M muxamedova
|
|
Realist
manifesto which was concerned with space and rhythm, the second represented a struggle within theCommissariat for Enlightenment between those who argued fo r pure art and the Productivists such as Alexander Rodchenko. Varvara Stepanova and Vladimir Tntfrn a more socially-oriented group who wanted this art to be absorbed in industrial production.) Keyinchalik rus me’morchiligi rivojlanadi. O'tgan davr bilan taq- qoslaganda boshqa turdagi me’morchilik paydo bo'ladi. Eklektizm va bu bilan bog‘liq oqimlarga ham oxirgi nuqta qo‘yiladi. Keng ommaga xizmat qiluvchi yirik massivlar - mehnatkashlar uchun turar joy binolari, madaniyat uy va saroylari, tumankengash binolari, maktab va maktab - internatlari, dam olish maskanlari, o‘nlab yangi kolxoz va sovxoz inshootlari va boshqalar paydo bo‘la boshlaydi. Hattoki ilgari quriigan inshootlar ham o‘zgara boshlagan. Turar joylar ilgarigidek katta bezaklarga boy qilib emas, balki shinam holda qurila boshlagan. Teatrlammg tomoshabin uchun zallari yarus sistemasida emas, balki ya- nayam demokratik asosda - tomoshabinlar uchun spektaklni yaxshi qabul qilishi uchun sharoiti qulay, amfiteatr shaklida qurila boshlagan. Ishlab chiqarish sex inshootlarida madaniy xizmat qilish joylari, ya’ni qizil burchaklar, garderoblar, dushxonalar, oshxona va bufetlar tashkil etilgan. Rus me’morchiligining yaxshi rivojlanishida shaxslaming yer egalikhuquqi katta o‘rin tutgan. Me’morlar yer va turar joy egalarining qiziqishlari bilan eski shaharlar territoriyalarini qayta ishlash, katta maydonlarda yangi shaharlar qurish huquqiga ega bo'lganlar. Rus me’morchiligi paydo bo igan davrdan boshlab u davr kishilari uchun qulay va dam olishga mo‘ljallangan inshootlar qurish vazifasini olgan edi. Rus me’morlari har doim qulay, yaxshi va aniq reja asosi- dagigi, mustahkam, zamonaviy konstruktiv ahamiyatga ega tejamkor, maftunkor va chiroyli binolar qurishga harakat qilganlar. Rus me’morchiligining yo‘li yengil kechmagan. 1920-yiIlarda va so‘nggi vaqtlarda san’atda turli xil fikrlar bilan to'qnashuvlar vujudga kelgan . Rus me’morchiligi paydo bo'lgan birinchi yillarda ijodiy izlanishlar inshootlar me’morchiligida va kompozitsiyalardagi garmoniya, oddiylikning ko‘p uchrashini kuzatish mumkin. Shu davr me’morchiligining rivojlanish asosiy yo'lini aniqlash, qurilish texnikasi rivoji bilan, tezkor materiallari - har xil turdagi beton, temirbeton, metall va boshqalarga bogiiq edi. Hozirgi davrdagi qurilishlar o‘tgan davr va horij me’morchilik uslublari, zamonaviy qurilish - konstruktiv asoslari va iqtisodiy talab- lari, umumiy belgilari ko‘pgina shakllari bilan o‘xshashdir . Shu bilan birga rus me’morchiligi va kapitalizm me’morchiligi orasida katta farq boigan. G‘arb davlatlari me’morchiligi har doim ham turli firmalammg reklama yoilarida yoki qurilayotgan binolar yoki mavjudlarining buyurtmachilari sifatida xizmat qilmagan. Me’morlar ko‘pincha o‘ziga xos kompozitsiyalar, shakliy jihatdan o£tkir, tashqi tomoniari binolar- ning iqtisodiy talablari jihatdan qarama - qarshiliklarga uchrab turadi. Lekin shuni anglash kerakki, kapitalistik davlatlarda ko'pgina qiziqarli masalan, Chikagoda turar joy binosi, Braziliya vaMexikodagi davlat inshootlari. Nyu -Yorkdagi OON binolari kabilar yaratilgan. 