M m ühaziRƏ ÜhaziRƏ meyvə VƏ TƏRƏVƏZLƏRİN



Yüklə 6,88 Mb.
Pdf görüntüsü
tarix01.01.2017
ölçüsü6,88 Mb.
#4360

M

M

ÜHAZİRƏ 

ÜHAZİRƏ 9. 

9. MEYVƏ VƏ TƏRƏVƏZLƏRİN 

MEYVƏ VƏ TƏRƏVƏZLƏRİN 

MİKROBIOLOGİYASI, SANİTARİYA  VƏ 

MİKROBIOLOGİYASI, SANİTARİYA  VƏ 

GİGİYENASI

GİGİYENASI

Meyvə

Meyvə--tərəvəzin səthi epifit mikrobiota ilə zəngindir. Bunlar əsasən 

tərəvəzin səthi epifit mikrobiota ilə zəngindir. Bunlar əsasən 

qeyri


qeyri--fəal olurlar. Çünki zədələnməmiş meyvə

fəal olurlar. Çünki zədələnməmiş meyvə--tərəvəzin səthində 

tərəvəzin səthində 

onların inkişafı üçün kifayət qədər qida maddələri və başqa şərait 

onların inkişafı üçün kifayət qədər qida maddələri və başqa şərait 

olmur. Meyvə

olmur. Meyvə--tərəvəz mexaniki zədələndikdə səthinə şirə çıxır ki, 

tərəvəz mexaniki zədələndikdə səthinə şirə çıxır ki, 

onun da tərkibində mikrobların qidalanması üçün karbohidratlar, 

onun da tərkibində mikrobların qidalanması üçün karbohidratlar, 

zülallar, yağlar, vitaminlər və s. maddələr olur. Nəticədə 

zülallar, yağlar, vitaminlər və s. maddələr olur. Nəticədə 

mikroorqanizmlərin miqdarı kəskin artır və onlar inkişaf edərək 

mikroorqanizmlərin miqdarı kəskin artır və onlar inkişaf edərək 

meyvə

meyvə--tərəvəzin çürüməsinə səbəb olurlar. Meyvə



tərəvəzin çürüməsinə səbəb olurlar. Meyvə--tərəvəzin epifit 

tərəvəzin epifit 

mikroblarına müxtəlif süd turşusu, sirkə turşusu bakteriyaları,

mikroblarına müxtəlif süd turşusu, sirkə turşusu bakteriyaları, maya 

maya 

göbələkləri,kif göbələkləri,eləcə də 



göbələkləri,kif göbələkləri,eləcə də Herbicola aureum

Herbicola aureum



Pseudomonas fluoresceus



Pseudomonas fluoresceus

aiddir. Hətta müəyyən edilmişdir ki, bəzi 

aiddir. Hətta müəyyən edilmişdir ki, bəzi 

epifit mikroblar antibiotik maddələr ifraz edərək fitopatogen 

epifit mikroblar antibiotik maddələr ifraz edərək fitopatogen 

mikrobların inkişafına maneçilik törədirlər.

mikrobların inkişafına maneçilik törədirlər. Zədələnməmiş meyvə

Zədələnməmiş meyvə--

tərəvəzin səthinin 1 q

tərəvəzin səthinin 1 q--da 6

da 6--42 bakteriya, 100

42 bakteriya, 100--266 min maya və kif 

266 min maya və kif 

göbələkləri olur. Meyvənin zədələnməsi nəticəsində bu say 5

göbələkləri olur. Meyvənin zədələnməsi nəticəsində bu say 5--20 

20 


dəfə arta bilir.

dəfə arta bilir. Meyvə

Meyvə--tərəvəz yığıldıqdan və dərildikdən sonra da 

tərəvəz yığıldıqdan və dərildikdən sonra da 

canlı toxumalara malik olur.

canlı toxumalara malik olur. Onda müxtəlif fizioloji,biokimyəvi

Onda müxtəlif fizioloji,biokimyəvi

proseslər gedir. Bu proseslər nə qədər tədricən gedərsə, bir o qədər 

proseslər gedir. Bu proseslər nə qədər tədricən gedərsə, bir o qədər 

də onların saxlanma müddəti artıq olur.

də onların saxlanma müddəti artıq olur.


Meyvə

Meyvə--tərəvəzdə mikrobların inkişaf etməsinin qarşısını almaq 

tərəvəzdə mikrobların inkişaf etməsinin qarşısını almaq 

xassəsi, yəni immunitet vardır. Bu xassə təzə meyvə

xassəsi, yəni immunitet vardır. Bu xassə təzə meyvə--tərəvəzin 

tərəvəzin 

yüksək turşuluğu, tərkibində aşılayıcı maddələrin, qlükozidlərin, efir 

yüksək turşuluğu, tərkibində aşılayıcı maddələrin, qlükozidlərin, efir 

yağlarının və antibiotik xassəyə malik olan maddələrin olması isə 

yağlarının və antibiotik xassəyə malik olan maddələrin olması isə 

sıx əlaqədardır. Bitkilərdə olan antibiotik maddələrə fitonsidlər 

sıx əlaqədardır. Bitkilərdə olan antibiotik maddələrə fitonsidlər 

deyilir. Fitonsidlərin miqdarı müxtəlif meyvə

deyilir. Fitonsidlərin miqdarı müxtəlif meyvə--tərəvəzdə eyni 

tərəvəzdə eyni 

miqdarda olmadığı üçün onların mikroblara davamlılığı da müxtəlif 

miqdarda olmadığı üçün onların mikroblara davamlılığı da müxtəlif 

olur. Fitonsidlər mikroorqanizmlərə bakteriostatik və bakteriosid 

olur. Fitonsidlər mikroorqanizmlərə bakteriostatik və bakteriosid 

təsir göstərirlər.

təsir göstərirlər. Soğan, sarımsaq və xardalın antibiotik maddələri 

Soğan, sarımsaq və xardalın antibiotik maddələri 

dizenteriya, salmonella, bağırsaq bakteriyalarını və stafilokokku 30

dizenteriya, salmonella, bağırsaq bakteriyalarını və stafilokokku 30--

60 dəqiqəyə tələf edir. Antibiotik maddələr ilə meyvə

60 dəqiqəyə tələf edir. Antibiotik maddələr ilə meyvə--tərəvəzin 

tərəvəzin 

qabıq hissəsi və ona yaxın ətliyi daha zəngindir.

qabıq hissəsi və ona yaxın ətliyi daha zəngindir. İnsan üçün 

İnsan üçün 

patogen olan müxtəlif mikroorqanizmlər meyvə

patogen olan müxtəlif mikroorqanizmlər meyvə--tərəvəzlərə 

tərəvəzlərə 

torpaqdan, xəstə və xəstəlik törədən mikrobları daşıyan 

torpaqdan, xəstə və xəstəlik törədən mikrobları daşıyan 

insanlardan, istifadə olunan su vasitəsilə düşə bilər.

insanlardan, istifadə olunan su vasitəsilə düşə bilər. Müəyyən 

Müəyyən 


edilmişdir ki,

edilmişdir ki,



Salmonella 

Salmonella 

cinsinə aid bakteriyalar xiyar, turp, göy 

cinsinə aid bakteriyalar xiyar, turp, göy 

soğan, pomidor, alma, üzüm və digər meyvələrdə 6

soğan, pomidor, alma, üzüm və digər meyvələrdə 6--15 gün 

15 gün 


salamat qalırlar.

salamat qalırlar.



