M. L. Tursunxodjayev Tashkent davlat texnika universiteli

7.5. Zaxiralarni aniqlash usullari va
optimallashtirish
Logistik funksiyalam i amalga oshirishda vujudga keladigan 
umumiy xarajatlar turkum ida o ‘ziga xos aniqlanish ketma-ketligiga 
ega b o ig a n bir qator zaxiralar mavjud.
Yuklarni tashishga ketadigan xarajatlar.
Tashish ishlari bilan 
b o g liq b o ig a n sarf-xarajatlar, korxona yoki transport kom pa- 
niyalarimng transport bolinm alariga ketadigan ekspluatatsion xara­
jatlar sifatida ко'rib chiqiladi.
Bu xarajatlar tarkibiga quyidagilar kiradi:
• ishlarni bajarish bilan band b o ig a n ishchilam ing ish haqi;
• ish haqiga qo ‘shimchalar;
• bino, inshoat, uskunalarning amortizatsiya xarajatlari;
• bino, inshoat, uskunalarning ta ’minoti bo ‘yicha xarajatlar;
125

---

• energiya va yoqilg'i xarajatlari;
• yordamchi materialiarga ketadigan xarajatlar;
• uskunalarni ishlatish bilan bog’liq xarajatlar;
• ustam a xarajatlar.
Agar korx o n a m ah su lo tlarin i tash ish d a tash q i tra n sp o rt 
tashkilotlaridan foydalansa, tashishga ketadigan xarajatlar transport 
tarifiari ko'rinishini oladi.
Zaxiralarni tashkil etish bilan b o g iiq xarajatlar korxonaning 
buyurtm alarni bajarish va m ateriallarni saqlashga ketadigan 
xarajtlari sifatida ko'riladi. U lar boshqa xarajatlar bilan bir qatorda 
o ‘zining tarkibiga vositalarni qayta mobillashtirish natijasidagi 
yo‘qotishlar va «defitsit yo‘qotish»larini oladi.
Sug‘urtalash xarajatlari.
Tovarlarni sug‘urtalash yuk egalari 
va tashuvchilarning m ablaglarini himoya qiladi; tovar harakati 
jarayonlari faoliyatining m a’lum mustahkarnligini va transport 
tashkilotlari xarajatlarining qisqarishini ta ’minlaydi. Sug‘urtalashga 
ketadigan xarajatlar sug‘urta bozorining stavkalar miqdori bilan 
aniqlanadi.
Logistik yondashuvning qo'llanishi natijasida ishlab chiqarish 
zaxiralari miqdorining optimallashuvi hisobidan olinishi mumkin 
bo'lgan samarani quyidagicha aniqlash mumkin.