0 4ziga xos binolami qurish ko‘pincha me’morchilikning yuqori sifati darajasidabo‘lgan. Rus me’morchiligida topshiriqlarga real yondashish, oddiylik va shu bilan birga kompozitsiyalami aniqligi o‘ziga xos tomonlarga ega bo‘lgan. U tashqi effeklardan qochadi. Yangi bmolarda rus odamiari o‘zini yengil va yaxshi his qilishlari kerak e d i. Zamonaviy qurilish texnikasi me’mor ustalarga katta ijodiy erkinlik beradi. Qurilishda yashash inshootlari yetakchi o‘rinda turadi. 0 ‘sha davrda yashash joylami qurilishida ulkan ishlar bajarilgaii. 1980- yillargacha 86 million kvartira qurilib, ko‘pgina odamlar yangi zamonaviy, qulayliklarga ega bo‘lishi kerak edi. Uy-joy qurilishlari yillar davomida yig‘ilgan tajribalar asosida olib boriladi. Shu davr me’morchiligi bir vaqtlar mavjud bo‘lgan “donali qurilish” usulidan voz kechadi. Unda turar joylar kichik hajmda bo‘lib, me’moriy jihatdan va reja bo‘yicha ham bir-biri bilan umuman yaqin bo‘lmagan. 0 ‘sha davr qurilishlari kompleks kvartalli uslubda olib borilgan. Asosiy reja birligi va turar joy qurilishlarida asosiy modul, yirik yashash kvartali - mikrorayon bo'lgan. Uning hududi 25-30-40 va undan ko‘proq gektarni tashkil qiladi. Mikrorayonda hamma binolar bir-biridan kichik yo‘lakchalar orqali ajralib turgan. Transport mikrorayon hududiga kirishi, uning funksiyasidan ham bo'ladi. Mikrorayon nafaqat butun me’moriy kompleks, balki funksiyalar asosida birlashadi. Unda halq madaniy-maishiy xizmatlarinmg asosiy turlari bilan ta’mmlanadi. Mikrorayonlar o‘zaro va shaharlar bilan aloqa sistemasi - bularning barchasi shahar qurilish teoriya va amaliyotming vazifasiga kiradi. Me’moriy - kompozitsion aloqalarda mikrorayon turli tuman boiishi mumkin va eng yaxshi namunalar bularning hammasini tasdiqlaydi. Cheremushekdagi 9 va 10 kvartallarini misol qilish mumkin. Mosk- vadagi Xoroshevo - Mnevniki rayoni, Avtovadagi turar joy kvartallari, Leningraddagi Moloy Oxta va boshqalami ham m isol qilish mumkin. Mikrorayonlanving me’moriy yechimi uchun uylaming turli qavatli qurilishi keng qo‘llaniladi, besh - yetti - to‘qqiz - o‘n ikki qavatlar. Ulaming turli joylanishi - uchastkaning perimetriga qarab, binolaming intervali o‘zgarishi va bolalar markazlarining qurilishlari, kvartal hovlilari daraxt va turli o‘simliklar bilan kvartallar oralig‘ida sport va bolalar o‘yinchoqlari, cho‘milish havzalari, gazon va gullar - mikrorayon me’morchiligini jonlantiradi. Hozirgi vaqtda badiiy-kompozitsion qulayliklar me’morlar uchun ko‘p marotaba kengaytirilgan. Ilgarilari me’mor yashash joylarini qurib, asosan ornamental detallar bilan binoning tekis devorlariga, ko‘chaga qaragan qismlariga lepka bilan ishlov bergan. Ayni vaqtda quruvchi - me’mor ko‘p turdagi shu bilan birga hajmli kompozitsion jihatlardan