Maktab oila va jamoatchilik hamkorligi

Bolalarni barkamol inson qilib tarbiyalashda maktabning oila va jamoatchilik bilan bo’ladigan aloqalarini yo’lga qo’yish.
Ilmiy ta’limiy ishlarni jamiyatlar, ruhshunoslar, pedagoglar, ota - onalar qumitasi tahririyati oynasi - jahon kursatuvlarini olib boradi. Agar ota - onalar umumiy ta’lim - tarbiya berishda olimlarning tashvishlari, shahar, tuman, qishloq jamoalari, shuningdek mehnat va urush faxriylrining maslahatlari va ijtimoiy samaradorligi yanada oshadi. Ota - onalarni tarbiyaga oid bilim berish quyidagi kurinishlarda olib boriladi.

1. 
   Ota - onalar urtasida tarbiyaga oid targibotlar olib boriladi.
   
2. 
   Ota - onalar hozirgi zamon tarbiyaviy qurollar bilan ta’minlash.
   
3. 
   Eng yaxshi oilalarni namuna sifatida ommalashtirish.
   
4. 
   Ota - onalarni sinfdan va maktabdan tashqari mashgulotlarga jalb etish.
   
5. 
   O’quvchilar orqali oilalarga ta’sir utkazish.
   
6. 
   Mahalla qumitalari bilan hamkorlik.
   
7. 
   Jamoat tashkilotlari bilan hamkorlik.
   

№	Ota - onalar bilan ishlash
1	Maktabda ota - onalar uchun ochiq eshiklar kunini tashkil qilish	12.09	Sinf rahbari
2	Ota - onalar majlisini utkazish. a) O’quv -tarbiya ishida ota - onalarning vazifasi. b) O’quvchilarning kundalik rejimi tugrisida	15.09	----
3	Maktabda ota - onalar o’quvchini tashkil qilish va unga barcha ota - onalarni jalb qilish	20.09	----
4	Ota - onalar qumitasi yordamida uzlashtirish past va tarbiyasi ogir bolalar bilan ishlash	Yil davomida	----
5	Qishloq, mahalla oqsaoqollari huzurida bulish		----
6	Ota - onalar qumitasini utkazish a) 1 - chorak yakunlari uzlashtirish b) maktab va oilaning yagona talablari tugri tarbiyaning asosi	30.10	----
7	Ochiq darslarga ota - onalarni taklif qilish	Yil	----
8	bolalarni tugilgan kunlari munosabati bilan oilalarga tabrik xati yullash	Yil davomida	----
9	Oilalarga o’quv reydlarini uyushtirish	Yil davomida	-----
10	YAxshi oilalar tajribasini urganish va yoyish	Yil davomida	-----
11	Sinfda ota -onalar burchagini tashkil qilish	25.09	----
12	YOzgi dam olish, sayohat tadbirlarini ota - onalar bilan birgalikda muhokama qilish	05.	----
13	O’quvchilarning ota - onalari ishlaydigan korxona va muassasalarga tashrif buyurish	Yil davomida	----
14	Ota - onalar yigilishini utkazish. a) VIII sinf ukuvchilarining yosh xususiyatlari b) oilada kitobxonlik	28.12	----
15	Ota - onalar uz kasblari haqida suhbat utkazish uchun sinfga taklif etish	24.10	----
16	Ota - onalar qumitasiga bolalarni oilada tarbiyalashni tashkil etishda yordam kursatish	CHorakda	----
17	Ota - onalarga anketa savollari tarqatish	-----	-----
18	O’quvchi qoidasi matnini oilalarga tarqatish	-----	------
19	Oilalarning pedagogik bilim darajalarini aniqlash va tahlil qilish	-------	------
20	Ota - onalar yigilishini utkazish a) bolalarning uqishi uchun ularga qanday yordam berish kerak? b) Usmirlarni uz - uzini tarbiyalash ishiga qanday jalb qilish kerak?	20.03	-----
21	"Otam, onam va men - chaqqon sportchi" maktab musoaqasida oila ishtirokini ta’minlash	Yil davomida	-----
22	Ota - ona kumagida sinf kutubxonasini boyitish	Yil davomida	-----
23	O’quvchilarga quyiladigan kupgina talablarni ota - onalar bilan birgalikda ishlab chiqish	Yil davomida	-------
24	Oilada axloqiy, estetik va jismoniy mehnat tarbiyalari borasida olib boriladigan ishlar bilan yaqindan tanishish	Yil davomida	----
25	Ota - onalar yigilishini utkazish. a) o’quv yili yakunlariga doir b) yozgi ta’til tadbirlarini ishlab chiqish v) bolalarni mehnat faoliyatiga jalb qilish		-----
26	Qishloqda, mahallada ota - onalarga tarbiyaga oid faoliyatiga tashviqotlar olib borish		-----
27	O’quvchilar orqali oilalarga tarbiyaviy ta’sir utkazish	Yil davomida	-----
28	Oila an’analarini urganish va shu buyicha materiallar tuplab burchak tashkil etish	Yil davomida	----
29	Ota - onalar (oila) shajarasini yaratish	Yil davomida	-----

