M. L. Tursunxodjayev Tashkent davlat texnika universiteli

mantiqiy-iqtisodiy usullar —
oldindan aytib berish korxo­
naning avvalgi va hozirgi bosqichida (prognoz tuzilishi vaqtida) 
rivojlanish yo‘nalishining atroflicha tahliliga asoslanib, yuz berishi
75

---

m um kin boMgan ijtim oiy-iqtisodiy sharoitlar va faktorlarning 
(narxlar o £zgarishi, aholi sonining o £si$hi, assortim entlar o'zga- 
rishi, bozorga yangi tovariar chiqishi) o'zgarishini hisobga olgan 
holda mantiqiy baholash va m ulohaza yuritish shakJida tuziladi. 
Bashorat qilish ekspert baholash xususiyatiga ega. Ekspert baholash 
maxsus tartibda amalga oshiriladi, baholashda hech qachon, tajri- 
basi va malakasidan q at’iy nazar, bitta mutaxassis fikriga ishonish 
mumkin emas.
2) 
iqtisodiy —
m atem atik usullar — m atem atik statistika usulla- 
riga asoslangan. Aksariyat hollarda iqtisodiy-matematik modellash- 
tirish usulidan foydalaniladi. Bunday holda prognoz bir-biri bilan 
bogMiq ravishda o ‘rganilayotgan voqeaning asosiy aloqalarini va 
qonuniyligini aks ettiruvchi son bilan hisoblangan ko‘rsatkichlar 
tizimini ifodalovchi modelning sotilishi asosida tuziladi.
3) 
me ’yoriy usullar —
m e’yorlar tizimiga va oqilona foydalanish 
m e’yorlariga asoslangan. Bu kabi yondashishda kelajakdagi bir- 
m uncha vaqtga tovaming aniq turidan oqilona foydalanish m e’yori 
moMjal qilib ohnadi. Erishilgan iste’mol darajasi solishtirilib, m a’qul 
darajaga erishishni ta ’minlovchi savdo o'sishi m umkin boMgan 
sur’atlari hisoblanadi. Shuni ta ’kidlash lozimki, m e’voriy usul 
faqatgina oMta muddatga va uzoq muddatga prognoz qilinganda 
qoMlaniladi (besh yil va undan yuqori), Kelgusi yilga prognoz 
qilishda, ayniqsa, yillik buyurtmalarni asoslab berishda mazkur 
usuldan foydalanish m umkin emas.
Bashorat qilish reja ishlab chiqishdan oldingi bosqich hisob­
lanadi va moliya-xo‘jalik faoliyati masalalari bo‘yicha qarorlar 
tuzishda qo£shimcha m anba b o £lib xizmat qiladi.