va tekis, to‘g‘ri devor yuza qismlarida kontrast bezaklardan foydalanishi mumkin. Bundan tashqari yangi qurilish materiallari, yorqin ranglami bino yon tomonlari, balkonlar uchun foydalaniladi. Binolar siluetini turli balandlikda ishlashi mumkin. Me’moming yangilik yarata olishi va ijodiy izlanishlaridan yakuniy natija chiqarish mumkin. Zamonaviy me’morchilik bu borada o‘zining qulayliklari jihatidan o‘tgan davr me’morchiligidan ustunroqdir. Hech qachon va hech qayerda bunday - turli-tuman, industrial asosda ishlash qulay liklari boimagan. Shu davr me’morchiligida yashash joylarining interyerlari muhim o‘rin tutgan. Zamonaviy interyeming asosiy shakllari - katta oynali derazalar, devoriaming och rangliligi, yengil rang-barang drapirov- kalar, akvarel yoki estamp, turli xil qattiq va yumshoq zarrlonaviy uslubdagi kontrast rangli, nozik metall va taxta oyoqchali mebellaridan iborat. Zamonaviy interyerda yuza qismlari uchun, plastmassa, temir, daraxtlaming turli ishlovlilari , keramika katta ahamiyat kasb etadi. Zamonaviy intnryer narsalar bilan to‘lib ketishi kerak emas. Buning uchun kam hajmda mebel turlari, amaliy san’at namunalari va ulami ajoyib qilib joylashtirish muhimdir. Shu davr turar joy qurilishi o‘zi bilan birga shisha buyumlari, farfor, turli metall buyumlari, badiiy ishlab chiqarishni jadallashtiradi. Tabiiyki mebel va boshqa tashkilotlar shu davr me’morchiligi va odamlarining didiga to‘g‘ri kelishi kerak. Tekstil ishlab chiqarish korxonalari dekorativ matolaming zamonaviy turlarini ishlab chiqarishi shart edi. Shu davr odamlari poligrafik ishlab chiqarishga ham katta talab qo‘yishgan. Bu bilan san’atda yanada katta xarakterga ega bo‘lishga intilgan. Me’morchilikning rivojlanishi “san’at turlari aralashmasi” bilan bog‘liq va faqat ajoyib san’at asarlarining yaratilishi qurilish tarkibi- ning o‘sishi va odamlarda, hayotda san’atning mavjudligi muhimdir. G‘arb me’morchiligi XIX va XX asrlaming asosiy qismilarida qarama-qarshiliklar yoiini bosib o‘tgan. XIX asming 30 yillaridan boshlab klassitsizm, retrorespektivizm va eklektizm bilan almashinadi. Bezakdor, taqlidiy me’morchilik bilan parallel asming 2-choragidan . boshlab G‘arbiy Yevropa me’morchiligida boshqa ratsionalistik, progressiv qurilish materiallariga, metall va shisha ishlatishga asoslan- gan oqim rivojlandi. Bu oqim asosan katta jamoat joylami qurishga moijallangan edi. Yangi qurilish materiallari, yangi konstruktiv yechimlar me’morlammg yangi g'oyalarini hayotga tadbiq qilishga sabab boigan. Bu esa matematika va mexanika kabi fanlaming rivojlanishini kuchaytirdi, mustahkam qurilish materiallari, konstruk- siyalaming aniq hisob-kitobi, qurilmalaming pishiq va mustahkam, yengil boiishiga olib keldi. Me’morchilikdagi birinchi metall karkaslaming keng qoilanilishi Anri Lyabrust tomonidan 1843-1850-yillarda Parijda qurilgan avliyo Jenevyeva nomli kutubxonaning o‘quv zali edi. Uning shiftini cho‘yan kolonnalarga tayangan yassi gumbazlar tashkil qiladi. Bu konstruksiya yangi boiib, lekin an’ana