Magistratura bólimi fizika oqíTÍw metodikasí kafedrasí

Quyash shaqınawlar. Quyashda gúzetiletuǵın eń kúshli processlerden biri xromosfera shaqınawlar bolıp tabıladı (3-súwret). Bir neshe minut dawam etken chaqnashdan ajraladi`ǵan energiyanıń muǵdarı saatına 100 trillionnan mıń kvadrillion kilovatt (1014-1018 kW) ge shekem jetedi. Bul degen sóz, bir kúshli Quyash chaqnashi dawamında ajıralıp atırǵan energiya Jerdegi pútkil pútkil janar may rezervleriniń janıwınan bolaklengen energiya muǵdarına teń, bolıp esaplanadı. Xromosfera shaqınawlar Quyash daqları menen bekkem baylanıslı bolıp, tiykarınan, Quyashdıń dog'li tarawları qasında ushraydı. Bul process waqtında vodorod atominıń spektral sızıǵı (Hα) ga uyqas tolqın uzınlıǵında gúzetiletuǵın xromosferada, chaqnash júz berip atırǵan tarawdıń ayqınlıǵınıń keskin artpaqtası gúzetiledi. Shuingdek, Quyashdıń roentgen diapazonda nurlanıwı, radiodiapazonlarda kiyatırǵan signallardıń keskin intensivlashuvi hám de Quyashdıń ulıwma nurlanıw energiyasınıń artpaqtasınıń sebebi de xromosfera shaqınawlardan bolıp tabıladı. Geyde quwatlı xromosfera shaqınawlar kútá úlken tezliktegi protonlarnıń energiyası 10 -100 megaelektronovolt (Mev) ge shekem jetip, onıń jolında dus kelgen kosmik apparatlar ishindegi kosmonavtlar turmısı ushın da úlken qáwip tuwdıradı. Sebebi bunday quwatlı protonlar kosmik keme devoir menen dúgiskennen keme ishine biymálel kirey alatuǵın hám tiri organism ushın úlken qáwip tuwdıratuǵın gamma nurların payda etedi.

3-súwret


Quyash “tajı”. Quyash tolıq tutilayotganda, yaǵnıy ay gárdishi onı bizdan pútkilley to'sganda, Quyash átirapında aspandıń qara fonında 1-2 Quyash radiusın (geyde odan artıq ) aralıǵınasha shozılǵan gúńgirt gúmissıyaqlı jaqtı gúzetiledi (28-súwret). Quyash tajı dep atalatuǵın bul hádiyseni kisiler júdá áyyemginen Quyash tolıq tutılǵan shaqlarında baqlaǵan. Áyyemgi Egipet ótmishten qalǵan esteliklerinde sáwlelendirilgen “qanatlı Quyash” súwretleri pikirimiznıń dálili bola aladı. Biraq XIX asrga shekem Quyash “tajı” tikkeley Quyash atmosferasına tiyisli hádiyse ekenligi haidagi pikir shubha astında alınıp, bul hádiyse - Jer atmosferasınıń yamasa Ay tawlarınıń “ishi” dep, geyde bolsa Ay atmosferasında Quyash nurlarınıń shashilishidan dep, nadurıs aytib kelindi.