Aqliy tarbiya shahsni har tomonlama tarqqiy ettirishda alohida va muhim urin egallaydi.

Aqliy tarbiyaga uz vaqtida Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, Al-Horazmiy, Ulugbek kabi ulug allomalarimiz juda katta e’tibor bilan qarashgan. "Aqlli deb shunday kishiga aytiladiki, - deb yozadi Forobiy, - unda utkir zehn - idrok bulishi bilan birga fazilati ham bulsin. Bunday kishi uzining butun qobiliyati va idrokiga yahshi ishlarni amalga oshirishga. yomon ishlardan uzini saqlashga va tortishga qaratgan bulmogi lozim. SHunday odamnigina aqlli va tugri fikr yurituvchi deb atash mumkin". YOki bulmasa Abu Bakr Muhammad al Horazmiy shunday deydi: " Aqlli kishi ikki yomon ishdan yahshisini tanlab oladi va ikkita ishonchli kishining eng adolatlisiga yon bosadi". Imom Buhoriy hadislarining birida shunday deyilgan: "Paygambarlardan "Islomda qaysi amal afzal hisoblanadi, deb surashibdi. SHunda u kishi: "Tilidan ham, qulidan ham boshqalarga zarari etmaydigan amal barcha amallardan afzaldur, deb javob berdilar". Paygambarimizning bu javobi ham aynan aqlli kishining sifatlariga monanddir.

Hozirgi ilmiy - tehnika rivojining ta’siri o’quvchilardan uqishga va mehnatga ongli munosabatda bulishni talab etmoqda.

O’quvchilarning chuqur va mustahkam bilim olishi uchun sinf rahbari olib boradigan ishlar mazmuni quyidagilardan iboratdir.

1. 
   Jamiyat va har bir kishining hayoti uchun ta’limning ijtimoiy ahamiyatini uz vaqtida ma’lumot olish, chuqur va puhta bilim egallash zarurligini o’quvchilarga tushuntirish.
   
2. 
   Uzining asosiy ijtimoiy vazifasi sifatida uqishga ongli va mas’uliyatni sezib munosabatda bulishni, maktab va o’quvchi talablarini bajarishda ongli intizomni tarbiyalash.
   
3. 
   A’lochi o’quvchilar kuchi bilan uqishda orqada qoluvchi bolalarga urtoqlarcha uzaro yordamni kuchaytirish.
   
4. 
   Uz bilimlarini tuhtovsiz takomillashtirib borishga intilish uygotish, mustaqil ravishda bilim olish yuli bilan uz dunyoqarashini ustirish.
   
5. 
   Olgan bilimlarni ijtimoiy foydali ishlarda qullay bilish malakasini hosil qilish, o’quvchilar jamoasining chuqur va mustahkam bilim uchun kurashdagi faol harakatini rivojlantirish.
   
6. 
   O’quv mehnatini tashkil etishning qulay usullarini tushuntirish, o’quvchilarning bilish qobiliyatlarini, turli - tuman narsalar yasash, tajribalar qilib kurish ishtiyoqini rivojlantirish.
   
7. 
   O’quvchilarda o’quv intizomini buzuvchilarga, dangasa va ishyoqmaslarga nisbatan murosasizlik hissini tarbiyalash.
   

Kichik yoshdagi o’quvchilar jamoasi bulib uqish, "Sevimli kitoblar va qahramonlar" ertaklari, kitob haftaligi bayramlari, adabiy kechalar, bolalar yozuvchilari va shoirlari bilan uchrashuvchlar kabi kitob bilan ishlashning turli shakllaridan foydalanishlari mumkin.