ta’sirida me’mor bir xil elementlarga arxaik forma berdi: yupqa cho'yan kolonnalar korinf kapitelli antik kolonnalar shaklida ishlangan. Asr o‘rtalarida boshqa original g‘oya me’moriy konstruktiv muno- sabatdagi binolar: transport qurilmalari, ko'rgazma va muzey zallari, magazinlar paydo bo'lgan. 1850-1860-yiIIarda shisha ishtirokidagi metall konstruksiyalar asosidagi Parij va Londonning katta vokzallari qurilgan. Misol b o iib G.Eyfel va P.Bualo tomonidan 1876-yilda Parijda qurilgan «О Bon marshe» magazini, tektonik yechimi asosida - metall konstruksiyalaming, ustunlar va gumbaz karkasining ko‘rinishi edi. Qurilish texnikasi va ko‘p progressiv qurilmalar borligiga qaramasdan, retrorespektiv — eklektik oqim me’morchilikda yaqqol edi va qurilmalaming asosiy massasi hali ham me’morchilikning an'anaviy oqimlarining aralash formasida qurilar edi. Texnikaning progressivligi shu vaqtning o‘zida san’atda qarama-qarshi reaksiyani tug'dirdi. «Prerafaelitizm» oqimi ingliz san’atining nazariyotchisi D.Reskin boshchiligida asosiy rolni o‘ynadi. Uning ta’kidlashicha, mashina asl go‘zallikni yo‘q qiladi. D.Reskin oliy san’at yo‘nalishidagi kurashning asosiy quroli deb “hunarmanchilikni qaytadan tiklamoqlik” deb bilgan. Uning nazariyalari rassom U.Morris, me’mor D.Uebb va boshqalaming birlashib, guruh tuzishlariga sabab bo‘ldi. U.Morris uchun D.Uebb tomonidan qurilgan Qizil uy nomli kottej keyinchalik ko'pgina qurilmaiarga namuna boigan. Uning ichki qismiga ishlov berishda ko‘pgina yangiliklar bor, ammo u milliy gotik mavzusini qayta ishlashga asoslangan. XIX asr o‘rtalarida qurilishning keyingi texnik progressi kuzatiladi. Metallar yanada ko‘proq ishlatiladi. 1840-yildan praktikaga svarkalangan temir kiritiladi. 1856-yiIi poiatning qurilishda ishlab chiqarish protsessi kashf etildi445. • XIX asming oxirida 1889-yili Xalqaro ko'rgazma munosabati bilan Gustav Eyfel loyihasi bo‘yicha Parijning o‘rtasida katta minora qad ko‘tardi, keyinchalik u Eyfel nomi bilan ataldi. Uning balandligi 312 metr boiib, poiat elementlardan yasalgan bu qurilma me’morchilikning keyingi rivoj lanishini ta’minladi. Metall karkaslaming ishlatilishi AQShda juda katta va baland binolami qurishga imkon yaratdi. Bunday qurilmalaming qurilish sababi, kapitalizm paytida markazdagi yerlaming narxi oshishi edi. Bu esa yerni kam egallab, butun massaning balandlikka bo‘y cho‘zib, osmon o‘par imoratlaming qurilishida ko‘rishimiz mumkin. XIX asming ikkinchi yarmida metalldan tashqari boshqa progressiv materiallar: beton, temir beton dunyo me’morchiligining keyingi rivojlanishiga katta ta’sir o‘tkazdi. Bunga shart-sharoit boiib yangi qattiq material - sementning kashf qilinishi boidi. 1850-yilda Uilkinson va Kuanye temir beton konstruksiyalarini yaratishga harakat qilishgan (bunda beton massasini mustahkamlash uchun unga temir armaturaning kirttilishi boidi). Betonning o‘zi katta siqilish nagruzkalariga chidashi mumkin, ammo cho‘zilishga yaxshi qarshilik ko‘rsata olmaydi. Temir amnatura uning bu kamchiligini mustahkamlash uchun ishlab chiqilgan. 