Madaniyatini shakllantirish

---

54 
MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTI TARBIYACHILARI NUTQ 
MADANIYATINI SHAKLLANTIRISH 
Musiddinova Shoira
Asaka tumani 36-DMTT tarbiyachisi
Annotatsiya 
Ushbu maqolada davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim tashkilotlari 
tarbiyachilarining nutqiga qo’yiladigan talablar, nutq madaniyatining ahamiyati va 
tarbiyachining bugungi kundagi nufuzi haqida yoritilgan. 
Kalit so’zlar: tarbiyachi, nutq, nutq madaniyati, nutq texnikasi, uzluksiz ta’lim tizimi, 
axborot texnologiyalar 
Ilmiy kuzatish va tadqiqotlar natijasida inson o‘z hayoti davomida oladigan barcha 
ma’lumotning yetmish foizini besh yoshgacha bo‘lgan davrda olib ulgurishi aniqlangan. 
Darhaqiqat, bu davrda inson bolasi dunyoni anglaydi, o‘z ona tilini o‘zlashtiradi, ota-ona, 
oila, mahalla, Vatanga mehri uyg‘onadi, umr davomida oladigan bilimlarga zamin 
hozirlaydi. Bunda, eng avvalo, oila asosiy rol o‘ynasa, maktabgacha ta’lim tashkilotining 
hissasi ham bu borada muhim ahamiyat kasb etadi. Shu bois, mamlakatimizda aynan 
maktabgacha ta’lim uzluksiz ta’lim tizimining ajralmas bo‘lagiga, ta’bir joiz bo‘lsa, uning 
debochasiga aylangan. Shu ma’noda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017-2021 
yillarda maktabgacha ta’lim tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 
qarori, “Maktabgacha ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 
PQ-3261-sonli Qarori, “Maktabgacha ta’lim tizimi boshqaruvini tubdan takomillashtirish 
chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5198-sonli Farmoni, “O‘zbekiston Respublikasi 
Maktabgacha ta’lim vazirligi faoliyatini tashkil etish to‘g‘risida”gi PQ-3305-sonli, 2019 yil 
8 maydagi Ozbekiston respublikasi maktabgacha ta’lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish 
Konsepsiyasini tasdiqlash to’g’risida”gi PQ-4312-sonli qarorlari ushbu tizim faoliyatini 
yangi bosqichga ko‘tarish, butun tizimda sifat o’zgarishiga erishish, ta’limning 
uzluksizligini ta’minlash, sohani bugungi kun talablari darajasida modernizatsiya qilishga 

