MahirəNərimanqızı

www.elmler.net

 - 

Virtual İnternet R

esurs M

ərkəzi

 

            Faiq Ələkbərov              Milli ideologiya probleminə tarixi-fəlsəfi baxış (II hissə) 

81 

Ə.Hüseynzadənin  islamçı  qədər  türkçü  olmasını, 

Azərbaycanda  olduğu  dönəmdə  türklərin  etnoqrafiyasına, 

dilinə, mədəniyyətinə, qədim dini-fəlsəfi  təlimlərinə, ümumi-

likdə  türk  tarixinə  həsr  etdiyi  yazılar  da  bir  daha  sübut  edir. 

Çünki Ə.Hüseynzadə türklərin dünya tarixi və mədəniyyətinin 

inkişafında  oynadıqları  fövqəladə  mühüm  rolu  yaxşı  bilir  və 

həmin ənənələrin bir zamanlar yenidən dirçələcəyinə inanırdı: 

«Çəkilin  ortadan!  Mədəniyyət  gəlir.  Təbriz    mücahidlərinin, 

Səttarxanların  qalibiyyəti  ilə  gəlir»  [110,  114].  Deməli, 

Ə.Hüseynzadə  nə  qədər  milli-dini  bütövlükdən  çıxış  etsə  də, 

türk  xalqlarının  o  cümlədən,  Azərbaycan  türklərinin  milli  və 

dini  kimliklərini  müəyyən  mənada  bir-birindən  ayrıb  siyasi 

iradə  nümayiş  etdirmələrini  də  zəruri  hesab  etmişdir.  Hər 

halda,  «Məktubi-məxsus»  məqaləsindən  də  göründüyü  kimi, 

1-ci  Rusiya  inqilabına  (1905)  qədər  Ə.Hüseynzadə  əsasən, 

çağdaş  ruhlu  islamçılıq  və  türkçülüyün  vəhdətindən  çıxış 

etmişdir.  Bu  mənada,  o,  türk-müsəlman  xalqlarının  nicatı 

uğrunda doğru yolun nə bolşevizmlə, nə də nasionalizmlə deyil, 

milli  və  müasir  ruhlu  islamiyyət  və  türklüklə  bağlı  olduğuna 

inanmışdır.  

Bizcə,  Ə.Hüseynzadə  çağdaş  ruhlu  türkləşmək  və 

islamlaşmaq  ideyalarını  «Həyat»ın  ilk  sayında  qələmə  aldığı 

«Qəzetimizin məsləki» məqaləsində açıq şəkildə ifadə etmişdir. 

Bu  məqaləsində  o,  M.F.Axundzadə,  H.Zərdabi  və  başqa  sələf-

lərindən fərqli olaraq milli-dini ideyaları sistemləşdirməyə çalış-

araq, 

onun 

başlıca 

prinsiplərini 

müəyyənləşdirmişdir. 

M.Ə.Rəsulzadə,  Y.Akçuraoğlu,  Z.Gökalp,  M.B.Məmmədzadə 

və başqaları etiraf edirlər ki, Ə.Hüseynzadə 1906-1907-ci illərdə 

nəşr olunan  «Füyuzat» jurnalında  «İslam əqidəli, Türk qanlı və 

Avropa  qiyafəli  bir  insan  olalım»  -  deməklə,  bütün  türk 

---