M. L. Tursunxodjayev Tashkent davlat texnika universiteli

logistik modellashtirish
deb ataladi.
Logistik m odellashtirish tam oyillarini quyidagilarga b o ‘lish 
mumkin: tizimli; yaxlitlik; iyerarxiyaga oid; funksionallik; m aq- 
sadga yo'naltirilganlik; boshqaruvchanlik; adekvatlik; kuzatiluv- 
chanlik; alternativlik; komplekslilik.
Iqtisodiy xususiyatlari m urakkab bo'lgan sotuv jarayonini 
modellashtira oladigan eng muhim prinsip bu tizimlilik prinsipidir. 
Sotuv tizimi bu elem entlarning erkin yig'indisi emas, balki bir- 
biri bilan bogiangan, muvofiqlashgan bir yaxlitlikning qismlaridir. 
Bu prinsip asosida logistik m odel barcha um um iy maqsadga 
yo'nalgan elem entlarni o 'z ichiga olishi kerak.
YaxJitlilik prinsipi hech bir tizimni tashkil etuvchi qismlarda 
yo‘q xususiyatlarga tizim ning ega bo'lishidir. M asalan, om bor 
yoki transport sexi yoki o ‘rash sexi alohida olganda tugallangan 
sotish (xaridorning tolovga layoqatlilik talabini firma daromadini 
maksimallashtirib qoniqtiradigan) jarayonini amalga oshira olmaydi.
Iyerarxiyalik prinsipi alohida elem entlar orasida vakolatlar 
taqsimlanishi bo'yicha qarama-qarshiliklarsiz ko'p pog'onali sotuv 
tizimini amalga oshirish imkoniyatini beradi. Bu prinsipni ketma- 
ketlikda amalga oshirish jarayonida tizim ning har bir alohida
60

---

bo‘limlari o ‘z oldiga qo‘yilgan vazifalarni bajarish uchun usul va 
vositalar tanlashda mustaqillikka egadirlar.
Funksionallik prinsipi sotuv tizim ining va uning h ar bir 
elementining o ‘z vazifasi borligini ta ’minlaydi. Aynan funksiyalar 
taqsim oti asosida sotuv xizm atining tashkiliy tuzilm asi kelib 
chiqadi, teskarisi emas. Boshqacha qilib aytganda, sotuvni logistik 
m o d ellash tirish d a h am m a tu z ilm a b o ‘lin m alari funksiyalari 
aniqianadi, keyin m a’lum bir funksiyalar yig ln d isig a moslab 
tuzilmaviy b o lin m a la r yaratishadi.
Maqsadga yoVnaltirilganlik prinsipi modellashtirish va sotuvning 
logistik modellarining ishlash jarayoni m a’lum maqsadlarga bo‘y- 
sunishini nazarda tutadi. Agar prinsiplarni aham iyatiga qarab 
joylashtirsak, bu prinsipni birinchi o'ringa qo ‘yish kerak bo ‘lardi. 
Sotuv maqsadlari hech bo ‘lmasa to 'rtta o lc h am g a ega bo‘1 ishi 
kerak:
• iqtisodiy maqsadlar — firma maqsadlari bilan bir xil b o iib , 
foydani aksimallashtirishga yo ‘nalgan;
• miqdoriy maqsadlar — sotuv hajmlarini oshirish, bozom ing 
m a’lum b ir segm entida firma ulushini oshirish, m ablag‘ 
aylanishini tezlashtirish va hokazolar;
• sifatiy m aqsadlar — xizmat ko‘rsatishning sifati, mijozlar 
bilan ishonchli qayta aloqa, iste’m olchilam ing talablarini 
aniq bilish va ular asosida firmaning maqsadini belgilash;
• rivojlanish maqsadlariga tizim ichidagi xizmat maqsadlari 
deb qaraladi. Rivojlanmayotgan sotuv — bu qolib ketishga 
m ahkum b o ig a n