Majolis un-nafois

Navoiyga taqlid sohasi ham rivojlandi. “Majolis un-nafois” tazkirasida ta‟sirida Turkiyada tazkirachilik rivojlanib, 30 dan ziyod tazkiralar yaratilgan. Sahiyning “Hasht bihisht” (1538), Latifiyning “Tazkirat ush-shuaro” (1546), Oshiq Chalabiyning “Mashohir ush-shuaro” (1568) tazkiralari ular orasida mashhurlaridir.

Turkiyada Navoiy asarlarining 100 dan ziyod qo„lyozmalari saqlanadi.
Alisher Navoiy hali hayotligidayoq uyg‘urlar orasida mashhur bo„lib, ular buyuk shoirni “she‟riyat piri” deb ulug„lashadi. Asarlari qo„lyozmalari ko„plab ko„chirilgan, maktab va madrasalarda o„qitilgan.
Abdurashidxon zamonida uning saroyi Navoiy asarlarini ko„chirish va kitobat qilish markaziga aylangan. Shinjonda shoir asarlarining 400 ta qo„lyozmasidan foydalanilganligi, Navoiy asarlarini o„z ichiga olgan 150 ta qo„lyozmaning mavjudligi ham shoir asarlarining uyg„urlar orasida keng tarqalganini ko„rsatadi.
Navoiy “Xamsa”sini o„rganish natijasida uyg„ur adabiyotida ham xamsachilik an‟anasi paydo bo„ldi. Nizoriy, Turdi, Gʻaribiy, Navro„zoxun Ziyoiy kabi uyg„ur shoirlari bu an‟anani davom ettirib, yangi-yangi asarlar yaratish niyatida bo„ldilar.
Alisher Navoiy ilm o’rganishga intilishni inson kamolotini ta’minlash uchun xizmat qiluvchi eng zarur fazilatlardan biri deb biladi. Mazkur o’rinda Mirzo Ulug’bekni ana shunday xislatga ega bo’lgan kishilardan biri bo’lganligiga urg’u beradi.
Alisher Navoiy orzu qilgan komil insonni hayotning o’zidan qidiradi.
Alisher Navoiy tomonidan asoslangan ta’lim tizimi o’zida quyidagilarni aks ettiradi: maktab yoki madrasada tahsil olish; olim, hunarmand yoki san’atkorlarga shogird tushish asosida ta’lim olish;` mustaqil ravishda ilm o’rganish.
Alisher Navoiy o'zining barcha nasriy asarlarini "Vaqfiya"ni istisno qilganda (bu asar 1481-1482 yillarda yozilgan), umrining so'nggi o'n yilida yaratgan. Ularning umumiy manzarasi quyidagichadir:
1.Biografik-memuar xarakterdagi "Holoti Sayyid Hasn", Holoti ,Pahlavon Muhammad", "Xamsat ulmutahayyirin".
2.Ilmiy-filologik xarakterdagi "Majolis un-nafois", "Muhokamat ul-lug'atayn", "Mezon ul-avzon", "Risolai mufradot".
3.Tarix, tasavvuf va din tarixiga oid "Tarixi muluki Ajam", "Nasoyim ul-muhabbat", "Tarixi anbiyo va "hukamo", "Vaqfiya".
4.Insho san'ati-epistolyar proza namunasi- "Munshoot".
5.Ijtimoiy-siyosiy va didaktik xarakterdagi "Mahbub ul-qulub".
"Haloti Sayyid Hasan Ardasher", "Haloti Pahlavon Muhammad", "Hamsat ul-mutahayyirin"-Navoiyning biografik memuar xarakterdagi asarlaridir.
Alisher Navoiyning Samarqanddagi siyosiy va davlat faoliyati yuqori baholanib, unga «Chig‘atoy amiri» unvoni berilgan.
Biroq Husayn Boyqaro 1472 yilning fevral oyida uni o‘z saroyining bosh vaziri qilib tayinlaydi va unga «Amiri kabir» unvonini beradi.
Hirotda va mamlakatning boshqa shaharlarida bir necha madrasa, 40 ta rabot, 17 masjid, 10 xonaqoh, 9 hammom, 9 ko‘prik, 20 ga yaqin hovuz qurgan yoki ta’mirlattirgan.
Bu misra orqali Navoiy kishida mijoz mo‘tadil bo‘lsa, u hamisha sarv daraxtidek nuqsonsiz va kamchiliksiz o‘sadi hamda salomat bo‘ladi. Bordi-yu, mo‘’tadillik buzilsa, kasallik yuz berishi mumkin,
kishining mijozi issiq bo‘lsa, ozgina issiq ovqat ham uni kasallikka chalintirishi va isitmasini oshirishi mumkin.
Alisher Navoiyning “Tarixi anbiyo va hukamo” asarining ikkinchi qismi hukamolar tarixiga bag‘ishlangan bo‘lib, Luqmoni hakim, Fishog‘ur (Pifagor), Jomosb, Buqrot (Gippokrat), Buqrotis, Suqrot (Sokrat), Aflotun (Platon), Aristotilis (Arastu), Balinos, Jolinus (Galen), Batlimus (Ptolemey) kabi yunon faylasuflari va Sodiq, Buzurgmehr kabi fors hakimlarining, jami o‘n uch nafar olimning tarixini qisqacha yoritadi.
Jomiyning «Nafahot ul-uns» asarini «Nasoyim ul-muhabbat» («Muhabbat shabadalari») Жомийнинг рухсати билан шу 40 ҳадисни туркий тилга таржима қилганлигини ёзади:
“Муножот” -tasavvufga bag’ishlangan