Magistratura bólimi fizika oqíTÍw metodikasí kafedrasí

ÓZBEKSTAN RESPUBLIKASÍ JOQARI HÁM ORAT ARNAWLÍ BILIMLENDIRIW MINISTRLIGI
ÁJINIYAZ ATÍNDAǴÍ NÓKIS MÁMLEKETLIK PEDAGOGIKALÍQ INSTITUTÍ
MAGISTRATURA BÓLIMI
FIZIKA OQÍTÍW METODIKASÍ KAFEDRASÍ
5A110201-Anıq hám tábiyiy pánlerdi oqıtıw metodikas (fizika hám astronomiya) qánigeligi 1-kurs magistrantı
Berdibaev Jeńisbay Azatbaevichtiń
Kosmoslıq nurlar fizikası páninen


Óz - betinshe jumısı
Tema: Quyash daqları payda bolıwınıń kelip shıǵıwı tuwralı ilmiy gipoteza.Jerdiń magnit maydanı.Jerdiń magnit maydanı variaciyası

Qabıllaǵan ________ A.Jumamuratov

Tayarlaǵan ________ J.Berdibaev

Nókis-2021-jıl

Tema:Quyash daqları payda bolıwınıń kelip shıǵıwı tuwralı ilmiy gipoteza.Jerdiń magnit maydanı.Jerdiń magnit maydanı variaciyası
JOBA

1. 
   Quyash daqları payda bolıwınıń kelip shıǵıwı tuwralı ilmiy derekleri
   
2. 
   Jerdiń magnit maydanı
   
3. 
   Jerdiń magnit maydanınıń variaciyası
   

1.Quyash daqları payda bolıwınıń kelip shıǵıwı tuwralı ilmiy derekleri
Quyash daqları - magnit atawları. Quyash fotosferasida gúzetiletuǵın, fizikalıq tábiyaatı tárepinen jumbaqlarǵa bay obiektler - daqlar bolıp tabıladı (1-súwret). Quyash daqlarınıń úlkenligi túrlishe bolıp, olardıń ólshemi bir neshe mıń kilometrden bir neshe júz mıń kilometrgeshe jetedi. 1858-jılda gúzetilgen Quyash dog'i - eń iri daqlardan biri edi. Onıń diametri 230 mıń kilometrge jetip, Jer diametrinen 19 retshe úlken bolǵan. Eger Quyash daqlarınıń úlkenligi 40 mıń kilometrden artıq bolsa, bunday daqlardı Quyash botayotganda yamasa shıǵıp atırǵanda onıń sırtında ápiwayı kóz menen teleskopsiz yamasa basqa baqlaw ásbapisiz biymálel kóriw múmkin. Sol sebepli de kóplegen áyyemgi qo'lyozmalarda Quyash sırtında daqlar gúzetilgenligi gúrriń etiledi. Biraq ol dáwirlerde hesh bir gúzetshi bul daqlardıń tikkeley Quyashqa tiyisli ekenligine isenbegen. Birinshi bolıp, 1609 -jılda daqlar Quyashdıń ózine tiyisli ekenligi Galiley ózi jasaǵan teleskop teleskop járdeminde gúzetip anıqladi.

25-súwret. Quyash daqları

Sonnan berli ótken salkam 4 ásir waqıt dawamında ilimpazlar Quyash daqlarına tiyisli kóp mashqalalardi, atap aytqanda, olardıń payda bolıwı hám rawajlanıwı hám de fizikalıq tábiyaatına tiyisli qatar mashqalalardi hal etdiler. Ádetde, Quyashda daqlar jalǵız halda júdá kem ushraydı. Olar gruppa -gruppa jaǵdayınday kóbirek gúzetiledi (2-súwret). Málim daq toparında bir yamasa eki iri keri magnit polisine iye bolǵan dog'dan tısqarı bir neshe mayday daqlar boladı. Quyash daqlarınıń temperaturası fotosferanikidan ortasha 1500ºC ga tómenligi sebepli olar fotosfera da qorayib kórinedi
2-súwret
Quyash daqlarında kúshli magnit maydanı sáwlelengen. Quyash daqlarınıń jasaw dáwiri túrlishe bolıp, bir neshe kúnden bir-eki ayǵa shekem dawam etedi. Bir-eki ay dawamında yashay alatuǵın (yaǵnıy Quyashdıń bir neshe aylanıwında joǵalmay turatuǵın ) daqlar kóp uchramaydi. Daqlar Quyash sırtınıń hámme bólimlerinde payda bo'lavermay, onıń ±35-40 gradus keńlikleri arasındaǵı tarawda payda boladı.
Quyash fizikasiga tiyisli zárúrli máselelerden biri odaǵı daqlar sanınıń jıllar dawamında sistemalı ózgerip turıwı bolıp tabıladı. Quyash daqları sanına tiyisli derlik 100 jıllıq materialdı jıynap hám bir neshe on jıl dawamında háwesker astronomlar arasında Quyash daqların sistemalı baqlawdı jolǵa qoyǵan shveysariyalik alım Rudolf volf Quyash daqları sanı ózgeriwiniń ortasha dáwirin 11, 1 jılǵa teń dep taptı.
Quyash daqları Quyash daǵı eń aktiv processlerden ekenligi hám Quyashatmosferasi qatlamlarında ushraytuǵın barlıq basqa aktiv hádiyseler menen tikkeley baylanısıwda bolǵanlıǵı sebepli, Quyash daqları sanınıń 11, 1 jıllıq dáwiri - Quyash aktivliginiń dáwiri retinde qabıl etilgen.