Toshkent xalqaro moliyaviy boshqaruv va texnologiyalar universiteti

---

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM FAN 
VA INNOVATSIYALAR VAZAIRLIGI 
"TOSHKENT XALQARO MOLIYAVIY BOSHQARUV VA 
TEXNOLOGIYALAR UNIVERSITETI" 
 
 
IQTISODIYOT TARIXI 
Mustaqil ish 
 
Mavzu: Garbiy Yevropada Uygonish davri san’ati Italiyada 
Uygonish davri san’ati Florensiya san`ati 
 
 
IS-22/7-guruhi 
 
 
 
Bajardi: Mamatqulov F. 
Tekshirdi: Rahmatov X. 
 
 
 
 
Toshkent 2023 

---

Reja: 
1. Talabalarni uyg’onish davri san’ati bilan va shu davrda yashagan yirik 
san’atkorlar ijodi va hayoti bilan tanishtirish.
2. XVII - XVIII asrlar Evropa, Italiya, Frantsiya, Ispaniya, Flandriya
sаn’аti 
3. Niderlandiya, Germaniya, Frantsiya va boshqa Garbiy Evropa 
mamlakatlarida Uygonish davri san’ati.

---

Uyg’onish davrida g’arbiy Evropa san’ati. 
Feodalizm jamiyati qo’ynida ilk kapitalistik munosabatlarning tarkib topishi va 
rivojlanishi Evropa hayotida yangi va muhim o’zgarishlarga olib keldi.
Din asta-sekin o’z mavqeini yo’qota bordi. Omma dindan uzoqlasha bordi, shaharlar 
kengaya bordi. Ularning shiddat bilan o’sib, rivojlanishi mayda hunarmandchilikdan 
manufakturaga o’tishga sabab bo’ldi. Bu shaharlarda savdosotiq shu darajada 
rivojlandiki, dengiz orqali dunyoning boshqa burchaklari bilan savdo qilishga talab 
kuchaydi. Yangi qit’alar kashf qilindi, bu voqealar insonlar tafakkuri va hayotga 
bo’lgan munosabatlarida tub o’zgarishlar yasadi. Bu davrdagi taraqqiyot jarayoni 
shiddat bilan o’sdi, uning natijasida yangi san’at va yangi madaniyat dunyoga keldi. 
Mamlakatlar orasida madaniy hayotdagi yangiliklar tez tug’ildi.
Bu taraqqiyot davri Evropa madaniyati tarixida “Uyg’onish davri” deb nom oldi. Bu 
iborani ilk bor italyan rassomi va san’atshunosi Jorjo Vazare tomonidan, Jotto ijodiga 
nisbat berib aytilgan eti. O’rta asrlar davridan so’ng san’at va adabiyotdagi markaziy 
e’tibor insonga uning ijtimoiy hayotida tutgan o’rniga qaratilganligi, uning 
“uyg’onishligini” belgisi edi.
Keyinchalik keng mazmun kasb etgan bu ibora Italiyadan tashqari Evropaning 
boshqa mamlakatlariga ularning feodalizm davridagi keyingi san’at va madaniyatlarini 
ta’riflashda boshlandi.
Uyg’onish davrida italiya san’ati va madaniyati uzoq davom etgan, o’z harakatlarini 
to’liq namoyon etib, qator taraqqiyot bosqichlarini boshidan kechirdi.
Bu quyidagi bosqichlardan iborat:
1. Uyg’onish davri arafasi - protorensans (XIII-XIV asrlar)
2. Ilk uyg’onish davri - (XV)
3. Yuqori uyg’onish davri - (XV asrning 90 yillari - XVI asrning 20-30 yillari)
4. So’nggi uyg’onish davri - (XVI asrning II yarmi)
Albatta bu davr barcha Evropa malakatlarida turlicha kechdi. Masalan, Germaniya 
so’nggi uyg’onish, Niderlandiya esa yuqori uyg’onish davrini boshlaridan kechirdilar. 
Uyg’onish davri insoniyat taraqqiyotidagi muhim davr, muhim bosqich, ya’ni 

