M. M. A lim o V a, sh. S. M a V ju d o V a, S. R. A X m ato va termodinamika

IX bob. ICHKI YONUV DVIGATEL SIKLLARI
39-§. Ichki y o n u v d vig a tella ri h aq id a tu shuncha
Ichki y o n u v d v ig ate lla ri av to m o b illard a , sa m o ly o tla rd a , tank- 
lard a , tra k to rla rd a , m o to rli lo tk a la r va b o s h q a la rd a q u y iladi.
T o 'rt tak tli b e n z in d a ish la y d ig a n d v ig a te ln i k o 'rib chiqam iz: 
ichki y o n u v d v ig a te lin in g asosiy q ism i b o 'lib , y o q ilg 'i y o n ish i- 
n i hosil q ilu v c h i b ir v a b ir n e c h ta s ilin d r h iso b la n a d i. S ilin d rn in g
ich id a e sa p o rs h e n h a ra k a tla n a d i. P o rsh en m eta ll sterjen bilan
ta 'm in la n g a n b o 'lib , u p o rsh e n n i s h a tu n b ila n b o g 'la s h g a xizm at 
q iladi. S h a tu n esa, o 'z n a v b a tid a , p o rs h e n o rq ali tirsakli valga ha- 
ra k a tn i b e rish g a x izm a t q iladi. S ilin d rn in g y u q o ri q ism id a ik kita 
y o p iq k la p a n la ri b o 'lib , b iri y o q ilg 'in i p u rk a s h g a xizm at qilsa, ik- 
kinchdsi ishlatilib b o 'lg a n g a z la rn i ch iq arib y u b o rish g a xizm at qi­
ladi. K la p a n la r p o 'la tli ste rje n la m i h a ra k a ti tu fa y li h iso b g a ochila- 
di. K la p a n la rd a n ta s h q a ri s ilin d rn in g y u q o ri q ism id a svecha joy­
la sh g a n - b u a ra la sh m a n i e le k tr u c h q u n y o rd a m id a y o n ish g a xiz­
m a t qiladi.
B enzinli ichki y o n u v d v ig a te lla rid a y o n u v c h i a ra la sh m a n i h o ­
sil q ilu v c h i aso siy qism i k a rb y u ra to r h iso b la n a d i. D v igatelni ish 
b a ja rish i 4 ta ta k td a n ib o ratd ir.
I tak t - so 'rish . S o 'ru v ch i k la p a n ochilib, p o rsh e n n i p a s tg a qa­
ra b h a ra k a tla n is h d a v o m id a y o n u v c h i a ra lash m a k a rb y u ra to rd a n
silin d rg a o 'ta d i.
II ta k t - to ray ish . S o 'ru v c h i k la p a n y o p ilish i b ila n p o rsh e n n in g
y u q o rig a h a ra k a tla n is h i tu fa y li a ra la sh m a siqiladi.
III ta k t - y o n is h . P o rsh en e n g y u q o ri h o la tg a o 'tg a n d a , a ra la sh ­
m a sv ech a o rq ali b e rila d ig a n e le k tr u c h q u n y o rd a m id a yoqiladi. 
S h u n i hiso b ig a b o sim k o 'ta rilg a n lig i tufayli, k u c h p o rsh e n n i y ana 
p a s tg a ita rad i, b u h a ra k a t tirsakli valga b e rilad i, sh u n i n atijasida 
ish b ajarilad i. Ish b a ja rilish hiso b ig a y o q ilg 'i m a h su lo tla ri so v iy d i 
va b o sim p a sa y ib b o sim a tm o sfera b o sim ig ac h a yetib keladi.
89

---

IV ta k t - ch iq arib y u b o rish . C h iq a rib y u b o ru v c h i k la p a n o ch i­
lib ishlatilib b o 'lg a n g a z la r tashqi m u h itg a glu sh itel o rq ali chiqa­
rib y u b o rila d i. Y u q o rid a keltirilg an ta k tla rd a n u c h in c h isi ishchi 
b o 'lib h iso b lan ad i.
40-§. Dizel dvigatelining tuzilishi
Bizga m a 'lu m k i, ichki y o n u v d v ig a te lla rin in g fo y d ali ish koef- 
fitsiy e n tin i o sh irish u c h u n to ra y ish d a ra ja sin i o s h irish im iz z a ru r 
b o 'la d i. Siqilish y u q o ri b o 'lg a n d a y o n u v c h i a ra la s h m a k u c h liro q
isiy d i va y o q ilg 'in i y o n ish id a h a ro ra t y u q o ri b o 'la d i. S iqilish d a ­
rajasini o sh irish esa d v ig a te l d c ta lla rin i d e to n a ts iy a s i (d arz ke- 
tishi) ga olib k elad i. A na s h u n d a y k am c h ilik n i XIX a s r o x irid a R. 
D izel olim i to m o n id a n tu z ilg a n d v ig a te ld a b a rta ra f q ilin g an . Di­
zel d v ig a te ld a y o 'n u v c h i a ra la s h m a em as, balki to za h a v o s iq i­
ladi. S iqilish 11-12 m a ro ta b a olib b o rila d i, b u n d a h a v o n in g h a ­
ro ra ti 500-600 °C gach a k o 'ta rila d i. S iq ilish ja ra y o n i tu g a s h i b i­
la n silin d rg a fo rsu n k a o rq ali su y u q y o q ilg 'i p u rk a la d i. S ilin d rd a ­
gi siq ilg a n h a v o n in g y u q o ri h a ro ra ti tu fay li y o n ish ja ra y o n i b o 'la ­
di. N eftni y o n ish i jara y o n i av to m o b il d v ig a te lla rig a q a ra g a n d a
u z o q ro q d a v o m e ta d i. P o rsh e n p a s tg a q a ra b h a ra k a tla n a d i va ish 
b a ja rad i. S o 'n g ra ish la tilib b o 'lg a n g a z la r a tro f-m u h itg a ch iq arib
y u b o rila d i.
D izel d v ig ate lla ri b en zin li d v ig a te lla rg a q a ra g a n d a (38 %ga) 
iqtisodli h iso b lan ad i. D izel d v ig ate lla ri te p lo x o d la rd a , tra k to rla r­
da, y u k m a sh in a la rid a q u y ilad i. Bu d v ig a tc ln in g e n g aso siy y axshi 
to m o n la rid a n biri sh u k i, u a rz o n y o q ilg 'id a ish lay d i. U n d a n ta s h ­
q ari u la r a lo h id a y o n d iris h sistem asin i tala b qilm aydi.