Sinf rahbari o’quvchilari bilan ishlashda ularga ish rejasi tuzishni urgatish, mavzudan tayanch nuqtani topish, mavzuni ma’nolar buyicha qismlarga ajratish, umumlashtirish, hulosa chiqarishga urgatish, o’quv faoliyatida topshiriqlarni sekin - asta, birdaniga echish usullari, hotira usullaridan foydalanish, kundalik daftar asosida ishlashga intilish, o’quv va bilish faoliyatining umumiy rejasini tuzish usullari va boshqalardan foydalanish kerak.

Sinf rahbarining mazkur sohadagi faoliyati ayni vaqtda mehnatga ijobiy munosabat tarkib toptirish, o’quvchilarning ijtimoiy faolligini rivojlantirishning asosiy vositasidir.

Ahloq. hulq va atvor suzlari arabcha bulib, ular uzbek tilida ham uz ma’nosida ishlatiladi. Ahloq - insonning ham, oilaning ham, davlatning ham, jamiyatning ham gultojidir. Ahloqi va muomalasi guzal bulmagan kishi mukammal, komil inson bula olmaydi. Hulqiy tarbiya va uni amalga oshirish borasida paygambarimiz Muhammad Rasulloh sallallahu alayhu vassallamning quyidagi muborak suzlari bizlar uchun dasturiamal bulmogi kerak: "Har bir ota - ona uzining farzandiga yahshi tarbiya berish va odob urgatishdan ortiq hadya qilolmaydi". Ulardan "Ey, Rasululloh, biz ota - onaning haqqini bildik, ammo farzand haqqi nimadan iborat?" deb surashganda "unga chiroyli ism quyib guzal odob berish" deb javob bergan ekanlar.

Sinf rahbari ahloqiy tarbiyani amalga oshirishda o’quvchilarning yosh hususiyatlarini hisobga olgan holda ishlaydi.

Sinf rahbarining o’quvchilarni ahloqiy ruhda tarbiyalash yuzasida olib boradigan faoliyatining mazmunini:

a) o’quvchilarga milliy ahloq asoslarini tushuntirish;

b) bolalar va usmirlar hamda yoshlar tashkilotlarining ahloq qoidalari va qonunlarining ahamiyatini tushuntirish;

v) shahsiy va ijtimoiy munosabatlarni birga qushib olib borish, uz sinf jamoasi mafaatlarida ish kurish;

g) maktabda, uyda, jamoat joylarida, madaniy ahloqiy qoidalarni egallay olishga bulgan harakatni va uz - uzini ahloqiy jihatdan tarbiyalash, fe’l - atvorning ahloqiy - irodaviy sifatlari va hususiyatlarini tarkib toptirish ehtiyojini rivojlantirish;

d) o’quvchilarda beodob ishlarga va ahloqsizlikka, milliy ahloqimizga zid bulgan kurinishlarga va ayrim kishilarning hulq - atvoridagi eskicha sarqitlarga nisbatan murosasizlik hissini tarbiyalashni uz ichiga oladi.

O’quvchilar dars va darsdan tashqari tadbirlarga, suhbatlarda. kechalarda milliy ahloqi asoslarini, SHarq milliy ahloqi tugrisidagi ta’limot mohiyatini tushuntirib oladilar, mas’uliyatni his qilish, intizomli bulish, urtoqlariga uzaro yordam uyushtirishni urganib boradilar. SHu bilan birgalikda ularda Vatan, mehnat, dustlik, urtoqlik, rostguylik va haqqoniylik haqida tasavvur shakllanadi.

Ahloqiy tarbiyani olib borishda o’quvchilarga faqat quruq ma’lumotlar va bilim berish bilan chegaralanib qolmaslik kerak. Ularni ijtimoiy - ma’rifiy faoliyat bilan band qilish, ularda ijtimoiy hulq kunikmasi hosil qilish,fuqarolik burchini his etishga urgatish, oilada, maktabda, ota - onalar, uqituvchilar, sinf rahbarlari shahsiy namuna kursatishlari bu ishda muhim omillardan hisoblanadi.

Jismoniy va aqliy mehnatga birday hurmatda bulish kabi hislatlarni shakllantirish usib kelayotgan yosh avlodning tarbiyasidagi eng muhim vazifalardan biridir.

Respublikamizda bozor iqtisodiyoti sharoitida shakllanayotgan bir kezda o’quvchilrda turmushga va mehnatga yangicha munosabatni, layoqatni shakllantirish - mehnat tarbiyasining asosiy maqsadlaridan biridir. Bunda albatta ishlab chiqarishning asosiy shakllarini, ayniqsa iqtisodiy munosabatlarning yangi - yangi omillarini ularga tanish hizmat turlarini belgilab olish darkor.

