MahirəNərimanqızı

www.elmler.net
 - 
Virtual İnternet Resurs Mərkəzi
 
Ümumi psixologiya. Psixologiya 
67 
bir neçə təkrardan sonra hətta, kağızı ağız boĢluğuna almadan 
kənara atır. Lakin yaranan bu cür əlaqələr qısamüddətli olur, 
tezliklə sönür. Canlıların davranıĢ xüsusiyyətləri inkiĢafın ilk 
mərhələsində müxtəlif xassəli Ģeylərin təsirindən yaranırdı. 
Məsələn, məlumdur ki, həĢərat tora düĢən kimi hörümçək 
dərhal onun yanına qaçır və tikanını ona batırır. Hörümçəyin 
belə davranıĢı nə ilə bağlıdır? AparılmıĢ xüsusi təcrübələr 
göstərir ki, torun tərpənməsi həĢəratı öz ovuna doğru çəkir. 
Hərəkət olmadıqda isə «ovuna» tərəf getmir. Bunlar isə 
qidalanma tələbatı ilə bağlıdır. Yəni bioloji tələbatdan doğur. 
Lakin bu həyat Ģəraitinin dəyiĢməsilə, tələbatın ödənilməsilə 
dəyiĢir. 
YaĢayıĢ Ģəraitinin mürəkkəbləĢməsi canlıların davranıĢ 
tərzini də dəyiĢdirir. Yəni o, bu və digər Ģəraitə uyğunlaĢır. 
Məsələn, əgər məməli heyvanlarla yem arasında sədd çəkilərsə, 
o həmin səddi necə olsa keçib yem əldə etməyə cəhd edir. Sədd 
görürüldükdən sonra isə birbaĢa yeməyə doğru gedir. 
Həyat Ģəraitinin təsiri altında heyvanlarda davranıĢın 
dəyiĢməsi ciddi Ģəkildə onlarda anatomik-fizioloji dəyiĢikliyə 
səbəb olur. Ġlk növbədə, iy və görmə üzvlərində dəyiĢiklik baĢ 
verir. Görmə onun həyatında vacib amilə çevrilir, iy duyğusu 
isə tədricən zəifləyir. Bununla yanaĢı hərəkət üzvləri də inkiĢaf 
edərək cəld, mürəkkəb hərəkətləri icra etməyə uyğunlaĢır: 
qaçmaq, sürünmək, ovunu tutmaq və s. Bu isə baĢ beyində 
hərəkət sahəsinin geniĢlənməsi, hərəkətinin inteqrasiya 
olunması ilə bağlıdır. 
Ali heyvanlarda, xüsusilə məməlilərdə yeni, daha plastik 
davranıĢ forması yaranır. Heyvanların bir növündə müvəqqəti 
əlaqələrin yaranması sahəsində fərdi fərqlər tez, daha kəskin, 
digərlərində isə gec baĢ verir. Bu, heyvanların təkamül 
səviyyəsindən asılıdır. Fərdi davranıĢ üçün mühitin ayrı-ayrı 
xassələrinin (temperatur, rəng, iy və s.) deyil, tam əĢya 
Ģəraitinin təhlili və tərkibi zəruri olur. Məsələn, toyuqla dən 
arasında tor çəkilsə, toyuq həmin toru dimdikləməyə baĢlayır. 

---