ACADEMIC RESEARCH IN EDUCATIONAL SCIENCES VOLUME 2 | ISSUE 4 | 2021 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF) 2021: 5.723 Academic Research, Uzbekistan 517 www.ares.uz dastlab muomalada bo‘lish, narsalar bilan bajariladigan faoliyat natijasida, keyin esa
o‘quv, mehnat, samarali faoliyatlar:
rasm chizish, loy va plastilindan buyumlar yasash, applikatsiya, qurish - yasash
jarayonida amalga oshirib boriladi. Bolaning aqliy rivojlanishga ta’lim va tarbiya
samarali ta’sir ko‘rsatadi.
Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalarga aqliy tarbiya berishni to‘g‘ri tashkil
etish uchun ularning aqliy rivojlanish qonuniyatlari va imkoniyatlarini bilish kerak.
Aqliy tarbiyaning vazifasi uning mazmuni, metodi va tashkil etilishiga qarab
belgilanadi. Pedagogika va psixologiya fani aqliy tarbiya berish vazifalarini samarali
hal etishda, bir tomondan, bolaning imkoniyatlaridan unumli foydalanish, ikkinchi
tomondan, bola organizmning umumiy charchashiga sabab bo‘lishi mumkin bo‘lgan
ortiqcha toliqtirish bo‘lmasligi yo‘llarini topish uchun maktabgacha tarbiya yoshidagi
bolalarning aqliy rivojlanishi qonuniyatlari va imkoniyatlarini o‘rganish bilan
shug‘ullanadi.
Keyingi yillarda olib borilgan psixologik- pedagogik tadqiqotlarning natijalari
maktabgacha tarbiya yoshi davrida bolalarning aqliy rivojlanishida juda katta
imkoniyatlar mavjudligini ko‘rsatdi. Bularning hammasi maktabgacha tarbiya
yoshidagi bolalarga beriladigan bilim malaka va ko‘nikmalar mazmunini yanada
chuqurlashtirish, hajmini kengaytirish maqsadga muvofiq ekanligidan dalolatdir.
Maktabgacha tarbiya yoshining oxiriga kelib, bolalar tevarak-atrof to‘g‘risida
kattagina hajmdagi eng oddiy bilim va tushunchalarga ega bo‘ladilar, asosiy fikrlash
jarayonlarini egallab oladilar. Faqat yaxshi tashkil etilgan faoliyat jarayonidagina
to‘laqonli aqliy rivojlanish ro‘y beradi, shuning uchun o‘qituvchi va tarbiyachilarning
asosiy vazifasi — bolaga muayyan maqsadni ko‘zlab tarbiyaviy ta’sir ko‘rsatish
uchun kerakli sharoit yaratishdir. Bola har doim buyumlar hamda hodisalar orasida
bo‘ladi. Bola doimo biror narsa bilan tanishadi, nimanidir bilib oladi, ushlab ko‘radi,
hidlaydi, tortib ko‘radi, nimagadir quloq soladi. SHu tariqa asta-sekin dunyoni bilib
boradi. Tevarak-atrofdagi buyumlar, tabiat bolaning sezgi organlari —
analizatorlariga ta’sir etadi va sezgi hosil qiladi. Sezgi bolalarga buyumlarning ayrim
xossalarini: sovuq-issiq, gadir-budur, silliq-yaltiroq, xushbo‘y va h.k. ni bilim olishga
yordam beradi. Sezgi atrofdagi muhitni bilishning dastlabki bosqichi sanaladi. Bola
sezgi tufayligina tevarak-atrofdagi narsalar to‘g‘risida bilim, tajriba to‘plab boradi.
Idrok esa ancha murakkab jarayon bo‘lib, sezgilar asosida hosil bo‘ladi. Bola olmani
qo‘lida ushlab ko‘rib, qarab chiqib va eb ko‘rib, uni yaxlit bir buyum, ayni bir vaqtda
dumaloq, qizargan, xushbo‘y, mazali va h.k. tarzda idrok qiladi. Bola olmani yaxlit
bir buyum tarzida tasavvur qilishi uchun birdaniga bir nechta analizator: