M. L. Tursunxodjayev Tashkent davlat texnika universiteli

Dengiz transporti 
xalqaro yuk tashish ishlarida yirik yuk 
lashuvchilardan hisoblanadi.
Ularning asosiy afzalliklari yuk tariflarining kamligi va ko‘p 
yuk jo ‘natish imkoniyatlaridir.
Term inallar orqaii tashkil etilgan yuk tashishlar 
yu k tashish
term inallari
deyiladi. 
Yuk tashish
term in allarn i bajaruvchisi 
transport ekspeditsiya firmalari hisoblanadi, ular kompleks va 
maxsus term inallar orqaii ish bajaraladilar. D engiz portining 
konteyner terminali — bu uchta asosiy transport turlari — dengiz, 
tem ir yo‘l va avtomobil transporti o ‘rtasida konteynerlar, alma- 
shiladigan kuzovlar, konteynerlarni taqsim etuvchi transport 
bo‘g‘ini.
D engiz p o rtining kon tey n er term in allarid a yuk tushirish 
operatsiyalari bilan bir qatorda yuklarni omborga joylashtirish 
Va
taqsim lash ham da o ‘z avtotransportida yaqin joylashgan yuk 
j o ‘natuvchi va iste’m olchilarga yuk yetkazib berish am alga 
oshiriladi.
Terminal uch zonaga bo ‘linadi:
1) om bor zonasi;
2) saralash va o ‘rash zonasi;
3) kemalar to ‘xtaydigan qirg‘oq va m a’muriy zona.
«KANBAN» ham da «Aniq va o ‘z vaqtida» tizimlari bo ‘yicha
ishlovchi ishlab chiqarish, ta ’m inot va sotuv dasturlarini taqsimlash
— bu tovar ishlab chiqarish va ularni bozorlarga yetkazib berish 
usullarini mukamallashtirish natijasidir.
94

---

Yuk jo 'natish d a ilova qilinadigan hujjatlar ro ‘yxati quyida- 
gilardan iborat:
— tovar-transport yuk xati;
— schyot-faktura;
— avtotransport vositasining yuklanganligi xususida dalolat- 
noma;
— sifat sertifikati (agar yuklar sanoat m ahsuloti bo ‘lsa);
— karantin sertifikati;
— kelib chiqishi to'g'risidagi sertifikat;
— yuk tashishga ishonch qog‘ozi;
— nakladnoylar;
— jam lam a vedomostlar.
Transport lashkilotlari tom onidan ko'rsatilgan xizmat uchun 
qilinadigan hisob kitoblar transport tariflari yordam ida amalga 
oshiriladi. Tariflar o 'z ichiga quyidagilami oladi:
— yuklarni tashish uchun olinadigan to io v iar;
— yuk tashish bilan bogMiq boMgan qo'shim cha jarayonlar 
uchun yigMmlar;
— toMovlar va yigMmlarni hisoblab chiqarish uchun qoidalar.
Iqtisodiy tabaqa sifatida transport tariflar — transport mahsu-
iotiga boMgan narxlar shakli hisoblanadi. Ularning shakllanishi 
quyidagilami ta ’minlashi zarur:
— transport korxonalari uchun xizmat koMsatish xarajatlarinui 
qoMlash va foyda olish imkoniyatlariga ega boMish;
— transport xizm atlaridan foydalanuvchi xaridorlarga esa 
transport xarajatlarini qoMlash imkoniyatlari boMishi kerak.
Oldingi boMimda k o ‘rsatib oMilganidek, m uhim om illardan biri 
boMib, yuk tashuvchini tanlashga ta ’sir ko'rsatuvchilardan yuk 
tashishning qiymati hisoblanadi.
Mijozlar kurashish, raqobat sharoitida ilojsiz ravishda boMib, 
transport tariflariga tegishli o ‘zgartirishlar kiritishi mumkin.
Masalan, mamlakatimiz tem ir yoMlari bugungi kunda avtomobil 
transporti tom onidan yirik bo ‘lmagan kichik va mayda ogMrlikdagi 
joVnatiladigan yuklar sohasida jiddiy raqobatni sezmoqda.