Dizenteriya törədiciləri göstərilən meyvə

Dizenteriya törədiciləri göstərilən meyvə--tərəvəzlərdə 1

tərəvəzlərdə 1--8 gün 

8 gün 


qalır. Helmintlərin yumurtası tərəvəzdə 52,8%, üzümdə 7,4%, 

qalır. Helmintlərin yumurtası tərəvəzdə 52,8%, üzümdə 7,4%, 

qurudulmuş ərikdə 14,8%, kişmişdə 31% miqdarda aşkar 

qurudulmuş ərikdə 14,8%, kişmişdə 31% miqdarda aşkar 

edilmişdir.

edilmişdir. Patogen mikroblardan botulizm, dovşancıq, qarayara 

Patogen mikroblardan botulizm, dovşancıq, qarayara 

və s. meyvə

və s. meyvə--tərəvəz vasitəsilə insanlara keçə bilər.

tərəvəz vasitəsilə insanlara keçə bilər. Odur ki, 

Odur ki, 

meyvə


meyvə--tərəvəzin emalı, saxlanması və satışında sanitariya 

tərəvəzin emalı, saxlanması və satışında sanitariya 

qaydalarına ciddi riayət edilməlidir.

qaydalarına ciddi riayət edilməlidir. Meyvə

Meyvə--tərəvəzin əmtəə 

tərəvəzin əmtəə 

keyfiyyətinin uzun müddət dəyişməməsi üçün, onların saxlanma 

keyfiyyətinin uzun müddət dəyişməməsi üçün, onların saxlanma 

reciminə, yəni temperaturaya, nisbi rütubət və s. ciddi riayət 

reciminə, yəni temperaturaya, nisbi rütubət və s. ciddi riayət 

edilməlidir. Zədələnmiş və yetişib ötmüş meyvə

edilməlidir. Zədələnmiş və yetişib ötmüş meyvə--tərəvəzdə ilk 

tərəvəzdə ilk 

növbədə kif göbələkləri inkişaf edirlər. Çünki turş mühit və 

növbədə kif göbələkləri inkişaf edirlər. Çünki turş mühit və 

karbohidratlar onların inkişafı üçün daha əlverişlidir. Turşuluq 

karbohidratlar onların inkişafı üçün daha əlverişlidir. Turşuluq 

zəiflədikdən sonra bakteriyaların inkişafı üçün əlverişli şərait 

zəiflədikdən sonra bakteriyaların inkişafı üçün əlverişli şərait 

yaranır.


yaranır. Bu zaman karbohidratlar, zülallar, yağlar daha sadə 

Bu zaman karbohidratlar, zülallar, yağlar daha sadə 

maddələrə etil spirtinə, sirkə turşusuna, amin turşularına, yağ 

maddələrə etil spirtinə, sirkə turşusuna, amin turşularına, yağ 

turşularına, karbon qazına, su və digər birləşmələrə parçalanırlar. 

turşularına, karbon qazına, su və digər birləşmələrə parçalanırlar. 

Nəticədə meyvə

Nəticədə meyvə--tərəvəzin konsistensiyası yumşalır, rəngi 

tərəvəzin konsistensiyası yumşalır, rəngi 

tündləşir, forması dəyişilir və o üfunət iyi verir.

tündləşir, forması dəyişilir və o üfunət iyi verir.


Meyvə

Meyvə--tərəvəzin göstərilən çürümələrindən başqa, spesifik kif 

tərəvəzin göstərilən çürümələrindən başqa, spesifik kif 

göbələkləri, viruslar və mikroblar tərəfindən törədilən xəstəlikləri də 

göbələkləri, viruslar və mikroblar tərəfindən törədilən xəstəlikləri də 

vardır ki, bunlar əmtəə keyfiyyətinin aşağı düşməsinə, bəzən isə 

vardır ki, bunlar əmtəə keyfiyyətinin aşağı düşməsinə, bəzən isə 

onun tam itməsinə səbəb olurlar.

onun tam itməsinə səbəb olurlar.

Çürümə xəstəliyi

Çürümə xəstəliyi

Bu xəstəlik alma, armud, heyva, gavalı, ərik, 



Bu xəstəlik alma, armud, heyva, gavalı, ərik, 

şaftalı, gilas və albalıda müşahidə olunur. Xəstəliyin törədicisi kif 

şaftalı, gilas və albalıda müşahidə olunur. Xəstəliyin törədicisi kif 

göbələyi 

göbələyi 

Monilia fructigena

Monilia fructigena--dır. 

dır. 


Xəstəlik meyvə şirələnməyə 

Xəstəlik meyvə şirələnməyə 

başladığı dövrdə müşahidə edilir.

başladığı dövrdə müşahidə edilir.

Xəstəliyin inkubasiya dövrü 5

Xəstəliyin inkubasiya dövrü 5--10 gündür. Bundan sonra meyvədə 

10 gündür. Bundan sonra meyvədə 

ləkələr əmələ gəlir. Çürümə xəstəliyi nəticəsində meyvələr məhv 

ləkələr əmələ gəlir. Çürümə xəstəliyi nəticəsində meyvələr məhv 

olur və ya keyfiyyəti aşağı düşür.

olur və ya keyfiyyəti aşağı düşür. Xəstəliyin başlanğıcında meyvənin 

Xəstəliyin başlanğıcında meyvənin 

üzərində qonur rəngdə ləkələr əmələ gəlir. Sonra həmin ləkələr 

üzərində qonur rəngdə ləkələr əmələ gəlir. Sonra həmin ləkələr 

altında meyvə ləti (ətli hissə) yumşalır.Daha sonra meyvə ya 

altında meyvə ləti (ətli hissə) yumşalır.Daha sonra meyvə ya 

ağacdan qopub düşür və ya büzüşür.Xəstəliyin törədicisi 

ağacdan qopub düşür və ya büzüşür.Xəstəliyin törədicisi Monilia 



Monilia 

fructigena

fructigena qeyri

qeyri--müəyyən göbələklər sinfinə aiddir. Göbələyin 

müəyyən göbələklər sinfinə aiddir. Göbələyin 

mitselisi meyvə lətini məhv edir, spor əmələ gətirən üzvü isə 

mitselisi meyvə lətini məhv edir, spor əmələ gətirən üzvü isə 

meyvənin xarici təbəqəsində bozumtul

meyvənin xarici təbəqəsində bozumtul--sarı rəngli topacıqlar 

sarı rəngli topacıqlar 

şəklində inkişaf edir.