---

insoniyat o’z boshidan kechirgan o’zgarishlar ichida eng buyuk progressiv o’zgarish 
edi. Natijada ular chin ma’noda xalqchil asarlar yaratdilar, xalq ommasining orzu-
istaklarini, his-tuyg’ularini ifodalab chiqdilar, ilg’or gumanistik g’oyalarni ko’tarib 
chiqdilar. Shu boisdan ham bu davr gumanizm asri, deb nom oldi. Bu lotinchada 
insoniylik, insonparvarlik, degan ma’noni bildiradi. Uyg’onish davri madaniyati antik 
dunyo madaniyatidan ilhomlandi, Antik dunyo yodgorliklarini qunt bilan o’rgandi, 
ulardan ta’sirlandi. Antik dunyo yodgorliklarining Italiyada ko’plab saqlanib 
qolganligi bunga juda yaxshi imkon yaratdi. Lekin antik san’atdan farqli ravishda ular 
qullar sajda qilgan xudolar deb ulardan shu yo’sinda emas, balki o’z fikrlarini, his-
tuyg’ularini, tushunchalarini ifodalashda foydalandilar. Go’zallik va garmoniyani real 
voqelikdan qidirish, real voqelikdan keng foydalanish shu davr taraqqiyotining 
mezonini belgiladi. O’ayot real hodisa deb tan olindi. San’atkorlar real voqelikni 
tasvirlashda yangi qonun va qoidalar izladilar. Asarlar ta’sirchanligini oshirish 
maqsadi ko’p sohalar bilan hamkorlikda ishlashni taqozo etdi. Perspektiva, 
rangshunoslik, soya va yorug’, odam anatomiyasi va shunga o’xshash sohalarda katta 
yutuqlar qo’lga kiritildi.
Me’morchilik va amaliy san’atda yangi tendentsiyalar rivojlandi. Shu bilan birga 
qadimgi an’analar o’zlashtirilib, ular yangi mazmun bilan boyitildi. Unda yangi 
konstruktsiyalar vujudga keldi. Ibodatxonalar bilan bir qatorda ko’p qavatli va shinam 
binolar qad ko’tara boshladi. Binolarning tashqi va ichki ko’rinishlarini bezash, ular 
ichidagi fazoni tashkil qilish masalasida ancha yutuqlarga erishildi. Bu qilingan ishlar 
keyingi Evropa san’atida ko’proq ahamiyatga ega bo’ldi. Uyg’onish davrining o’ziga 
xos tomonlari protorenesans davrida dastlab italiya rangtasvirida o’zini namoyon qildi. 
Ijodkorlar diniy mavzuda ishlangan devoriy suratlarda realistik mazmunni ilgari sura 
boshladilar. Insonlar orasidagi munosabatlar, muhabbat, olijanoblikni, razillik, 
xudbinlikka qarshi qo’ya boshladilar, voqelikning real tasvirini yaratishga harakat 
qildilar. Ularning asarlarida uyg’onish davri realizmining o’ziga xos tomoni hayotiy 
muammolarni ko’pincha diniy niqob ostida, diniy mifologik obrazlar orqali berish 
hollarini uchratamiz. Uyg’onish davri san’atkorlari ijodida insonlar hayoti, inson baxt-

---

saodat yaratuvchisi va ozodlik uchun kurashchi ekanligi asosiy mavzu bo’lib qoldi. 
Insonni o’z asarlarida shunday kuylagan san’atkorlardan biri, ilk uyg’onish davrining 
yirik vakili Donatello bo’ldi. Uning “David” deb nomlangan haykali uyg’onish davrida 
birinchi marta libossiz holda tasvirlangan haykal bo’ldi. “Otdagi Gattamellatti” haykali 
esa jamoatchilikka manzur bo’lgan insonni ulug’lash yo’lidagi birinchi otliq haykal 
edi. Insonni kuylash, uning qahramonligi, aql-zakovatini ulug’lash uyg’onish davrida 
portret san’atining qaytadan tug’ilishiga olib keldi. Portret san’atida ifodalanadigan 
insondagi nozik his-tuyg’ular o’zining butun borlig’i bilan uyg’onish davrining buyuk 
san’atkorlari Leonardo da Vinchi, Rafael Santi, Mikelanjelo, Titsian, Djordjone ijodida 
o’z ifodasini topdi. Ona, onalik mehri ulug’landi. Bu o’rinda Leonardo da Vinchining 
“Madonna»si va mashhur “Mono Liza” portretini, Rafael Santining “Sikstin 
Madonnasi”, Mikelanjeloning haykallari va devoriy suratlarini, Titsiannnig inson 
jismoniy go’zalligini tarannum etuvchi polotnolarini eslatmay o’tish mumkin emas. Bu 
asarlar renessans davri kishilarining ideali o’zining to’liq obrazli talqinini topdi. 
Uyg’onish davrida me’morlik va dekorativ amaliy san’at borasida ham katta 
yutuqlarga erishildi. Shu davrning yirik me’morlari F. Brunelleski, Leon Alberti 
ijodida o’z ifodasini topdi. Ular yaratgan asarlar Evropa me’morligi san’atining 
rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etdi. Ular me’morlik san’atiga albatta katta hissa 
qo’shdilar.
Shu bilan birga Germaniyada ham bu davrlarda renessans davri san’atining yirik 
vakillari yashab ijod qilishgan. Bular ichida Albrext Dyurer ijodi alohida o’rin tutadi. 
U o’z ijodida nemis san’atida erishilgan yutuqlarga tayanib, unig yangi realistik yo’lini 
boshlab berdi. U ajoyib grafik, gravyura ustasi, manzara, portret va boshqa janrlarda 
ajoyib asarlar yaratdi. Germaniya san’atida Dyurer bilan bir qatorda Lukas Kranax, 
Mattis Gryudvand, Gans Golbeyn kabi yirik rassomlar ijod qildi. Gollandiya 
(Niderland) esa tasviriy san’atning yirik vakillari Rogir van der Veyzen, Guyu van der 
Gus, Piter Breygel, Isronim Bosx Gollandiya san’atini yanada yuqori pog’onaga 
ko’tardilar.

---