan b itta p a p iro s c h e k ilg a n d a yoki u b ilan o ‘p is h g a n d a h a m
y u q ish i m u m k in .
Z a x m bilan k asa lla n g an o d a m a w a l ig a o ‘zini m u t la q o
sogMom se z a d i, 3 —4 h a f ta d a n keyin y a shirin (in k u b a ts io n ) 
davri tu g a g a c h , o q ish t r e p o n e m a l a r k irgan j o y d a z a x m n in g
b irin c h i belgisi — o g ‘rim a y d ig a n q a ttiq y ara (q a ttiq s h a n k r )
p a y d o
b o N a d i
( z a x m n i n g
b i r i n c h i
d a v r i ) .
Y a r a
(s h a n k r ) g a y a q in lim fa tu g u n la r i y a llig ‘la n ib , k a tta la s h a d i. 
Y ara y u m a l o q yoki oval sh a k lid a , c h e tla ri tekis boMib, sogN om
te r id a n ajralib tu ra d i; u n i n g tubi silliq g o ‘sh t ra n g id a , xud d i 
lo k la n g a n d e k yaltirab , u sh la b k o ‘rilsa, q o ‘lga q a ttiq u n n a y d i ,
s h u n i n g u c h u n
sh a n k r
deyiladi. Z a x m yaralari teri va shilliq 
q a v a t n i n g h a r q a n d a y q i s m i d a ,
m a s a l a n ,
l a b d a ,
m u r t a k
b e z la rid a , k o ‘krak b e z la rid a , q o ‘lda u c h r a s h i m u m k in . Q a ttiq
s h a n k r b a d a n d a
k o ‘p i n c h a
b i t t a - i k k i t a j o y d a
b o ‘l i b ,
d a v o la n m a s a h a m b ir n e c h a h a f ta d a n keyin a s ta - s e k in o ‘z- 
o ‘z id a n bitib ketishi m u m k in . L ekin bu kasallik tu z a ld i, deg a n
g a p e m a s , a k s in c h a , u d a v o m e ta y o tg a n b o ‘ladi. T e r ig a yoki 
shilliq p a r d a g a kirib o lg a n o q ish t r e p o n e m a t e z k o lpay ib , q o n
va limfa to m ir la r i orq a li b u t u n o r g a n iz m g a tarq a la d i. B u n d a
z a x m n in g i k k i n c h i
d a v r i
b o sh la n a d i: b a d a n , q o ‘l-o y o q
terisiga p u sh ti d o g ‘, m is rangli t u g u n c h a (p a p u la ) k o ‘rin ish i- 
dagi k a tta - k ic h ik t o s h m a l a r ( r o z e o la ) to sh a d i. Z a x m t u g u n -
c h a la ri jin s iy a ’z o la r d a , o r q a c h iq a r u v teshigi a tro fid a , o g ‘iz 
b o ‘s h l i g ‘i, 
d u m b a o r a l i g ‘id a g i b u r m a l a r d a p a y d o b o ‘lib, 
su v lan ib , y a ltira b tu ra d i. O r q a te s h ik a tro f id a teri d o i m o
is h q a la n ib tu r g a n lig i u c h u n z a x m t u g u n c h a l a r i k a tta la s h ib
ketishi, b ir-b iri b ila n q o ‘shilib, yirik k o n d ilo m a la r g a a y lan ish i, 
usti o q a r ib sh ilin ish i va suv o c h ib turishi m u m k in . T u g u n -
c h a la r lab, til, m u r t a k , s h u n in g d e k , to v u s h b o y la m la rin in g
ichki y u z a sid a p a y d o b o ‘lsa, b e m o r n i n g o vozi b o lg ‘ilib q oladi. 
Bu d a v rd a u a tro f d a g ila r u c h u n n ih o y a td a xavflidir. B e m o r ­
n in g so c h i o q a r ib , t o ‘kila b o sh la y d i; b o s h n in g m a ’lu m b ir 
qism id a g i s o c h b u t u n l a y tu s h ib ketib, b e m o r kal b o ‘lib q o lad i 
(z a x m g a a l o q a d o r kasallik). B e m o r n in g q o sh va kipriklari h a m
112

---

t o ‘kilib ketishi, sh u n in g d e k , b o 'y in s o h asid a o q m a y d a jig a rra n g
d o g 'l a r ( z a x m le y k o d e r m a si) p a y d o b o ‘lishi m u m k in . Kasallik 
q a y ta la n ib turadi.
K e y in c h a l i k z a x m n i n g o x irg i — u с h i n с h i 
d a v r i
b o s h la n a d i, kasallik jid d iy tu s oladi: ichki a ’z o la r , nerv va 
s u y a k s is te m a s i z a r a r l a n a d i ;
k a t t a - k a t t a z a x m g u m m a l a r i
p a y d o b o ‘lib, q iy in b ita d ig a n y ara g a a y la n a d i. Kasallik o q ibati 
g u m m a l a r o ‘rn a s h g a n a ’z o g a bogMiq. A o r ta , ichak, jig a r kabi 
h a y o t u c h u n m u h i m a ’z o la r z a ra rla n sa , b e m o r hayoti xavf 
o stid a q o ladi. A gar b u r u n z a r a r la n g a n boMsa, u n i n g t o g ‘ay 
va suyagi yem irilib , b e m o r b a d b a s h a r a , b u rn i e g a r s im o n boMib 
q o lad i. Z a x m d a nerv s is te m a sin in g z a ra rla n ish i o r q a m iya 
s o ‘xtasi v a p r o g r e s s iv fa la jg a s a b a b boMadi. 
O r q a m iy a
s o ‘x tasid a — u m u r t q a p o g ‘o n a s id a x a n ja r s a n c h g a n d e k o g ‘riq 
p a y d o boMadi, siyish v a ich kelish m a r o m i b u ziladi; koMish 
nervi atrofiyaga u c h r a s a , b e m o r k o ‘r boMib q o la d i, progressiv 
f a la j d a b e m o r n i n g e s - h u s h i
k i r a r - c h i q a r boM ib, x o t i r a s i
z a iflashadi, talaffuz bu zilad i, p o y m a - p o y yozadi.
B a ’z a n , za x m u z o q v a q tg a c h a y a sh irin k e c h a d i, b u n d a y
v a q td a z a x m g a tash x is q o 'y i s h a n c h a q iyin. 
B e m o r toMa 
d a v o l a n m a g a n boMsa, z a x m a vlodiga oMishi m u m k in , b u n d a
b o la o n a q o r n i d a y o q z a x m bilan k asa lla n ib q o la d i. T u g l m a
z a x m d e b a n a s h u n g a aytiladi. H o m i l a d o r ayol z a x m bilan
o g brib d a v o la n m a s a , bolasi tu sh ish i, m u d d a t i d a n ilgari oMik 
yoki 
kasal boMib tugMlishi m u m k i n . T u g ' m a z a x m bilan
tugM lgan b o l a d a k o 'p i n c h a ich k i a ’z o l a r , s u y a k v a nerv 
s i s t e m a s i ,
k o ‘r i s h , e s h i t i s h a ’z o l a r i z a r a r l a n g a n b o M adi; 
b a d a n g a d o g ‘g a o ‘x s h a s h t u g u n s i m o n j u d a k o l p t o s h m a
to s h a d i; o d a t d a b u n d a y b o la la r h a y o tin in g d astlabki h a f ta - 
larid a y o q oMadi.