---

55 
xizmat qilishi shubhasiz. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev tomonidan mazkur sohadagi 
islohotlar izchil davom ettirilib, maktabgacha ta’lim tashkilotlari tarmog‘ini hozirgi zamon 
talablari va standartlari asosida rivojlantirish, ularni rekonstruksiya va modernizatsiya 
qilishga qaratilayotgan e’tibor zamirida ham kelajagimiz egalarining hech kimdan kam 
bo‘lmay ulg‘ayishlari hamda buyuk ajdodlarga munosib voris bo‘lib voyaga yetishlarini 
ta’minlashdek ezgu maqsad mujassam. 
Nutq madaniyati hozirgi davr tilshunosligi oldida turgan eng katta 
muammolardan biri ekanligi barchamizga ma’lum. Zamonaviy axborot texnologiyalar, 
ijtimoiy tarmoqlar xuruji inson ma’naviyatiga, ruhiyatiga, shu bilan birga uning nutqiga 
salbiy ta’sir o’tkazib kelmoqda. Bu muammoni hal etish umum madaniyatimiz 
taraqqiyoti, shuningdek, umumiy o’rta ta’lim, oliy ta’lim, eng asosiy ta’lim o’chgi bo’lgan 
maktabgacha ta’lim tashkiloti pedagog-xodimlarinig yuksak saviyasiga, shu bilan birga, 
uni ifoda etuvchi nutqiga bo’g’liq bo’ladi. Xo’sh, pedagogning nutqi qanday bo’lishi 
kerek, va unga qo’yilgan talablar nimalardan iborat?
Bizga ma’lumki, barcha kasblar orasida tarbiyachilik kasbi o‘zgacha va muhim 
ijtimoiy ahamiyat kasb etadi. Zero, tarbiyachi yosh avlod qalbi kamolotining me’mori, 
yoshlarga ta’lim-tarbiya beruvchi insondir. Bugungi kunda u yoshlarni goyaviy - siyosiy 
jihatdan chiniqgirib, tabiat, jamiyat, ijtimoiy hayot, tafakkur taraqqiyoti qonuniyatlarini 
o‘rgatadi, bolalarni mehnat faoliyatiga tayyorlab, kasb-hunar sirlarini puxta egallashlarida 
ko‘maklashadi va jamiyat uchun muhim bo‘lgan ijtimoiy-iqshsodiy vaziyatlarni hal etadi. 
Ana shu ma’suliyat tarbiyachidan o‘z kasbining mohir ustasi bo‘lishni, tarbiyalanuvchilarga 
tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatib, ularning qiziqishi, qobiliyati, iste’dodi, e’tiqodi va amaliy 
ko‘nikmalarini har tomonlama rivojpantirish yo‘llarini izlab topadigan kasb egasi bo‘lishni 
talab etadi. Buning uchun doimo tarbiyachining kasbiy mahoratini, ko‘nikma va 
malakalarini oshirib borish, gamxo‘rlik qilish, unga zarur shart - sharoitlar yaratish,
tarbiyalanuvchining ijodiy tashabbuskorligini muntazam oshirib borishga ko‘maklashish 
barobarida, albatta uning nutqiy malakasi yuksak darajada bo‘lishi muhim ahamiyat kasb 
etishi lozim. 

---

56 
Davlat va nodavlat maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyachisi har doim shuni 
esda tutish kerakki, nutq bu maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarda jismoniy, ruhiy 
omillar rivojlanishiga ko’maklashuvchi vositadir. Tarbiyachi bolaga ta’lim-tarbiya 
berish bilan bir vaqtda uni keyingi ta’lim jarayoniga, ya’ni maktabda muvaffaqiyatli 
o’qishlari uchun zamin hozirlaydi. Maktabgacha ta’lim tashkilotining barcha ta’lim-
tarbiyaviy jarayonlarda bolalarga ona tilini o’rgatish orqali ularning nutqi o’stiriladi. 
“Ona tili,- deb yozadi K.D.Ushinskiy, -har qanday taraqqiyotning asosi, butun 
bilimning xazinasidir. Har qanday tushunish undan boshlanadi, u orqali va unga 
qaytadi.Shu bilan birga taniqli pedagog Y.I.Tixeyeva tarbiyachi nutqiga yuksak baho 
berib, “Maktabgacha ta’lim tashkilotida tarbiyalanuvchilar beixtiyor taqlid qiladigan 
namuna tarbiyachining tilidir, uning tili bolalar tiliga g’oyat samarali va nihoyatda 
kuchli ta’sir ko’rsatadigan hamma narsalarni o’zida birlashtiradigan bo’lishi kerak” 
degan edi. Demak, tarbiyachining nutqi bola uchun asos vazifasini o’tar ekan, unga 
qo’yilgan pedagogik talablarga albatta e’tibor berish kerak. 
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yhati: 
1. M.Jumaboyеv. Bolalar adabiyoti. Darslik. 2010-yil. 
2. M.Jumaboyеv. O‘zbеk va jahon bolalar adabiyoti. Qo‘llanma. 1996-y. 
3. Z.Masharipova, T.Matyoqubova O‘zbek yozma adabiyotida folklor an’analari. 
Toshkent – 2011-y. 
4. www. ziyonet.uz. Bolalar adabiyoti.
5. Paul H. Fry. Theory of literature Yale University – 2012.