şəklində inkişaf edir.



Dəmgil.

Dəmgil.

Bu xəstəliyə alma, armud, ərik, şaftalı, albalı və gilas 

Bu xəstəliyə alma, armud, ərik, şaftalı, albalı və gilas 

tutulur. Xəstəliyi 

tutulur. Xəstəliyi 

Fusicladium

Fusicladium

cinsli göbələklər törədir.ABŞ

cinsli göbələklər törədir.ABŞ--da alma 

da alma 


dəmgilini 

dəmgilini 



Venturia inaegualis,

Venturia inaegualis,

armud dəmgilini isə 

armud dəmgilini isə 

Venturia purna

Venturia purna

göbələyi 

göbələyi 

törədir. MDB ölkələrində isə alma dəmgilinin törədicisi 

törədir. MDB ölkələrində isə alma dəmgilinin törədicisi 

F.dendriticum

F.dendriticum, armudlarda isə 

, armudlarda isə F.pirinum



F.pirinum--dur. Hər növ göbələk 

dur. Hər növ göbələk 

yalnız bir bitkidə xəstəlik əmələ gətirir. Göbələk təkcə meyvələri 

yalnız bir bitkidə xəstəlik əmələ gətirir. Göbələk təkcə meyvələri 

deyil, bitkinin yarpaqlarını da zədələyir(Şəkil). 

deyil, bitkinin yarpaqlarını da zədələyir(Şəkil). 



Göbələklər konidiya əmələ gətirməklə, həm qeyri

Göbələklər konidiya əmələ gətirməklə, həm qeyri--cinsi, həm də 

cinsi, həm də 

askospor əmələ gətirməklə cinsi yolla artırılır. 

askospor əmələ gətirməklə cinsi yolla artırılır.  Konidiyalar əsasən 

Konidiyalar əsasən 

yazda və yayda dəmgil ləkələri üzərində, askosporlar isə yazda 

yazda və yayda dəmgil ləkələri üzərində, askosporlar isə yazda 

tökülmüş yarpaqlar üzərində əmələ gəlirlər.Xəstəliyə askosporlar 

tökülmüş yarpaqlar üzərində əmələ gəlirlər.Xəstəliyə askosporlar 

və konidiyalar səbəb olanda inkubasiya dövrü 8

və konidiyalar səbəb olanda inkubasiya dövrü 8--21 gün 

21 gün 

olur.Meyvələrin zədələnməsinə əsasən göbələyin konidiya 



olur.Meyvələrin zədələnməsinə əsasən göbələyin konidiya 

mərhələsində olan mitseliləri səbəb olur. Meyvənin zədələnmiş 

mərhələsində olan mitseliləri səbəb olur. Meyvənin zədələnmiş 

yerlərində qonur rəngli xırda dairəvi, yaxud formasız ləkələr əmələ 

yerlərində qonur rəngli xırda dairəvi, yaxud formasız ləkələr əmələ 

gəlir. Göbələk inkişaf etdikcə bu ləkələr də böyüyür və üzərləri 

gəlir. Göbələk inkişaf etdikcə bu ləkələr də böyüyür və üzərləri 

məxməri yaşıl təbəqə ilə örtülür. Meyvənin zədələnmiş yerləri 

məxməri yaşıl təbəqə ilə örtülür. Meyvənin zədələnmiş yerləri 

ağaclaşır və çatlar əmələ gəlir. Nisbətən köhnə ləkələr qəhvəyi 

ağaclaşır və çatlar əmələ gəlir. Nisbətən köhnə ləkələr qəhvəyi 

rəngdə olur.

rəngdə olur. Çürümə xəstəliyindən fərqli olaraq, dəmgil ağacda 

Çürümə xəstəliyindən fərqli olaraq, dəmgil ağacda 

meyvələrin inkişafı zamanı qorxuludur. Lakin dəmgil ləkələri 

meyvələrin inkişafı zamanı qorxuludur. Lakin dəmgil ləkələri 

meyvələrin anbarda saxlandığı dövrdə də inkişaf edib, yayıla bilər. 

meyvələrin anbarda saxlandığı dövrdə də inkişaf edib, yayıla bilər. 

Anbarda isə bu xəstəlik zədələnmiş meyvələrdən sağlamlara 

Anbarda isə bu xəstəlik zədələnmiş meyvələrdən sağlamlara 

keçir. Bu zaman zədələnmiş meyvələrin əmtəə keyfiyyəti aşağı 

keçir. Bu zaman zədələnmiş meyvələrin əmtəə keyfiyyəti aşağı 

düşür.

düşür.


Birinci növ 

Birinci növ 

meyvələrdə dəmgil zədələri olmamalıdır

meyvələrdə dəmgil zədələri olmamalıdır

, ikinci 

, ikinci 

növ 

növ 


meyvələrdə isə yalnız xırda ləkələrin olmasına yol verilir.

meyvələrdə isə yalnız xırda ləkələrin olmasına yol verilir.



Acı çürümə

Acı çürümə

Törədicisi 



Törədicisi Clomerella cingulata

Clomerella cingulata--dır. Acı çürümə ilə 

dır. Acı çürümə ilə 

alma, armud, heyva, gavalı, ərik, şaftalı, gilas, albalı, üzüm 

alma, armud, heyva, gavalı, ərik, şaftalı, gilas, albalı, üzüm 

xəstələnir. Göbələyin mitselisi meyvənin qabığından içərisinə keçib, 

xəstələnir. Göbələyin mitselisi meyvənin qabığından içərisinə keçib, 

onun hüceyrələrini dağıdır və məhv edir. Meyvənin qabığı altında 

onun hüceyrələrini dağıdır və məhv edir. Meyvənin qabığı altında 

dairəvi qəhvəyi ləkələr əmələ gəlir. Ləkələr böyüdükdən sonra 

dairəvi qəhvəyi ləkələr əmələ gəlir. Ləkələr böyüdükdən sonra 

onların üzərində gül rəngli, mərkəzləşmiş, həlqəvi qabarcıqlar 

onların üzərində gül rəngli, mərkəzləşmiş, həlqəvi qabarcıqlar 

əmələ gəlir ki, bunlar da göbələyin konidiləridir. Sonralar gül rəngli 

əmələ gəlir ki, bunlar da göbələyin konidiləridir. Sonralar gül rəngli 

sporlar tünd

sporlar tünd--qəhvəyi və yaxud qara rəng alırlar.

qəhvəyi və yaxud qara rəng alırlar.

