M. M. A lim o V a, sh. S. M a V ju d o V a, S. R. A X m ato va termodinamika

т $ = ( Я ) 1 0 0
(119)
Q q
yoki:
= 100- ( (?2+ ^ з+ '74+£/5 + ^б) 
(120)
Q o z o n q u rilm a sin in g (netto) FIK o 'z eh tiy o jlarig a (yoritish, na- 
so slarn i issiq lik d a n tu sh iris h va b.) s a rfla n g a n issiq lik d a n tash q a ri 
q o z o n a g re g a tin in g FIK teng, y a'n i:
„ni 
„br 
Q u e
inn
% = % - Щ " 100 
(121)
b u y e rd a , Q„f - o 'z eh tiy o jlarig a sa rfla n g a n issiqlik, k j/k g
Y o q ilg 'in in g sarfi q o z o n a g re g a tin i issiqlik h iso b la sh la rid a
y o q ilg 'in in g n a tu ra l va hiso b iy sarfi fa rq lan a d i.
Y o q ilg 'in in g n a tu ra l sarfi (kg/s) q u y id a g i ifo d a d a n an iq lan ad i:
71

---

D D0 > ( ^ b -к,5) + (Р/100)(^ - ^ > ^ ( / 4 6
- f ^ )
/1onx
^
(122)
b u y e rd a , Лц - q o z o n a g re g a tin in g (brutto) FIK, %.
Y o q ilg'ining h iso b iy sarfi m ex a n ik n o to 'liq y o n ish n i h iso b g a 
olib an iq lan ad i:
в * = в (1 “ к ю ) 
(123)
b u y e rd a , 
- m ex a n ik n o to 'liq y o n ish d a issiq lik n in g y o 'q o lish i
32-§. Bug' turbinalari va u la m in g ish la sh u slu b i
Bizga m a 'lu m k i, e le k tr e n e rg iy a n i ish lab c h iq a rish jaray o ­
n i m u ra k k a b b o 'lib , u issiqlik e le k tr s ta n siy a la rid a , g id ro e lek tr 
sta n siy a la rd a , a to m e le k tr s ta n siy a la rid a a m alg a o sh irila d i. Issiq­
lik e le k tr sta n siy a la rin in g ish la sh jara y o n in i m isol qilsak, u y e r ­
d a ishchi jism b o 'lg a n su v b u g 'in in g issiqlik en e rg iy asin i m e x a ­
n ik en e rg iy ag a ay la n ish i h iso b ig a e le k tr e n e rg iy asi h osil b o 'la d i. 
Bu esa tu rb o g e n e ra to rla rd a am a lg a o sh irila d i. D em ak, tu rb in a ­
n in g vazifasi ik kita k e tm a -k e t ja ra y o n d a n ta sh k il to p g a n b o 'lib , b i­
ri - b u g 'n in g issiqlik en e rg iy asin i k in etik en erg iy asig a, ikkinchisi 
- k in etik e n e rg iy an i m ex an ik e n e rg iy a g a ay la n ish in i a m a lg a oshi- 
rib b e ra d i. T u rb in a sta to r v a ro to r q ism larig a b o 'lin a d i. S tator b u
q o 'z g 'a lm a s q ism b o 'lib , u n d a so p lo y o 'n a ltiru v c h i p a rra k la r, taq- 
sim lovchi d ro ssel q u rilm a , tez lik la r re g u ly a to ri, p o d s h ip n ik la r, re- 
d u k to r, m o y n aso si va b o sh q a la r jo y lash g an . R otor - b u q o 'z g 'a - 
lu v c h a n q ism b o 'lib , u n d a val, d isk ishchi p a rra k la r joylashgan.
T u rb in a ikki tu rg a b o 'lin ad i:
• A ktiv turb in a;
• R eaktiv tu rb in a.
A ktiv tu rb in a la rd a h a m m a ish latish i m u m k in b o 'lg a n issiqlik 
s o p lo d a a m alg a o sh ad i, y a 'n i b o sim ox irg i b o sim g a c h a k a m a y a d i, 
ishchi p a rra k la rd a esa o 'z g a rm a y d i. T ezlik so p lo d a o rta d i, so 'n g ra
p a rra k la rd a sek in -asta k a m a y a d i (27- a rasm ).
R eaktiv tu rb in a la rd a esa ish la tish m u m k in b o 'lg a n issiqlik-
72