1867 yilda Jozef Monye temir beton ashyolar ishlab chiqarishga patent oldi. Bu temir beton asrini ochib bergan. Gishtdan ko'ra temir beton katta nagruzkalarga chidamli hamda unga har xil shakl berish imkoniyatiga ega edi. 445 A World Histoiy o f architecture. Marian Moffet, Michail W Fario, Lawrence Wodehouse. London . 2003.P.185 (18й century industrial production o f cast and wrought iron so increased its availability that iron replaced wood in the frame o f any building where hea\y loads or the danger o f fii'e were o f concern. Cast iron was favored for columns while the superior tensile qualities o f wrought iron made it recommended material for beams.) • Temir beton qurilishga asosan 1890-yildan kiritila boshlandi. Temir beton konstruksiyali imoratlar an’anaviy ko‘rinishda boTib, oldin qurilishda metall qanday qoilanilgan boisa shu betonda ham qaytarildi. Ammo me’morchilik formalariga o‘zining aktiv ta’sirini u 1900-yilda o‘tkaza boshladi. 1890-yilda me’morchilikda yangi stil, yangi oqim - modern paydo boiadi. Germaniya va Avstriyada u - yugendstil yoki setsession, Fransiyada - ar nuvo deb atalgan. Modern Yevropa me’morchiligim egallab olgan eklektizm oqimini yengish vositasi boidi. U zamonaviy, yangi, har tomonlamayuksak stil yaratish maqsadini oldiga qo‘ygan edi. Modemning Yevropa va Amerikada tarqalish payti 1890 va 1900- yilarga to‘g‘ri keladi. Modern 1890 yilda paydo boigan boisa, ammo uning kelib chiqishi XIX asming o‘rtalariga to‘g£ri keladi. Modemistlar o‘tgan vaqt me’morchilik formalaming rivojlanmasligini tushunib, unga yangi original me’morchilikni qarshi qo'yishdi. Ulaming asosiy diqqatini yangi materiallarga: temir beton, shisha, tashqi tomondan ishlov berishda keramika ishlatishga qaratildi. Modemning erta paytida hali rivojlanmagan va ko‘proq eklektik qurilmalarda dekorativ va ornamental shaklda edi. • Modem oqimining me’morlari plan va kompozitsiyalar tuzishda, eshik va oynalami joylashtirishda, hajmlarni guruhlashtirishda assimetrik yechimlarga ko‘proq e’tibor berishgan. Uylaming bir xil qismlariga va dekorativ elementlarga dumaloqlashgan shakllami berishgan. 0 ‘simlik mavzusi ko£p ishlatilgan, u asosan uzoq sharq san’atidan, awalo Yaponiya san’atidan olingan edi. Modem stilining Yevropada ko‘zga ko'ringan me’moriaridan: venalik Otto Vagner va Yozef Olbrix, Belgiyalik Van de Velda, angliyalik Charlz Makintoshdir. Bu me5morlarning asarlarida qarama-qarsh i liklar uchraydi, kompozitsiyadagi ratsionallik va konstruktiv yechimlaming borligiga qaramasdan, ularda yuzaki dekorativlik qirralari ucliraydi. TTTu vaqtning o‘zida ulaming ishlarida hayoliy va murakkab formalardan ko'proq, aniq va sodda tendensiyaga o‘tish kuzatiladi. Bu tendensiya Otto Vagner ham yaqqol, uning ilk ishlaridan Vena metropolitenining «Karlplats» stansiyasi dekorativligi bilan xarakterlidir, Venadagi Neyshtift ko'chasidagi uyda esa ko'proq geometrik hajm va chiziqlarga ko‘proq ahamiyat berilgan. Olbrixning mashhur asariga Venadagi