Bitki səthinin 

Bitki səthinin 

üzərində yaşayan mikrobiota 

üzərində yaşayan mikrobiota –

– epifit mikrobiota adlanır və bitki 

epifit mikrobiota adlanır və bitki 

hüceyrəsinin ifrazatı hesabına yaşayır.

hüceyrəsinin ifrazatı hesabına yaşayır.

Göbələyin inkişafının 

Göbələyin inkişafının 

dayanması nəticəsində meyvənin üzərində üzü tünd və nazik 

dayanması nəticəsində meyvənin üzərində üzü tünd və nazik 

qabıqla örtülü konusşəkilli çöküntülər qalır.

qabıqla örtülü konusşəkilli çöküntülər qalır.

Boz çürümə

Boz çürümə

Bu xəstəliklə alma, armud, moruq, üzüm zədələnir. 



Bu xəstəliklə alma, armud, moruq, üzüm zədələnir. 

Onun törədicisi 

Onun törədicisi Botrytis cinerea

Botrytis cinerea və kif göbələkləridir. Bunlar ifraz 

və kif göbələkləridir. Bunlar ifraz 

etdikləri zəhərli maddələrin hesabına meyvə hüceyrəsinin 

etdikləri zəhərli maddələrin hesabına meyvə hüceyrəsinin 

protoplazmasını məhv edir. Göbələklər tərəfindən sintez edilən 

protoplazmasını məhv edir. Göbələklər tərəfindən sintez edilən 

fermentlər hüceyrəarası maddəni həll edir ki, buna görə də tədricən 

fermentlər hüceyrəarası maddəni həll edir ki, buna görə də tədricən 

meyvə ləti yumşalır və çürüyür.

meyvə ləti yumşalır və çürüyür.



Sitrus

Sitrus meyv

meyvə

əllə

ərinin

rinin ((limon

limon, 

, porta

portağ

ğal, 

al, naringi

naringi v



ə s.) 

s.) çü

çürrü

üm



əsi

si. 

Bu x


Bu xə

əst


stə

əliyi


liyi ə

əsas


sasə

ən 


n iki

iki n


öv g


v gö

öb



əllə

ək 


k –



Penicilliumitalicum



Penicilliumitalicum ((mavikif

mavikif) 

v



əP. 

P. digitatum

digitatum

((ya


yaşı

şıl 


l kif

kif) 


ttö


örrə

ədir.Birincihaldameyv

dir.Birincihaldameyvə

əllə


ərin

rinü


üz

ərind



rində

əya


yaşı

şıll--mavikif

mavikifə

əm



əllə

ə g


əlir


lir, 

m



əhsulunsaxlanmas

hsulunsaxlanmasıı v

əya



ya n

əqledilm



qledilmə

əsizaman


sizamanıı k

ütl



tlə

əvi 


vi 

sur


surə

ətd


tdəçü

əçürrü


üm

ə m



müş

üşahid


ahidə

əedilir.İkincihalda

edilir.İkincihalda is

isəə


əəm

əllə



ə g

əllə



ən 

n ya


yaşı

şıl 


kifmeyv


kifmeyvə

əni


ni d

ərhal



rhalçü

çürrü


üd

ür. H



r. Hə

ər 


r ikihalda

ikihalda g

öb



əllə

əyin 


yin mitselisimeyv

mitselisimeyvə

ə

llə


ətin

tinə


ədaxilolur

daxilolur, 

, meyv

meyvə


ənin

nin s


əthind


thində

ə is


isə

əkonidi


konidi da

daşı


şıy

yııc


cıılar

larıı ililə

ə birlikd

birlikdə


ə

ç

çoxlu



oxlu kif

kifə


əm

əllə



ə g

əlir



lir..

Kartof

Kartof çü

çürrü

üd



üc



üs



ü ((fitoftora

fitoftora).

).

X



əst

stə


əliyin

liyin ttö

örrə

ədicisi


dicisi

Phytophthora

Phytophthora

infestans

infestans

–d



dıır.Bu

r.Bu g


öb



əllə

ək 


k pomidor

pomidor v

ə bad


badıımcan

mcanıı da

da z



əd



əllə


əy

ə bilir



bilir. 

İnkubasiya



İnkubasiya d

övr



vrü

ü havan


havanıın 

n istiliyind

istiliyində

ən as


n asııllııd

dıır. G


r. Gö

öb



əllə

əyin 


yin 

mitselisinininki

mitselisinininkiş

şaf


afıüçü

ıüçün minimal 

n minimal temperatur

temperatur +1

+1C; +3

C; +3C, 

C, 

maksimumt



maksimumt emperatur

emperatur is

isə

ə +30


+30C 

C hesab


hesab edilir.Fitoftora

edilir.Fitoftora bitkinin

bitkinin

h



əm 

m yarpaqlar

yarpaqlarıın

nıı, h


, hə

əm d


m də 

ə yumrular

yumrularıı z

əd



əllə


əyir

yir. 


. Sah

Sahə


əllə

ərd


rdə

ə ə


əvv

vvə


əlc

lcə


ə

kartoflar

kartoflarıın 

n ü


üz

ərind



rində

ə ttə


ək

k--ttə


ək (

k (seyr


seyrə

ək), 


k), yaxud

yaxud k


ülli


lli miqdarda

miqdarda ə

əzilmi

zilmiş


ş

llə


ək

əllə



ər 

r ə


əm

əllə



ə g

əlir



lir ((Şəkil

Şəkil 2 


2 ))

L

ək



əllə


ər k

r kə


əsildikd

sildikdə 

ə onlar

onlarıın alt



n altıında

nda boz


boz, 

, yaxud


yaxud qonurla

qonurlaş


şm

mış 


ış 

sah


sahə

əllə


ər g

r gö


örrü

ün



ür. 

r. Kartof

Kartof anbarda

anbarda saxland

saxlandığı

ığı d


övrd


vrdə 

ə 

onuntoxumas



onuntoxumasıın

nıın z


n zə

əd



əllə

ənmi


nmiş 

ş yerl


yerlə

əri


ri çü

çürrü


üm

əy



yə 

ə ba


baş

şlay


layıır.K

r.Kə


əskin 

skin 


z

əd



əllə


ənm

nmə


əllə

ər 


r zaman

zamanı 


ı kartofun

kartofun s

əthi


thi codla

codlaşı


şır, r

r, rə


əngi

ngi is


isə 

ə 

bozumtul



bozumtul--qonur

qonur olur

olur. 

