Tabiiy ishsizlik darajasi - bu iqtisodiy o'sish dinamikasi bilan bog'liq bo'lmagan tabiiy sabablar (kadrlar almashinuvi, migratsiya, demografik sabablar) tufayli to'liq bandlikka (ishsizlikning friktsion va tarkibiy shakllariga) mos keladigan darajasi.
Tabiiy ishsizlik darajasi vaqt o'tishi bilan o'zgarib turadi. Shunday qilib, bizning mamlakatimizda 60-yillarning boshlarida. bu ishchi kuchining 4 foizini tashkil etdi va hozirgi vaqtda 6–7 foizni tashkil etadi. Tabiiy ishsizlik darajasi ko'payishining sababi, odamlar ishsiz bo'lganida ish topish uchun vaqtning ko'payishi, bu birinchi navbatda, to'lovlarning oshishi ikkinchidan, ishsizlik bo'yicha nafaqa to'lov muddati davomiyligining oshishi ushbu imtiyozlardan, uchinchidan, ayollar ulushining ko'payishi ishchi kuchida, to'rtinchidan, yoshlar ulushining ortishi mehnat bozorida. Birinchi ikkita omil uzoqroq vaqtga ish qidirishga imkon beradi. Ishchi kuchining jinsi va yosh tarkibi o'zgarishini bildiruvchi oxirgi ikki omil mehnat bozorida birinchi bo'lib paydo bo'lgan va ish qidirayotgan odamlar sonining ko'payishiga ta'sir ko'rsatmoqda va natijada ishsizlar sonining ko'payishi, mehnat bozorida raqobatning kuchayishi va ish topish muddatini uzayishi.
Shunday qilib, tabiiy ishsizlik iqtisodiyotning normal, barqaror holatida kuzatiladi. Ushbu sath atrofida tebranishlar haqiqiy ishsizlik darajasi. Bu bom davridagi tabiiy darajadan past (5.2-rasmdagi A nuqta) va turg'unlik davrida tabiiy darajadan yuqori (D nuqtasi). Ishsizlikning haqiqiy va tabiiy darajalari o'rtasidagi farqga teng bo'lgan ishsizlikning kattaligi uning uchinchi, tsiklik turidir.
Bandlik yoki aholini ish bilan taʼminlash — mehnatga layoqatli aholining ijtimoiy foydali mehnat bilan mashgʻul boʻlishi; fuqarolarning shaxsiy va ijtimoiy ehtiyojlarini qondirish bilan bogʻliq boʻlgan va qonunlarga zid kelmaydigan, mehnat daromadi beradigan faoliyati.[1] Bandlik xodimni ijtimoiy mehnat taqsimotiga asoslangan aniq mehnat kooperatsiyasiga jalb etish boʻyicha kishilararo munosabatlarni ifoda etadi. Bandlik turli mulkchilik shakllaridagi korxonalar, tashkilotlar va muassasalarda yollanib ishlash bilan cheklanmay, ayni paytda tadbirkorlikni, oʻzini ish bilan mustaqil taʼminlash (oʻzicha bandlik)ni, shaxsiy tomorqa xoʻjaligidagi ishni, uy xoʻjaligida band boʻlish va bolalarni tarbiyalash bilan shugʻullanish, davlat va jamoat vazifalarini bajarishni, oʻrta maxsus va oliy oʻquv yurtlarida kunduzgi oʻqishni ham oʻz ichiga oladi.
Bandlik toʻliq va toʻliqsiz boʻlishi mumkin. Toʻliq bandlik amalda mehnatga qobiliyatli aholining 90 — 92 % band boʻlishini nazarda tutadi. Bozor sharoitlarida toʻliq bandlik jamiyat darajasida tabiiy ishsizlikning boʻlishini ham bildiradi.
