MahirəNərimanqızı

Temperamentin  tipləri.  Temperament  tipləri  və  onların  

xassələri  –  sanqvinik,  xolerik,  fleqmatik,  melanxolik  temperament 

tipləri  və  onları  fərqləndirən  xüsusiyyətlər.  Təmiz  temperament 

tipinin  olmaması,  insanların    əksəriyyətində  qarıĢıq  temperament 

tipinin  mövcudluğu.  

Temperamentin  fizioloji  əsasları.  Ġ.P.Pavlovun  ali  sinir 

fəaliyyətinin tipləri haqqında təlimi və temperamentin tipləri. 

 

V.15.1. Temperament haqqında anlayıĢ 

 

Adətən,  hər  hansı  bir  insan  qrupunda  müĢahidə  apar-

---

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

              Ümumi psixologiya. Psixologiya

 

148 

148 

dıqda  qrupdakı  insanların  birinin  cəld,  digərinin  təmkinli, 

birinin  tez  özündən  çıxan,  digərinin  müvazinətli,  birinin  hər 

Ģeyə  tez  reaksiya  verən,  digərinin  ləng  olduğunu  görürük. 

Ġnsanların  bir-birlərindən  bu  cür  fərqli  xüsusiyyətə  malik 

olmaları  qədim  zamanlardan  diqqəti  cəlb  etmiĢdir.  Ona  görə 

də,  bəĢəriyyət  lap  qədimdən  müxtəlif  adamların  psixi  xasiy-

yətinin  tipik  xüsusiyyətlərini  ayırmağa,  onların  ümumiləĢmiĢ 

portretlərini  tipologiyasını  verməyə  cəhd  göstərmiĢlər, 

temperament tiplərinin az sayını azaltmağa çalıĢmıĢdır. Bu cür 

tipologiya praktiki olaraq faydalı idi, belə ki, onun köməyi ilə 

konkret  həyat  Ģəraitində  bu  və  ya  digər    insanın  davranıĢını 

qabaqcadan görmək  və nəzərə almaq olardı. Tarixən insanları 

bir-birindən 

fərqləndirən 

həmin 

 

xüsusiyyətlərə 

«temperament» adı verilmiĢdir.  

Temperament  –  insanın  elə  bir  anadangəlmə  xüsu-

siyyətləridir  ki,  onlar  intensivliyin,  təsirə  cavabvermə  sürətinin 

dinamik  xarakteristikalarını,  emosional  qıcıqlanma  və  tarazlıq 

dərəcəsini, ətraf mühitə uyğunlaĢma xüsusiyyətlərini Ģərtləndirir. 

Temperament  latın  dilindən  «qarıĢıq,  mütənasiblik» 

deməkdir.  Temperament  haqqında  təlimin  yaradıcısı  qədim 

yunan görkəmli  həkimi Hippokrat (e.ə. təxminən 460-377 il-

lər) sayılır. O təsdiq edir ki, insanlar 4 əsas «orqanizm Ģirəsi» 

nin nisbətinə görə fərqlənirlər: qan, fleqma, sarı öd və qara öd. 

Bu,  «orqanizm  Ģirələrinin»  nisbəti  yunanca  «krasis»  sözü  ilə 

ifadə  olunurdu  ki,  sonralar  həmin  sözü  yunanca  tempe-

ramentum  –  «mütənasiblik» sözü ilə əvəz edildi. Hippokratın 

təliminə əsaslanaraq digər tanınmıĢ antik dövr həkimi Klavdiy 

Qalen  (təxminən  130-200-ci  illər)  məĢhur  traktatı  «De  tem-

peramentum»  kitabında  Ģərh  etdiyi  temperamentlərin  tipolo-

giyasını iĢləyib hazırladı. 

Onun təliminə əsasən temperamentin tipi orqanizimdə 

bu  Ģirələrdən  birinin  üstünlüyündən  asılıdır..  Temperamentin 

bu  4  tipinin  adı  həmin  Ģirələrin  adına  uyğun  verilmiĢ-

dir:sanqvinik  (latınca  sanqvius-qan),  fleqmatik  (yunanca 

fleqma-selik,  bəlğəm),    xolerik 

(yunanca  chole-öd), 

---