. Daha


Daha sonra

sonra kartof

kartof saxland

saxlandııqca

qca, 

, ondanəm



ondanəm

v

və 



ə quru

quru çü


çürrü

üm



ə x

əst



stə

əlikl


liklə

əri


ri d

ə ttə



əzah

zahü


ür 

r edir


edir..

Nəm çürümə.

Nəm çürümə.

Xəstəliyin törədicisi 

Xəstəliyin törədicisi –



Bacillus cartovorus



Bacillus cartovorus

və 


və 

Bacillus phytophthorus

Bacillus phytophthorus--

dur. Bu bakteriyalar zədələnmiş və 

dur. Bu bakteriyalar zədələnmiş və 

yaralanmış yerlərdən kartofun içərisinə daxil olur və onun 

yaralanmış yerlərdən kartofun içərisinə daxil olur və onun 

parenximasına yayılırlar. Zədələnmiş kartoflar yumşalır, qatı və 

parenximasına yayılırlar. Zədələnmiş kartoflar yumşalır, qatı və 

ya sulu kütləyə çevrilir, pis qoxu verirlər.Zədələnmiş kartofdan 

ya sulu kütləyə çevrilir, pis qoxu verirlər.Zədələnmiş kartofdan 

xəstəlik sağlam kartoflara da keçir. 

xəstəlik sağlam kartoflara da keçir. 

Kartofda qara dəmgil.

Kartofda qara dəmgil.

Xəstəliyin törədicisi 

Xəstəliyin törədicisi 

Rhizoctonia solani

Rhizoctonia solani

dir



dir

. Kartofun üzərində kif göbələyinin xırda və orta böyüklükdə 

. Kartofun üzərində kif göbələyinin xırda və orta böyüklükdə 

çoxlu miqdarda sklerotisi yığılır. Səthi sklerotisilər kartofun 

çoxlu miqdarda sklerotisi yığılır. Səthi sklerotisilər kartofun 

kimyəvi tərkibinə təsir etmir, onun dad və yeyinti keyfiyyətini 

kimyəvi tərkibinə təsir etmir, onun dad və yeyinti keyfiyyətini 

dəyişir.


dəyişir.

Kartofda unlu dəmgil.

Kartofda unlu dəmgil.

Xəstəliyin törədicisi 

Xəstəliyin törədicisi Spongospora 

Spongospora 

subterranea

subterranea--dır. Bu xəstəliyə yoluxmuş kartofda əvvəl şişlər 

dır. Bu xəstəliyə yoluxmuş kartofda əvvəl şişlər 

əmələ gəlir, sonra bu şişlər həcmcə böyüyür, partlayır, şişlərin 

əmələ gəlir, sonra bu şişlər həcmcə böyüyür, partlayır, şişlərin 

daxilindəki möhtəviyyat axır və quruyur. Əmələ gəlmiş yarıqlar 

daxilindəki möhtəviyyat axır və quruyur. Əmələ gəlmiş yarıqlar 

öz ulduzşəkilli formasını saxlayırlar. Saxlanma, daşınma 

öz ulduzşəkilli formasını saxlayırlar. Saxlanma, daşınma 

prosesləri zamanı kartoflar həmişə bir

prosesləri zamanı kartoflar həmişə bir--birinə sürtündüyündən, 

birinə sürtündüyündən, 

əmələ gəlmiş yarıqlar da tədricən itməyə başlayır.

əmələ gəlmiş yarıqlar da tədricən itməyə başlayır.


Fusarium

Fusarium cinsindən olan göbələklər kartofda müxtəlif zədələr 

cinsindən olan göbələklər kartofda müxtəlif zədələr 

əmələ gətirə bilir. Bu cinsin külli miqdarda növləri (

əmələ gətirə bilir. Bu cinsin külli miqdarda növləri (F.solani, 



F.solani, 

F.discolor, F.culmorum

F.discolor, F.culmorum və b.) quru çürümə adlanan xəstəliyə 

və b.) quru çürümə adlanan xəstəliyə 

səbəb olur. Bu zaman kartofun zədələnmiş sahələrinin üzəri ağ 

səbəb olur. Bu zaman kartofun zədələnmiş sahələrinin üzəri ağ 

rəngli cecəni xatırladır. Daha sonra (əgər kartofun saxlandığı 

rəngli cecəni xatırladır. Daha sonra (əgər kartofun saxlandığı 

yerdə artıq nəmlik yoxdursa) kartof bürüşməyə başlayır və 

yerdə artıq nəmlik yoxdursa) kartof bürüşməyə başlayır və 

nəhayət, sarımtıl

nəhayət, sarımtıl--ağ rəngli unşəkilli kütləyə çevrilir. Əksinə, binada 

ağ rəngli unşəkilli kütləyə çevrilir. Əksinə, binada 

artıq nəmlik varsa, proses «nəm çürümə» kimi gedir.

artıq nəmlik varsa, proses «nəm çürümə» kimi gedir.

Pomidorda zirvə çürüməsi.

Pomidorda zirvə çürüməsi.

Xəstəlik Bact. lycopersicum 

Xəstəlik Bact. lycopersicum 

tərəfindən törədilir. Bu bakteriyalar aerobdur, spor əmələ 

tərəfindən törədilir. Bu bakteriyalar aerobdur, spor əmələ 

gətirmir. Ətli

gətirmir. Ətli-- peptonlu aqarda əvvəl ağ, sonra sarı koloniyalar 

peptonlu aqarda əvvəl ağ, sonra sarı koloniyalar 

verir.

verir. Pomidorlar hələ sahədə inkişaf etməkdə ikən xəstəliyə 



Pomidorlar hələ sahədə inkişaf etməkdə ikən xəstəliyə 

tutulurlar. Xəstəlik zamanı pomidorda çox da böyük olmayan 

tutulurlar. Xəstəlik zamanı pomidorda çox da böyük olmayan 

tünd ləkələr əmələ gəlir, sonra bu ləkələr böyüyür və qonurlaşır. 

tünd ləkələr əmələ gəlir, sonra bu ləkələr böyüyür və qonurlaşır. 

