Madaniy tadbirlarni tashkil etish mahorati fanidan mashg‘ulotlarning mavzular va soatlar bo‘yicha taqsimlanishi

NAZORAT SAVOLLARI:

1. 
   Respublikamizda badiiy havaskorlik ijodining rivojlangan janri?
   
2. 
   Xalq teatrining asosiy turlari?
   
3. 
   Xalq og`zaki ijodi qanday vujudga keladi?
   
4. 
   O`zbek an`anaviy xalq teatrining turlari?
   

Rejissyor, rejissura tarixi

1. 
   Rejissyor tushunchasi.
   
2. 
   Rejissyorning fazilatlari.
   
3. 
   Rejissyorning xususiyatlari.
   
4. 
   Rejissyorning ish plani va ish jarayoni.
   
5. 
   Rejissyor stsenariyning asosiy g`oyasi.
   

«Rejissyor» tushunchasi frantsuzcha so`zdan olingan bo`lib, boshqaruvchi degan ma`noni bildiradi. SHuni ta`kidlash kerakki, «rejissyor» so`zi O`zbekistonga XIX asr oxiri – XX asr boshlarida kirib kelgan. Leki bu bilan, qadimiy o`zbek xalq tomoshalari va bayramlarini tashkilotchisi, ya`ni rejissyori bo`lmagan, deyish albatta xato bo`lur edi. O`zbek madaniyatiga «rejissyor» tushunchasi kirib kelgunga qadar «korfarmon» degan so`z ishlatilgan.
«Korfarmon» so`zining ma`nosi ishga farmon beruvchi, ya`ni ishboshi demakdir. Darhaqiqat, «korfarmon – bu o`ziga xos ishboshi - administrator, rejissyor, muallim, o`yin boshidir», - deb yozadi professor Muhsin Qodirov.
Bugungi kunda rejissyor tushunchasi barcha xalqlar madaniyatida ishlatilganidek, jumladan, o`zbek san`atida ham keng qo`llanmoqda. «Korfarmon» so`zi esa ko`proq an`anaviy o`zbek tomoshalariga nisbatan ishlatilmoqda.
Hozirgi paytgacha rejissyor deganda ko`proq, teatr va kino san`atida badiiy asarni (p’esani, kinostsenariyni) sahnalashtiruvchi, ekranlashtiruvchi ijodkor tushuniladi.
Keyingi vaqtlarda, radio va televidenieda rejissyor mutaxassisligi vujudga kelishi bilan bir qatorda, madaniy-ma`rifiy muassasalarda ommaviy tadbirlarni tashkil qiluvchi rejissyor ham shakllanmoqda. Badiiy-ommaviy tadbirlar rejissyori deganda, muhim sana va voqealarga bag`ishlab yozilgan stsenariyni mahalliy sharoitda badiiy-hujjatli qonuniyatlar asosida, maxsus ish shakllarida amaliy uyushtiradigan ijodkor tushuniladi.
Ommaviy tadbir rejissyori real hayotning muhim, diqqatga sazovor daqiqalarini (maxsus stsenariy asosida) madaniylashtiradi, badiiy bezaydi va maxsus tadbir sifatida shakllantiradi.
Rejissyor – tashkilotchi. Madaniy-ma`rifiy xodimda tashkilotchilik layoqati bo`lmasa, undan yaxshi mutaxassis chiqishi qiyin. Agar ommaviy ishlar rejissyorida tashkilotchilik qobiliyati bo`lmasa, hech qachon yaxshi tomosha, ya`ni tadbir uyushtira olmaydi.
Ommaviy tadbirlar rejissyori uchun tashkilotchilik qobiliyati eng asosiy fazilat hisoblanadn. CHunki san`at muassasalaridagi professional rejissyorlarga qaraganda murakkab sharoitda, maxsus malakaga ega bo`lmagan havaskorlar bilan ish olib boradi.
Badiiy-ommaviy tadbirlar rejissyoridagi tashkilotchilik qobiliyatining administrativlik va boshqaruvchilikdan iborat ikki tomoni, ayniqsa kuchli namoyon bo` lishi kerak.