Setsession ko‘rgazma!ar binosi misol boiadi. Unda ko‘proq modernning erta bosqichidagi dekorativ formalar ishlatilgan. Avstriyaning urushdan keyingi ahvoli yomon boigan. Tiklanish ishlari odam ko‘p yigilgan joyda, ya’ni Venada boshlangan edi. Har xil oqimlaming ta’siri kuchli. ammo me’morlar endi ko‘proq estetik taraflariga ahamiyat berishdi. • XIX asr oxiri XX asr boshlarida Belgiyada ishlab chiqarish va savdo-sotiq ishlari rivojlanib, 1890-yilda Beigiya Yevropa me’mor- chiligidagi asosiy o‘rinlami egallab, klassitsizm va eklektika (milliy romantizm bilan ham) an’analari bilan kurashuvchi markazga aylandi. Anri van de Velda Yevropa modemining ko‘zga ko‘ringan me’morla- ridan. U kanonga va fasadlarning bezakdorligiga qarshi chiqqan, hajmli kompozitsiyalar va interyerga yangicha yondashuv uchun kurashgan. Har bir bino individual ko‘rinishga ega boiishi kerak deb ta’kidlagan. Jahon urushi paytida qurilish to‘xtab, ko‘pgina shaharlarda katta vayronagarchiliklar boidi. Urushdan keyingi davrda me’morchilikda katta o‘zgarishlar seziladi. * Me’morlarning diqqati, asosan, kam qavatli beton binolar qurishga qaratilgan edi. Ammo iqtisodiy taraflar qurilish ishlari hajmini chegaralab qo‘ydi. Qurilishning ko‘tarilishi 1924-yilda kapitalistik mamlakatlaming iqtisodiy tomondan barqarorlashi natijasida boidi. Germaniya me’morchiligining klassik funksionalizm asari Bauxauz imorati hisoblanadi, u Dessauda shu davming ko‘zga ko'ringan me’mor lari Valter Gronpius tomonidan qurilgan. Me’morchilikning tashqi hajmlari va inteiyerlari formalaming geometrizatsiyasi va devor yuzasining oynalar bilan kontrastligi asosida qurilgan. German iyada ijod qilgan me’morlardan Erix Mendilson boiib uning Pastamdagi astronomik observatoriya binosi keyinchalik Eynshteyn minorasi deb atalgan. Berxauz me’morlari uyning funksional rolini ko‘rsatib berib, o‘zlarining ijodlarida me’moriy estetik ifodaga erishdilar. Fransiya me’morchiligida mashhur boigan Le Korbuzye Perri qoiida ishlagan. U juda original, o‘ziga xos go'zallika ega boigan binolar qurgan. Ammo ularda formalizm elementlari uchrab turadi. Yangi me’morchilikning zamonaviy stilini Le Korbuzye beshta tezis yordamida ifodalab bergan: 1. Ustunlar (ustunlarda turgan imorat, ustunlar 1 qavat o‘rnida). 2. Yassi tom (uning bog‘ sifatida ishlatilishi). 3. Planning erkin bezatilishi (shiftgacha boigan karkas sistema devorlaming kutilmagan joylarda boiishini ta’minlaydi). 4. Uzunlashgan deraza (karkas konstruksiyalari derazaning butun fasad bo‘ylab joylashtirishga imkon beradi). 5. Fasadning erkin bezatilishi. Le Korbuzye asosiy diqqatini shaharsozlik muammolariga qaratgan. U o‘zining «Urbanizm» kitobida zamonaviy shaharlardagi ahvolni tanqid qilgan. XIX asr oxirisida AQSH dunyoda katta sanoat mamlakatiga ayla- nib, qisqa vaqt ichida qurilayotgan imoratlar Amerika me’morchiligida o‘z izini qoldirdi. Chuqur me’morchilik an’analariga ega bo‘lmagan Amerika me’morchiligi, boshqa kapitalistik mamlakatlarga qaraganda binoning savdo-sotiq obyekti deb, tashqi