Pomidorun zədələnmiş yerləri əzilmiş kimi olur, pomidorun 

Pomidorun zədələnmiş yerləri əzilmiş kimi olur, pomidorun 

quruluşunu pozur. Əvvəlcə hüceyrələrarası maddə, sonra isə 

quruluşunu pozur. Əvvəlcə hüceyrələrarası maddə, sonra isə 

hüceyrələrin qılafı həll olmağa başlayır. Bunun nəticəsində 

hüceyrələrin qılafı həll olmağa başlayır. Bunun nəticəsində 

pomidor nəm çürüməyə uğrayır.

pomidor nəm çürüməyə uğrayır.


Pomidorda fitoftora.

Pomidorda fitoftora.

Xəstəliyin törədicisi 

Xəstəliyin törədicisi 

Phytophthora 

Phytophthora 

infestans

infestans

--dır. Pomidorlar yetişmə zamanı zədələnir və bu zədə 

dır. Pomidorlar yetişmə zamanı zədələnir və bu zədə 

məhsul yığıldıqdan sonra daha da genişlənir. Pomidorun 

məhsul yığıldıqdan sonra daha da genişlənir. Pomidorun 

üzərində boz, yaxud bozumtul

üzərində boz, yaxud bozumtul--qonur rəngdə müxtəlif şəkilli 

qonur rəngdə müxtəlif şəkilli 

ləkələr əmələ gəlir.

ləkələr əmələ gəlir.



Qara çürümə

Qara çürümə

..

Diplodina destructiva

Diplodina destructiva

tərəfindən törədilir. Bu 

tərəfindən törədilir. Bu 

zaman həm yetişməmiş, həm də tam yetişməmiş pomidorlar 

zaman həm yetişməmiş, həm də tam yetişməmiş pomidorlar 

zədələnir. Qara çürümə ləkələri pomidorun müxtəlif yerlərində 

zədələnir. Qara çürümə ləkələri pomidorun müxtəlif yerlərində 

baş verə bilir. Zədələnmiş sahələr əvvəl tünd

baş verə bilir. Zədələnmiş sahələr əvvəl tünd--qonur rəngdə olur, 

qonur rəngdə olur, 

sonra isə qaralır.

sonra isə qaralır.



Mozaika xəstəliyini

Mozaika xəstəliyini

Myzodes

Myzodes

virusu törədir. Xəstəlik zamanı 

virusu törədir. Xəstəlik zamanı 

həm yarpaqlar, həm də pomidorlar zədələnir. Yarpaqların kənarı 

həm yarpaqlar, həm də pomidorlar zədələnir. Yarpaqların kənarı 

aşağıya doğru büzüşür və kobudlaşır. Pomidorun üzərində külli 

aşağıya doğru büzüşür və kobudlaşır. Pomidorun üzərində külli 

miqdarda dolaşıq və qeyri

miqdarda dolaşıq və qeyri--müəyyən şəkilli ləkələr əmələ gəlir. 

müəyyən şəkilli ləkələr əmələ gəlir. 

Zədələnmiş sahələr

Zədələnmiş sahələr qonurlaşır.

qonurlaşır.


Stolbur

Stolbur xəstəliyinə

xəstəliyinə

Lycopersicum

Lycopersicum virus

virus

səbəbolur. Bu zaman həm 

səbəbolur. Bu zaman həm 

yarpaqlar, həm də meyvələr zədələnir. Yarpaqlar formasını itirir 

yarpaqlar, həm də meyvələr zədələnir. Yarpaqlar formasını itirir 

(Şəkil


(Şəkil 3). Stolburun törədicisi kartof, badımcan və b. bitkiləri də 

3). Stolburun törədicisi kartof, badımcan və b. bitkiləri də 

zədələyir.

zədələyir.



Pomidorun bakterial xərçənginin

Pomidorun bakterial xərçənginin

törədicisi 

törədicisi 

Corynebacterium 

Corynebacterium 

michiganense

michiganense--

dir.Bak


dir.Bak--teriya hərəkətsiz olmaqla, qram

teriya hərəkətsiz olmaqla, qram--müsbət 

müsbət 

boyanır, aerobdur. Əsasən pomidorun şitilləri, vegetativ üzvləri və 



boyanır, aerobdur. Əsasən pomidorun şitilləri, vegetativ üzvləri və 

meyvələri zədələnir.

meyvələri zədələnir. Bu zaman gövdə və budaqlar da solur və 

Bu zaman gövdə və budaqlar da solur və 

onlarda sarımtıl

onlarda sarımtıl--ağ, daha sonra isə bozumtul

ağ, daha sonra isə bozumtul--qəhvəyi zolaqlar və 

qəhvəyi zolaqlar və 

yaralar müşahidə edilir. Xarici zədələnmələr zamanı meyvələrdə 

yaralar müşahidə edilir. Xarici zədələnmələr zamanı meyvələrdə 

külli miqdarda xırda ağ, çox zaman isə qabarşəkilli ləkələr əmələ 

külli miqdarda xırda ağ, çox zaman isə qabarşəkilli ləkələr əmələ 

gəlir.Pomidorun belə ləkəliliyi «quş gözü» adı ilə məşhurdur. 

gəlir.Pomidorun belə ləkəliliyi «quş gözü» adı ilə məşhurdur. 

Bəzən pomidor daxildən zədələnir və bu zədələnmə xaricdən hiss 

Bəzən pomidor daxildən zədələnir və bu zədələnmə xaricdən hiss 

olunmur. Bu zaman pomidorun içərisi yumşalır və sarımtıl rəng 

olunmur. Bu zaman pomidorun içərisi yumşalır və sarımtıl rəng 

alır. Daxildən erkən zədələnmiş pomidor eybəcər olur. Bakterial 

alır. Daxildən erkən zədələnmiş pomidor eybəcər olur. Bakterial 

xərçəngə tutulmuş pomidor meyvələrində, həm də ləkələr olur, 

xərçəngə tutulmuş pomidor meyvələrində, həm də ləkələr olur, 

bununla da həmin xəstəlik bakterial solma və zolaqsız ləkəlilik 

bununla da həmin xəstəlik bakterial solma və zolaqsız ləkəlilik 

xəstəliklərindən fərqlənir.

xəstəliklərindən fərqlənir. Mövcud sanitariya ekspertizası 

Mövcud sanitariya ekspertizası 

qaydalarına görə başqa tərəvəz kimi pomidor da çürümüş, 

qaydalarına görə başqa tərəvəz kimi pomidor da çürümüş, 

kiflənmiş, donmuş, öz şəklini itirmiş, xəstəliklər, ziyanvericilər və 

kiflənmiş, donmuş, öz şəklini itirmiş, xəstəliklər, ziyanvericilər və 

gəmiricilərlə zədələnmiş, o cümlədən zəhərli olduqda və kimyəvi 

gəmiricilərlə zədələnmiş, o cümlədən zəhərli olduqda və kimyəvi 

maddələr qoxusu verdikdə satışa buraxılmır.

maddələr qoxusu verdikdə satışa buraxılmır.