Sinf rahbarining o’quvchilar mehnat tarbiyasi buyicha olib boradigan ishlarining mazmuni quyidagicha.

1. 
   jamiyat va har bir kishining hayoti uchun mehnatning ijtimoiy ahamiyatini tashviqot qilish va tushuntirish, hozirgi kunning va yaqin kelajakning hilma - hil kasblari tugrisida tasavvurlar hosil qilish, o’quvchilarning dastlabki kasb buyicha qiziqishlarini tarkib toptirish.
   
2. 
   O’quvchilarning dunyoqarashini shakllantirish, ularni mehnat mashgulotlariga tortish orqali unumli mehnatga jalb etish, ularda mehnat malakalari, kunikmalari va mehnat madaniyatini tarkib toptirish.
   
3. 
   Jamoa bulib mehnat qilish tayyorgarligi va malakalarining tarkib toptirish. tashabbuskorlik va uzaro yordam kursatish, uz albi, sinfi, maktabi, oilasi, butun vatanimiz manfaatlari uchun vijdonan ishlash ishtiyoqini uygotish.
   
4. 
   Ijtimoiy mulkka, mamlakatning tabiiy boyliklari, tabiati, hayvonot dunyosiga nisbatan yahshi munosabatda bulish hissini tarbiyalash.
   
5. 
   Sinfda dangasalik, ishga vijdonsizlik bilan qarash, intizomsizlik, ijtimoiy mehnat topshiriqlarini bajarishga nisbatan mas’uliyatsizlik kurinishlariga murosasizlik hissini tarbiyalash.
   
6. 
   Ularda uzlarining o’quv mehnati ahamiyatini tushuntirish hissini tarkib toptirish.
   

Mehnat tarbiyasi bolalarning mehnatga amaliy va nazariy jihatdan tayyorgarligi bilan chambarchas bogliqdir. Mehnat qilish kunikmasini amaliy ravishda egallamagan, zarur nazariy bilimga ega bulmagan odamda jamiyat foydasiga mehnat qilish kunikmasini tarbiyalash mumkin emas.

Sinf rahbari mehnat ta’limi uqituvchisi bilan birgalikda jamoa a’zolarini bir - biriga ma’lum talablar quyishga majbur qiladigan vaziyatlarni yaratish juda foydali ishlardan biri hisoblanadi.

Tarbiyaning bosh maqsadi - usib kelayotgan yosh avlodni ma’naviy - ahloqiy tarbiyalashda halqimizning boy milliy, ma’naviy - tarihiy an’analariga, urf - odatlarga hamda umumbashariy qadriyatlarga asoslangan samarali. tashkiliy, pedagogik shakl va vositalarini ishlab chiqish, amalga joriy etishdir.

O’quvchilar shahsini har tomonlama kamol toptirishda hizmat qiladigan tarbiya usullari haqida fikr yuritamiz.

1. Fuqarolar birligi, millatlararo hamkorlik, yosh va mustaqil mamlakatimizning asosiy negizidir. Respublikamizning mustaqil davlat sifatida shakllanishi jarayonida, yosh avlodni jamiyat yangilanishining mohiyatini va zarurligini tushunib etadigan, uzi uchun, uzi yashab turgan ulkaning gullab yashnashi uchun javobgarlikni his qiladigan darajada tarbiyalashdan iborat.

Har bir o’quvchi Vatan muvaffaqiyatida uzining ham shahsiy burchi va mas’uliyatli vaziflari borligini tula idrok etsin. kundalik tarbiyaviy ishlarni shunday tashkil etish zarurki, natijada o’quvchilar Respublika mustaqilligi sharoitida uning muammolarini uzinikidek qabul qiladigan bulsin. Ularning ogirligini uz elkasiga oladigan, mumkin qadar Vatanga foyda keltiradigan shahs bulib ulgaysin.

O’quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalashning muhim tarkibiy qismlaridan biri harbiy vatanparvarlikdir. Ushbu tarbiya jarayoni o’quvchilarda uz ona Vatanini himoya qilish tuygusi va Vatan kuch - qudratiga nisbatan milliy gururni shakllantiradi.