Rejissyor tadbirning tashkilotchi administratori sifatida juda ko`p ishlarni bajaradi. Agar professional teatr, kinostudiya, televidenie va radioda administrativ (ma`muriy) ishlarni maxsus tayinlangan kishilar olib borishsa, madaniy-ma`rifiy muassasalarda esa ommaviy tadbir rejissyori ular bajaradigan fazilatlarni o`z zimmasiga oladi.
San`at muassasalarida mavjud bo`lgan maxsus professional ijodiy gruppa (kollektiv), maxsus badiiy va texnik vositalar, fonotekalar, ovoz yozish va nurli apparatlarga ega bo`lgan tsexlar, butafor, rekvizit, kostyumerlar, dekoratsiya tayyorlanadigan ustaxonalarga klub va parklar ega bo`lmaydi.
Ommaviy tadbirlar rejissyori vujudga kelishi mumkin bo`lgan barcha muammolarni echish uchun yo`l-yo`riq topa bilishi kerak. U lozim bo`lsa, havaskorlar tadbirda qatnashishi uchun barcha sharoitni tayyorlashi, texnik apparatlarni axtarishi, badiiy ustaxonalar bilan shartnoma tuzib, dekoratsiya, butaforiyani hozirlashi, kostyumlarni topishi va ko`plab shunga o`xshash ishlarni amalga oshirishi lozim.
Albatta, bunday sharoitda tadbirni tayyorlash va mavjud muammolarni bartaraf qilish uchun rejissyorda administrativ qobiliyat nihoyatda kuchli bo`lmog`i lozim. Aks holda, tadbir tashkilotchisi yaxshi natijalarga erisha olmaydi.
Tadbir tayyorlash jarayonida rejissyorning boshqaruvchilik layoqati alohida o`rin tutadi. CHunki tadbir odamlarning ishtiroki bilan (ularsiz mumkin emas) vujudga keladi va odamlar uchun tayyorlanadi. Agar rassom bo`yoq, xolst va polotno bilan, arxitektor har xil granit toshlar va cho`kich bilan, yozuvchi so`zlar bilan, kompozitor ohang va notalar bilan ijod qilsa, tadbir rejissyori kishilar bilan va ularning yordamida badiiy tomoshaviy shakl yaratadi.
Rejissyor tadbir tayyorlash uchun havaskorlardan tashkil topgan kollektivni, ya`ni yaxlit bir ansamblni vujudga keltirib, ularning ijodiy imkoniyatlarini ochishi va yuzaga chiqarishi lozim. Tadbirning maqsadi va mavzui atrofida rejissyor butun kollektivning faoliyatini va jumladan, har bir havaskorning ijodini to`g`ri yo`lga yo`naltirmog`i hamda bu jarayonni boshqarmog`i lozim. Faqat kollektivning faoliyati maqsadga muvofiq samarali boshqarilgandagina yaxshi natijalarga erishish mumkin.
SHunday qilib, ommaviy tadbir rejissyori, eng avvalo, boshqaruvchilik qobiliyatiga, administrativ ishlar olib borish layoqatiga ega bo`lgan tashkilotchi kishi bo`lmog`i lozim.
Rejissyor – bosh ijodkor. Agar stsenarist tadbirning skeletini yaratsa, rejissyor uning amaliy ko`rinish shaklini vujudga keltiradi. Agar stsenariy avtorining ishini arxitektorning loyihasiga o`xshatsak, rejissyorning ijodini injenerning faoliyatiga qiyoslasa bo`ladi. Injener loyiha asosida bino qursa, rejissyor stsenariy asosida tadbir tayyorlaydi. Rejissyor tadbirga jon kiritadigan ijodkor shaxsdir.
Ommaviy tadbirlar rejissyori ijodining asosiy xususiyati shundaki, u real hayotning muhim lahzalarini tadbir sifatida shakllantiradi.
NAZORAT SAVOLLARI:

1. 
   Rejissyor so`zi qaysi so`zdan olingan?
   
2. 
   Rejissura stsenariyda qanday ish bajaradi?
   
3. 
   Rejissyor deganda kimni tushunasiz?
   
4. 
   Stsenariy ustida ishlash deganda nimani tushunasiz?
   

TAYANCH SO`ZLAR:

Rejissyor, stsenariy, dramaturgiya, ommaviy tadbirlar rejissyori.