Kələmdə boz çürümə

Kələmdə boz çürümə

kif göbələyi tərəfindən törədilir. 

kif göbələyi tərəfindən törədilir. 

Zədələnmə məhsul yığımı zamanı və məhsulun anbarda 

Zədələnmə məhsul yığımı zamanı və məhsulun anbarda 

saxlandığı dövrdə baş verir. Zədələnmə xəstə kələmdən 

saxlandığı dövrdə baş verir. Zədələnmə xəstə kələmdən 

sağlam kələmə keçir. Boz çürümənin törədicisi aşağı 

sağlam kələmə keçir. Boz çürümənin törədicisi aşağı 

temperaturada arta bilir.

temperaturada arta bilir. Bu xəstəliyə tutulmuş kələmin 

Bu xəstəliyə tutulmuş kələmin 

yarpaqları üzərində boz kül rəngində təbəqə ilə örtülmüş ləkələr 

yarpaqları üzərində boz kül rəngində təbəqə ilə örtülmüş ləkələr 

əmələ gəlir. Əsasən kələmin üst yarpaqları zədələnir, sonra 

əmələ gəlir. Əsasən kələmin üst yarpaqları zədələnir, sonra 

bunlar yumşalır və çürüyür.

bunlar yumşalır və çürüyür.



Qarpızın toksiki bakteriozu.

Qarpızın toksiki bakteriozu.

Xəstəliyin etiologiyası hələ 

Xəstəliyin etiologiyası hələ 

müəyyən edilməmişdir. O.İ.Sirotina və L.İ.Popova bu xəstəlik 

müəyyən edilməmişdir. O.İ.Sirotina və L.İ.Popova bu xəstəlik 

zamanı 


zamanı Proteus 

Proteus cinsindən olan bakteriyaları tapmışdır. 

cinsindən olan bakteriyaları tapmışdır. 

Zədələnmiş qarpızı yeyən adamların mədə

Zədələnmiş qarpızı yeyən adamların mədə--bağırsaq sistemində 

bağırsaq sistemində 

zəhərlənmə, ishal və ürək bulanması şəklində pozğunluq, 

zəhərlənmə, ishal və ürək bulanması şəklində pozğunluq, 

habelə baş gicəllənməsi və s. hallar müşahidə edilmişdir.

habelə baş gicəllənməsi və s. hallar müşahidə edilmişdir.

Zədələnmiş qarpızın qabığında boz rəngli noxud boyda 

Zədələnmiş qarpızın qabığında boz rəngli noxud boyda 

dikəlmiş ləkələr əmələ gəlir. Zədələnmiş sahədə qabıqaltı şişlər 

dikəlmiş ləkələr əmələ gəlir. Zədələnmiş sahədə qabıqaltı şişlər 

də ola bilər. Bu zaman qarpızın daxilində çürümə prosesi gedir 

də ola bilər. Bu zaman qarpızın daxilində çürümə prosesi gedir 

və qarpız saralır.

və qarpız saralır.


Tərəvəz, meyvə və giləmeyvələrin gigiyenası

Tərəvəz, meyvə və giləmeyvələrin gigiyenası

Tərəvəz və meyvələr insanın qidalanmasında mühüm rol 

Tərəvəz və meyvələr insanın qidalanmasında mühüm rol 

oynayırlar. Belə ki, onlar vitaminlərin (xüsusilə C vitamini və 

oynayırlar. Belə ki, onlar vitaminlərin (xüsusilə C vitamini və 

karotinin), karbohidratların, üzvi turşuların və müxtəlif mineral 

karotinin), karbohidratların, üzvi turşuların və müxtəlif mineral 

maddələrin, o cümlədən mikroelementlərin əsas təmin 

maddələrin, o cümlədən mikroelementlərin əsas təmin 

edicisidirlər.

edicisidirlər.v

vLakin tərəvəz və meyvələrdə çoxlu miqdarda suyun 

Lakin tərəvəz və meyvələrdə çoxlu miqdarda suyun 

olması, onların saxlanmasını davamsız edir. Xüsusilə zədələnmiş 

olması, onların saxlanmasını davamsız edir. Xüsusilə zədələnmiş 

və xəstəliklərə yoluxmuş meyvə və tərəvəzlərə mikroorqanizmlər 

və xəstəliklərə yoluxmuş meyvə və tərəvəzlərə mikroorqanizmlər 

nisbətən asan daxil olduğu üçün, onlar xarab olmaya məruz 

nisbətən asan daxil olduğu üçün, onlar xarab olmaya məruz 

qalırlar.Meyvə və tərəvəzlərin xəstəlik törədicilərinə mikroskopik 

qalırlar.Meyvə və tərəvəzlərin xəstəlik törədicilərinə mikroskopik 

göbələk cinslərindən Fusarium, Penicillium, Aspergillus aid olub, 

göbələk cinslərindən Fusarium, Penicillium, Aspergillus aid olub, 

onların müxtəlif növ xarab olmalarına səbəb olurlar (quru çürümə, 

onların müxtəlif növ xarab olmalarına səbəb olurlar (quru çürümə, 

acı çürümə). Bu törədicilərlə yoluxma prosesi zamanı meyvələr və 

acı çürümə). Bu törədicilərlə yoluxma prosesi zamanı meyvələr və 

tərəvəzdə onların metabolitləri 

tərəvəzdə onların metabolitləri –

– mikotoksinləri toplanır. 

mikotoksinləri toplanır. 

Tədqiqatlar göstərir ki, almanın acı çürüməsinə konserogen 

Tədqiqatlar göstərir ki, almanın acı çürüməsinə konserogen 

xassələrə malik olan patulin səbəb ola bilər. Ona görə də qida 

xassələrə malik olan patulin səbəb ola bilər. Ona görə də qida 

məhsullarında patulinin miqdarının sanitar normalarla yol verilə 

məhsullarında patulinin miqdarının sanitar normalarla yol verilə 

bilən səviyyəsi gözlənilməlidir.

bilən səviyyəsi gözlənilməlidir.