2. Huquqiy tarbiyaning asosiy maqsad va vazifalari Konstitusiyani, Davlat haqidagi ta’limotni chunonchi, fuqarolar, oila, mehnat, hujalik, ma’muriy, nafaqa, sud ishlarini yuritish va boshqa huquqlarning ma’nosini tushuntirishdan, bolalarni davlat qonunlarini yuksak darajada hurmat qilish va ularga suzsiz rioya etish, tarbiya va intizomni buzuvchilarga nisbatan murosasiz bulish ruhida tarbiyalash, halqaro tashkilotlar faoliyati haqida o’quvchilarning umumiy tasavvurlarini shakllantirishdan iboratdir.

Huquqiy tarbiya buyicha darsdan tashqari ishlar o’quv jarayoni bilan tarkiban va mantiqan uygunlashgan holda bulishi kerak. Tugarak va klub faoliyati huquqiy bilimlar konferensiyalarini bahs - munozaralari o’quvchilarning yosh va aqliy hususiyatlariga muvofiq bulishi umumiy tarbiyaviy jarayonga mos kelishi zarur.

3. Iqtisodiy tarbiyaning umumiy maqsadi - jamiyat taraqqiyotini belgilovchi ijodkor shahsni hayotiy faoliyat vositasidan unumli foydalangan holda uning iqtisodiy vositasidan unumli foydalangan holda uning iqtisodiy savodhonligini, iqtisodiy ongini, iqtisodiy fikrlash va iqtisodiy madaniyatlilik darajasini oshirishdan iborat.

Iqtisodiy ta’lim - tarbiyani takomillashtirishni vaqt bilan qat’iy chegaralash mumkin emas. Uning uzluksizligini ta’minlovchi, iqtisodga yunaltirilgan ta’lim - tarbiya tadbirlari tizimidagi markaziy siymo - jahon andozasiga mos keluvchi ijodkor shahsdir. Iqtisodiy tarbiya buyicha darsdan tashqari ishlar o’quv jarayoni bilan tarkiban va mantiqan uygunlashgan holda bulishi kerak.

4. Ekologik tarbiya - o’quvchilarda atrof - muhitga. olam va odamga, hayvonot va usimlik dunyosiga mehr - muhabbat munosabatlarini shakllantiradi. Tarbiyaga ma’naviy, ahloqiy, estetik, ekologik bilimlarga ega bulishni taqozo etadi.

Ekologik tarbiya tabiatni urganish va uning muammolari hususida sinfdan tashqari har turli mashgulot shakllaridan foydalanishni talab qiladi. O’quvchilar Respublikamiz Qizil kitobini urganishlari, tabiat ob’ektlarini, ayniqsa mustahkam muhofazaga muhtojlarini jiddiy bilib olmoqlari lozim.

5. Estetik tarbiya - hissiyotning shakllanishi va rivoji, guzallikni tushunish va unga tashnalik, shuningdek shahs tarbiyasining ajralmas qismi bulgan guzallik qonunlari asosida yashash va yaratishga intilishdir.

O’quvchilarni serqirra, atroflicha ta’sir etuvchi estetik qadriyatlarga yunaltirish lozim. Birinchi navbatda milliy qadriyatlar, ona zamin tabiati, milliy halq san’ati, SHarqning, Uzbekistonning badiiy madaniyati, tarihiga muhabbat tuygularini rivojlantirishdan iborat. O’quvchilarni tarbiyalash jarayonida halq pedagogikasi asoslariga tayanish, SHarq mutafakkir asoslariga tayanish. SHarq mutafakkirlarining dono fikr - mulohazalaridan, jahon umuminsoniy qadriyatlaridan foydalanish lozim.

7. 
   Jismoniy tarbiya yosh avlodni taraqqiy ettirishda muhim vosita hisoblanadi. Tugri tashkil etilgan jismoniy tarbiya, shahsning me’yoriy - jismoniy taraqqiyotini ta’minlaydi, salomatligini mustahkamlaydi, yoshlarni mehnatga, turmushga tayyorlaydi. Sinf rahbarlari bu tarbiya orqali o’quvchilarda juda kup kerakli, uziga hos, ahloqiy - irodaviy hislatlarni tarkib toptiradi. Jismoniy mashqlarni bajarish borasida o’quvchilar da iroda, tezlik, chaqqonlik, ihchamlik va chidamlilikni tarbiyalash, ular sogligini mustahkamlash kabi qoidalarni egallab olishga kumaklashish ayniqsa muhimdir.