Mahalliy budjetlar moliyaviy mustaqilligini oshirish masalalari

Budjetlararo munosabatlarning mazmuni



Budjetlararo munosabatlar – bu respublika davlat hokimiyati organlari va mahalliy o‘zini-o‘zi boshqarish organlari o‘rtasidagi budjetli huquqiy munosabatlarni, budjet jarayonini tashkil qilish va amalga oshirishni tartibga solish masalalari bo‘yicha o‘zaro munosabatlar. Budjetlararo munosabatlar ma’muriy-hududiy bo‘linmalari bo‘lgan har qanday davlatda tashkil etiladi, biroq ular har xil tamoyillar asosida qo‘rilishi mumkin.
Davlatning yaxlit moliyaviy siyosati moliya tizimining barcha bo‘g‘inlari, jumladan budjet tizimining va uning takibiy qismi bo‘lmish mahalliy budjetlarning ham yagona qonunchilik asosida tegishli moliyaviy-iqtisodiy sharoitlarning yaratilishi bilan to‘liq amalga oshirilishi lozim. Shu tufayli moliyaviy siyosatning ixtiyoriy sohasiga tegishli bo‘lgan u yoki bu qarorning qabul qilinishi, mahalliy budjetlar faoliyatining asoslariga ma’lum ma’noda tegishli bo‘ladi.
Har qanday davlatda boshqaruv tizimining xususiyatiga qarab, budjet tizimining tarkibi qonuniy tarzda belgilanadi. Shunga ko‘ra federativ davlatlarda 3 bo‘g‘inli budjet tizimi amal qiladi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida qayd qilinishiga ko‘ra mamlakatda 2 bo‘g‘inli budjet tizimi amal qiladi. Bularga Respublika budjeti va mahalliy budjetlar kirishi ko‘rsatilgan.
Budjet tizimining bo‘g‘inlari o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlik budjetlararo munosabatlar mexanizmi orqali tashkil qilinadi. Davlat budjeti mablag‘lari turli darajadagi budjetlar o‘rtasida quyidagicha taqsimlanadi:
1. Umumdavlat ahamiyatidagi soliqlar va boshqa daromadlardan ajratmalar;
2. Budjet dotatsiyalari;
3. O‘zaro hisob-kitoblar va sxemalar;
4. Budjet ssudalari;
5. Budjet subvensiyalari.
Turli darajadagi budjetlar o‘rtasida budjetlararo munosabatlar quyidagi holatlarda kuzatiladi:
- yuqori budjetlardan quyi budjetlarga budjet dotatsiyalari berish;
- yuqori budjetlardan quyi budjetlarga budjet ssudalari ajratish;
- budjet ijrosi jarayonida o‘zaro hisob-kitoblar bo‘yicha paydo bo‘lgan qarz mablag‘larni quyi budjetdan yuqori budjetga yoki yuqori budjetdan quyi budjetga yo‘naltirish.
Ma’lumki, budjet dotatsiyalari – quyi budjetning o‘z daromadlari va tartibga soluvchi boshqa mablag‘lar yetishmagan taqdirda, xarajatlari bilan daromadlari o‘rtasidagi farqni qoplash uchun yuqori budjetdan qaytarib olmaslik sharti bilan ajratiladigan pul mablag‘laridir.