Sanitar tələblərinə uyğun olaraq, çürümüş meyvə və tərəvəzlərə, 

Sanitar tələblərinə uyğun olaraq, çürümüş meyvə və tərəvəzlərə, 

xəstəlik və ziyanvericilərlə yoluxmuş, gəmiricilərin, həşərat və sürfə 

xəstəlik və ziyanvericilərlə yoluxmuş, gəmiricilərin, həşərat və sürfə 

ilə, həmçinin kəskin kənar iylərlə, zəhərli kimyəvi maddələrlə 

ilə, həmçinin kəskin kənar iylərlə, zəhərli kimyəvi maddələrlə 

korlanmışlara satış üçün icazə verilmir.

korlanmışlara satış üçün icazə verilmir. Meyvələrin və tərəvəzin 

Meyvələrin və tərəvəzin 

düzgün yığılması, saxlanması üçün yaxşı şəraitin təmin olunması, 

düzgün yığılması, saxlanması üçün yaxşı şəraitin təmin olunması, 

xəstəliklərin inkişaf profilaktikasında və onların olmasının qarşısının 

xəstəliklərin inkişaf profilaktikasında və onların olmasının qarşısının 

alınmasında təsirli tədbir hesab edilir. Saxlanma zamanı elə şərait 

alınmasında təsirli tədbir hesab edilir. Saxlanma zamanı elə şərait 

yaratmaq lazımdır ki, tərəvəz və kartofun göyərməsinə, 

yaratmaq lazımdır ki, tərəvəz və kartofun göyərməsinə, 

cücərməsinə yol verilməsin. Bu məqsədlə, kartofun metil efirinin a

cücərməsinə yol verilməsin. Bu məqsədlə, kartofun metil efirinin a--

nafitilsirkə turşusu ilə emal olunması təklif olunur ki, 1kq yumruya 

nafitilsirkə turşusu ilə emal olunması təklif olunur ki, 1kq yumruya 

50

50--100mq, bu da yumrunun bir il müddətində göyərməsinin 



100mq, bu da yumrunun bir il müddətində göyərməsinin –

çürüməsinin qarşısını alır və askorbin turşusunun saxlanmasına 



çürüməsinin qarşısını alır və askorbin turşusunun saxlanmasına 

köməklik edir.

köməklik edir. Tərəvəz və meyvələrin saxlanması üçün optimal 

Tərəvəz və meyvələrin saxlanması üçün optimal 

temperatura 1

temperatura 1--2

2°°C, nisbi nəmlik isə 80

C, nisbi nəmlik isə 80--85% hesab olunur. Tərəvəz 

85% hesab olunur. Tərəvəz 

və meyvələr epidemioloji cəhətdən təhlükəli ola bilər. Belə ki, 

və meyvələr epidemioloji cəhətdən təhlükəli ola bilər. Belə ki, 

tərəvəz mədə

tərəvəz mədə--bağırsaq infeksiyasının və helmintozun mənbəyi 

bağırsaq infeksiyasının və helmintozun mənbəyi 

hesab oluna bilər. Sanitar normalarına görə çirkab suları ilə bostan 

hesab oluna bilər. Sanitar normalarına görə çirkab suları ilə bostan 

bitkilərini suvarmaq, onları çiy şəkildə istifadə etmək

bitkilərini suvarmaq, onları çiy şəkildə istifadə etmək ((yerkökü, xiyar, 

yerkökü, xiyar, 


pomidor, qarpız, yemiş, çiyələk, cəfəri, turp) qəti qadağandır. Çirkli 

pomidor, qarpız, yemiş, çiyələk, cəfəri, turp) qəti qadağandır. Çirkli 

sularla suvarmaları aparılan meyvə

sularla suvarmaları aparılan meyvə--giləmeyvə bitkilərinin 

giləmeyvə bitkilərinin 

vegetasiya yığılması iki ay qalmış, tərəvəzdə isə 20 gün qalmış 

vegetasiya yığılması iki ay qalmış, tərəvəzdə isə 20 gün qalmış 

dayandırılır. Belə tarlada becərilmiş tərəvəzin (kartof, qabaq, 

dayandırılır. Belə tarlada becərilmiş tərəvəzin (kartof, qabaq, 

badımcan)istifadəsinə isti emal aparıldıqdan sonra icazə 

badımcan)istifadəsinə isti emal aparıldıqdan sonra icazə 

verilir.Bitkilərin xəstəliklərdən və ziyanvericilərdən mühafizəsində 

verilir.Bitkilərin xəstəliklərdən və ziyanvericilərdən mühafizəsində 

kimyəvi vasitələrin, həmçinin mineral və digər gübrələrin istifadəsi, 

kimyəvi vasitələrin, həmçinin mineral və digər gübrələrin istifadəsi, 

müasir kənd təsərrüfat məhsulları istehsalının 

müasir kənd təsərrüfat məhsulları istehsalının 

intensivləşdirilməsinə gətirib çıxarır. Bitkilərin mühafizə vasitələri 

intensivləşdirilməsinə gətirib çıxarır. Bitkilərin mühafizə vasitələri 

sanitar


sanitar--baytar və sanitar

baytar və sanitar--epidemioloji xidmət orqanları tərəfindən 

epidemioloji xidmət orqanları tərəfindən 

ciddi nizama salınır və onlara nəzarət edilir. Bununla bərabər 

ciddi nizama salınır və onlara nəzarət edilir. Bununla bərabər 

yemlərin və bir sıra bitki və heyvan mənşəli məhsulların 

yemlərin və bir sıra bitki və heyvan mənşəli məhsulların 

hazırlanmasında gigiyenik normalara riayət olunmadıqda 

hazırlanmasında gigiyenik normalara riayət olunmadıqda 

pestisidlərlə çirklənmə baş verir. Kənd təsərrüfatı heyvanları üçün 

pestisidlərlə çirklənmə baş verir. Kənd təsərrüfatı heyvanları üçün 

yemlərdə pestisidlərin yol verilə bilən normaları da hazırlanmışdır. 

yemlərdə pestisidlərin yol verilə bilən normaları da hazırlanmışdır. 

Onların gözlənilməsi sağlam məhsullar əldə etməyə imkan verir.

Onların gözlənilməsi sağlam məhsullar əldə etməyə imkan verir.

Hazırda azot gübrələrini tətbiqi ilə əlaqədar torpaqda, süxur 

Hazırda azot gübrələrini tətbiqi ilə əlaqədar torpaqda, süxur 

sularında, qida məhsullarında və yemlərdə nitratların səviyyəsinin 

sularında, qida məhsullarında və yemlərdə nitratların səviyyəsinin 

artması məsələsi də xüsusi diqqət cəlb edir.



artması məsələsi də xüsusi diqqət cəlb edir.

Yüklə 6,88 Mb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin