M. L. Tursunxodjayev Tashkent davlat texnika universiteli

XI BOB. LOGISTIKADA SERVIS
Reja:
1. Logistikada servis tushunchasi va uning obyektlari.
2. Logistik xizmat ko ‘rsatish darajasini baholash usullari.
3. Logistika servis tizimi.
11.1. Logistikada servis tushunchasi va
uning obyektlari
Xizmat ko‘rsatish, ya’ni ehtiyojlami qondiiish bo‘vie ha ishlar 
yig‘indisiga servis deyiladi. Logistika servis taqsimot jarayoni bilan 
uzluksiz bogMiq va tovarlam i itse’molchigacha yetkazib berish 
jarayonida ko‘rsatiladigan xizm atlar majmuasini (kompleksini) 
tashkil etadi.
Xaridor bozori hisoblangan madaniylashgan zamonaviy bozor 
sharoitida tovar moddiy tarkibiy qismi tarzida ifodalanish bilan 
bir qatorda mahsulotning o'ram i, rangi, gabaritlari, dizayni, narxi 
singari omillardan ham da ishlab chiqaruvchi va savdo vositachisi 
nufuzini o ‘zida aks ettiradigan rna’lum bir harakatlar yig'indisi 
tarzidagi xizmatlardan iborat b o ‘lgan yaqqol ko‘zga tashianadigan 
hatnda ko‘zga tashlanmaydigan om illar majmuyini o ‘zida ifo- 
dalaydi. Xaridor qayd etilganiaming b a’rini m a’lum bir m a’noda 
o ‘zining mavjud ehtiyojlari ham da kutishlarining qanoatlantirili- 
shini ta’minlaydigan moddiylik hamda mavhumlik majmuyi tarzida 
qabul qiladi.
T ovarga b o 'lg a n zam o n av iy sh ak ld ag i m u n o sab a t keng 
miqyosda ko‘rib chiqiladigan bo ‘lsa, ushbu munosabatni yaqqol 
ko‘zga tashianadigan ham da ko‘zga tashlanmaydigan xususiyatlar 
majmuyi tarzida qabul qilinishini e’tirof etish mumkin. Xizmat 
um um lashgan tu sh u n ch a sifatida o ‘zida iste’m olchiga foyda 
keltiruvchi m a’lum bir harakatni aks ettiradi.
190

---

Logistika marketing atam alari iborasi bilan ifodalanadigan 
bo'lsa, xaridorlarga «amaliy ijrodagi» tovar bilan bog‘liq b o ig a n
holda «madad bilan quw atlangan tovar»ga ega b o ig a n hamda 
m a’lum bir tovar (material) oqimini hosil qiladigan moddiv shakl- 
dagi m ahsulotlarga ega b o ‘lish im koniyatini beradigan iste’- 
molchilarga xizmat ko‘rsatish tarm oqlarining katta qismini qamrab 
oladi. Umumiy taklifning («tovar-xizmat») moddiy qismi nisbiy 
ahamiyatining doimiy tarzda qisqarib borishi m azkur taklifning 
sanoatda (asosiy ishlab chiqarishda) ishlab chiqarilgan qo‘shilgan 
qiym at qism ining qisqarib borishi bilan b ir vaqtda (parallel 
ravishda) yuz beradi. Dem ak tegishli xizmatlam ing belgilangan 
majmuyi logistik servis predm eti b o ‘lib hisoblanadi. Tarkibiy 
qismlar bo'yicha logistik servisning umumiy sxemasini quyidagi 
tartibda ko‘rib chiqamiz (11.1-rasm):
ll.l-rasm .
Logistik servisning tarkibiy qism lari1.
M oddiy oqim lam ing muayyan iste’molchilari (ishlab chiqa- 
ruvchi va noishlab chiqaruvchi korxonalar, aholi) logistik servisning 
obyekti boMib hisoblanadi. Logistika servis yetkazib beruvchi
1 
M.A. Буранова.
Логистика. Маъруза.:
1
ар матни. — Т.: ТГТУ, 2011.
191

---

tom onidan yoki sotuvdan keyingi xizmat ko‘rsatishga mutaxas- 
sislashgan ekspeditor firmalari orqali amalga oshiriladi.
Iste’molchilarga logistik xizmat ko'rsatilishi ishlab chiqaruvchi 
tom onidan amalga oshirilishi bilan bir qatorda savdo-vositachilik 
tuzilmalari tom onidan ham amalga oshirilishi mumkin. Shu bilan 
birga ushbu turdagi xizmatni ko!rsatish ixtisoslashtirilgan tran- 
sport-ekspeditsion firm alar tom onidan ham am alga oshirilishi 
mumkin. Logistik tizim turidan, iste’molchilar talabi darajasidan 
hamda mol yetkazib beruvchi (ishlab chiqaruvchi, savdo-vositachi) 
strategiyasidan kelib chiqqan holda xizmat ko‘rsatuvchi tanlanadi.
Logistika servis sohasida amalga'oshiriladigan ham m a ishlami 
uchta guruhga ajratish mumkin:
• sotish oldidan, y a’ni logistik xizm at ko'rsatish tizim ini 
shakllantirish va xizmat ko‘rsatish sohasida korxonaning 
siyosatini aniqlash bo'yicha ishlar;
• tovarlarni sotish jarayonida amalga oshiriladigan logistik 
xizmatlar, masalan, yuklarning o ‘tishi haqida m a’lumotiar 
berish; assortim entni tanlash, qadoqlash; yuk birliklarini 
shakllantirish va hokazo.
• sotuvdan keyingi logistik servis o'zining tarkibiga kafolatlar 
b o :yicha xizmat ko‘rsatishni, iste’m olchilar talabini ko‘rib 
chiqish bo ‘yicha majburiyatlarni va hokazolarni oladi.
Samarali tarzdagi logistik xizm at k o ‘rsatishni tashkil etish 
quyida keltirilgan holatlar bilan b o g liq masalaiarni hal etishni 
o ‘z vazifalari tarkibiga kiritadi:
• tarkibiy xizmat ko‘rsatish ham da texnologiya bilan bogMiq 
masalalar;
• xizmat ko‘rsatishning sifat ko'rsatkichlari;
• m aqsadga m uvofiq x izm at k o ‘rsatish h am d a muqobiJ 
tarm oqni belgiiash.
M ol yetkazib beruvchini tanlashda iste’m olchilar asoslari 
(motivlari)ning ahamiyati bo'yicha farqlanishining muayyan tartibi
11.2-rasmda keltirilgan.
bu yerda: 1 — yetkazib berishning ishonchlilik darajasi;
2 
— yuk tashishlarda mavjud eng kam — minimal darajadagi 
davomiylik;