ko‘rinishini esa reklama sifatida qabul qilingan. L.Salliven zamonaviy Amerika me’morchiligining asoschisi boigan. Chikago maktabining birinchilardan boiib, u eklektizm bilan kurashgan, sekin-asta Salliven ilk dekorativ modem formalarini yengib, oddiy va aniq oqimni ishlab chiqadi. Uning ishlarida birinchi planda me’morchilikning funksional va konstruktiv tomonlari chiqadi. XX asr boshida modern sekin-asta o‘zining kechki bosqichiga konstruktivlikka o‘tadi. Binoning fasadidagi dekorativlik ahamiyati pasayadi, asosiy diqqat konstruktiv elementlaming fasad proporsiyalari, deraza, devor, ajralib turgan ustuniaming estetik ifodasiga qaratiladi. Me’morchilik qurilmalarida tejamkorlik va sodda kompozitsion estetik vositalarga intilish yaqqol namoyon boiadi. Qurilayotgan davridan birinchi jahon urushigacha zamonaviy me’morchilik asosiy prinsiplari aniqlangan. Bu davrda fransuz Ogust Perre va Amerikalik Frank Lloyd Rayt ijod qilishgan. Ulaming ijodiy faoliyati birinchi jahon urushigacha hamda uning tamom boiishidan keyin davom etgan. Bckalasi ham ilk modem ta’sirini yengib, zamonaviy texnik vositalarga asoslangan me’morchilikni rivojlanishga intilishgan. F.L.Rayt Sallivenning davomchisi edi. Dekorativ stilizatsiyadan kechib, Rayt me’morchilikni uch hajmli fazoviy san’at deb hisoblaydi. U tabiat bilan me’morchilik o‘rtasida uzviy bogiiqlikni rivojlantirish tarafdori edi. Uning ilk asarlariga Illinoysdagi Martin uyi misol boiadi. Unda modem me’moriy formalari bilan aloqa seziladi. Aniqlik va ratsionallikka intilgan Rayt shu bilan birga binolaming haimiy yechimini murakkablashtirgan. Birinchi va ikkinchi jahon urushlari o‘rtalarida F.L.Rayt faoliyat ko‘rsatib, 1920-1930-yillarda mashhurlikka erishadi. F.L.Rayt Pensil- vaniyadagi Sharshara uy, Nyu-Yorkdagi Gugenxeym muzeyining muallifidir. Katta shaharlarda osmono‘par binojaming ko£payishi 1921 yilda bunday binolar o‘rtasida musobaqa uyushtirilishiga olib keldi. 1930-yil boshida «Impayr steyt bilding» binosi quriladi. U hamma rekordlami yengib, Amerikada eng katta va baland bino boidi. • Ko‘p qavatli binolaming ilk rivojlanish davrida, fasad bezatilishida retrorespektivizm qirralari uchraydi, ammo keyinchalik geometrizatsiya va konstruktivizm qirralari paydo boidi. Ikkinchi jahon urishidan keyin shaharlarda qayta tiklash ishlari olib borilib, asosiy qurilish joylari shahar chetlari boidi. Bu davrda qurilish ishlarining konstruktivlik qirrasi ko'proq AQShda namoyon boidi. Osmono‘par binolaming yengil karkasli sistemalari ba’zilarida butunlay oynalar bilan ishlangan. Nyu-Yorkdagi OON Sekretariat binosi bunga yaqqol misol boiadi (me’mor U.Garrson). Me’morchilik yo‘nalishlaridan «organik stil» oqimi ajralib chiqadi. Organik stil oqimi me’moriari o£zining asosiy prinsiplari deb - murakkab va ko‘p burchakli formali binolaming konstruktiv yeehimi deb hisoblashgan. Praktikada «organik me’morchilik» formalizm bilan uzviy bog‘liq boigan. Ikkinchi jahon urushidan keyin milliy maktablarda kuchli differensiyasi kuzatiladi. Skandinaviya