---

Со
и 
ishchi
■\
раггак
а
ishchi
р аггак
6
27-rasm . а - ak tiv tu rb in a d a g i jaray o n ; b - re a k tiv tu rb in a d a g i ja ra y o n
n in g b ir q ism i so p lo d a , q o lg a n q ism i e sa ishchi p a rra k la rd a a m a l­
ga o sh irila d i (27- b rasm ).
A ktiv tu rb in a n in g ish la sh u slu b in i k o 'rib chiqam iz. B ug' q o ­
z o n id a su v n in g q a y n a sh n atijasid a h o sil b o 'lg a n o 'ta q iz ig a n b u g ', 
b u g ' h a ra k a tla n u v c h i q u v u rla r y o rd a m id a b u g 'n i taq sim lovchi 
d ro sse l q u rilm a (d ro ssel k lap a n i)sig a kelib tu sh a d i. U y e rd a n b u g ' 
tu rb in a n in g aso siy elem ent! b o 'lg a n so p lo g a kelib tu sh ib , u y e r­
d a b u g 'n in g b o sim i k am ay ib , tezligi o rta d i (y a'n i issiqlik e n e rg i­
y a si k in etik e n e rg iy a g a ay lan ad i). S h u n d a y k a tta tezlik b ila n b u g ' 
s o p lo d a n chiqib tu rb in a n in g valiga o 'm a tilg a n ishchi p a rra k la rg a
u rila d i va n a tija d a p a rra k la r a y la n a b o sh la y d i, y a 'n i h a ra k a t so d ir 
b o 'la d i, k in etik e n e rg iy a m e x a n ik e n e rg iy ag a ay lan ad i.
T u rb in a g a k e la y o tg a n b u g 'n in g b o sh la n g 'ic h b o sim i - P0 s o p ­
lo d a n c h iq a y o tg an b u g 'n in g b o sim i - Р г tezligi esa Q ga ten g
b o 'lad i.
B ug' tu rb in a n in g birinchi p o g 'o n a s id a n u n in g q o 'z g 'a lm a s qis­
m id a jo y la sh tirilg an y o 'n a ltiru v c h i p a rra k la r y o rd a m id a ikkinchi 
p o g 'o n a g a , s o 'n g ra key in g i p o g 'o n a la rg a o 'tib h a ra k a tin i d a v o m
ettirad i.
73

---

B ug7 P0 b o sim bilan so p lo g a y u b o rila d i. Bu y e rd a , u n in g p o- 
tensial en erg iy asi k in etik e n e rg iy ag a a y la n tirila d i. Cj tez lik b ila n
so p lo d a n chiqib, b u g ' birinchi q a to r ishchi p a rra k la rg a kelib tu ­
sh ad i, b u y e rd a , u n in g k in etik e n e rg iy asi ishga a y la n a d i. S h u n - 
d a u n in g y o 'n a lish i o 'z g a ra d i. C 2 tez lik b ila n birinchi p o g 'o n a ish ­
chi p a rra k la rid a n chiqib, b u g ' birin ch i q a to r y o 'n a ltiru v c h i p a rr a k ­
larg a kelib tu sh ib , o 'z in i y o 'n a lish in i o 'z g a rtira d i va ikkinchi q a to r 
ishchi p a rra k la rg a kelib tu sh a d i.
S o 'n g ra b u g ' u y e rd a n ikkinchi q a to r y o 'n a ltiru v c h i p a rra k ­
larg a kelib tu sh a d i, u n d a n chiqib uch in chi q a to r ishchi p a rra k ­
larg a y o 'n a la d i va h a ra k a t d a v o m etadi. T u rb in a n in g uchinchi 
p o g 'o n a s id a n c h iq a y o tg a n d a b u g ' ju d a katta b o 'lm a g a n tezlikka 
eg a b o 'lad i.