va Angliyada o‘ziga xos oqim - «yangi empirizm» paydo boiadi, an’anaviy me’morchiliqdagi gisht va daraxt materiallarining qoilanilishida ko‘riladi. Bu oqimda ijod qilgan finlyandiyalik me’mor A.Aaltoning Xelsinkidagi katta madaniyat uyi misol boiadi. Milliy me’morchilik maktablari orasida asosiy diqqatga Braziliya va Meksika maktablari sazovor. Meksikada monumental yechimlarda an’anaviy boigan qadimgi rangtasvir namu- nalari, rospis va mozaika ishlatilishi bilan xarakterli. Bino fasadlarida gilam sifat rangtasvir kompozitsiyalarini ko‘rishimiz mumkin. Braziliyadagi davlat imoratlari Lyusio Kosta va Oskar Nimayerlar loyihasi bo‘yicha quriigan. Bu qurilmalarda tabiiy shart-sharoitlar nazarda tutilib, fasaidning ishlovida quyoshdan saqlovchi plastinalar hamda qisman an’anaviy rangtasvir namunalari ishlangan. Texnikani keyingi rivoji, italiyalik P.Nervining qiziq injenerlik g£oyalarini amaliyotda bajara oldi. U o‘zining temir beton konstruksiyalarini minimal darajasigacha qisqartirish sistemasini ishlab chikdi. 1960-yilda 17-olimpiya o‘yinlari munosabati bilan Rimdagi sport saroyi shu sistema bo‘yicha qurilgan. Zamonaviy G‘arb me’morchiligida ko‘plab o‘ziga xos va yuqori sifatli binolar qurilgan. Bu yerda ko‘proq assimetrik kontrast kompozitsiyalaming original yechimlariga ahamiyat berilgan. G'arb me’morchiligi o‘zming kapitalizm yoiidagi qarama-qarshiliklami yengishda shaharsozlikda aniq chora-tadbirlar ko'rilishiga qaramasdan, samarali natija bermadi. G‘arb me’morchiligidagi progressiv oqimlar XIX asr o'rtalarida zamonaviy material va konstruksiyalaming aktiv ishlatilishi, me’morchilik va bino interyeriga ta’sir ko‘rsatmadi. 1880-yillargacha interyer tarixiy stillarda ishlanar edi. 1890-yillarda modem stilining rivojlanib kelishi, interyerlardagi eshik, deraza, kamin, mebel vahar xil bezatish predmetlari shu stilda ishlanishini talab qilar edi. Xonalar och, yengil ranglarda ishlangan, bu ranglar bilan mebelning yangi formalari mos boigan. Ba’zilarida interyerda devorlaming pastki qismi mebel qaysi daraxt turidan qilingan bo‘Isa, • uni panel shaklida dekorirovka qilish, mebelda esa har xil metallardan ornamental shakldagi dekor qoilanilishi keng tus olgan edi. Keramika, shishadan ishlangan buyumlar juda original boiib, interyerda ko‘p ishlatiladi. Interyerda katta o‘rin chinni buyumlarga - vazalar. haykalchalar, o‘zining rangli koloriti bilan xona kompozitsiyasini toidirib turuvchi predmetlarga berilgan. 1920-yillarda me’morchilik stilining evolyutsiyasi natijasida interyer ham o‘zgara boshiadi. Bu ko‘proq zamonaviy binolarda: kechki konstruktiv modem oqimi xonalaming yangicha tarzda ishlanilishini talab qilgan. Ammo ko‘p qavatli uylaming xonalarida haligacha eski mebel va buyumlar boiib, yangi narsaiar bilan toidirish maqsadida kiritilgan. Ammo keyingi o‘n yilliklarda yangi uylardagi interyer ko‘proq konstruktiv, zamonaviy, «dizaynerlik», funksional ahamiyatga ega boidi. Bu tendensiya amalda bizning davrimizgacha saqlanib kelinmokda. Yüklə Dostları ilə paylaş:
|