Maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy rivojlanishi
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Ученый XXI века • 2022 • № 3 (84) 56 MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING AQLIY RIVOJLANISHI M.O. Teshayeva 1 , G.A. Temirova 2 Maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy rivojlanishi haqida ma’lumot berilgan. Kalit so`zlar: maktabgacha ta’lim, tarbiya, aqliy rivojlanish, aqliy tarbiya, aqliy mehnat, kitob, bilim, malaka, ko`nikma. Maktabgacha yoshdagi bolalarning aqliy rivojlanishi dastlab muomalada bo`lish, narsalar bilan bajariladigan faoliyat natijasida keyin esa o`quv mehnat, samarali faoliyatlar jarayonida [rasm chizish, loy) amalga oshirib boriladi. Hozirgi zamon pedagogika fani bilimlar sistemasini o`zlashtirib olish, ularni jamg`arish, ijodiy tafakkurni rivojiantirish hamda yangi bilimlar hosil qilish uchun zarur bo`lgan bilish faoliyati usullarini egallab olish aqliy rivojlanishning asosiy ko`rsatkichlari hisoblanadi. Aqliy tarbiyaning vazifasi uning mazmuni, metodi va tashkil etilishiga qarab belgilanadi. Keyingi yillarda olib borilgan psixologik-pedagogik tadqiqotlarning natijalari maktabgacha ta’lim yoshi davrida bolalarning aqliy rivojlanishida juda katta imkoniyatlar mavjudligini ko`rsatadi. Bularning hammasi maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga beriladigan bilim, malaka va ko`nikmalarini yanada chuqurlashtirish, hajmini kengaytirish maqsadga muvofiq. Maktabgacha ta’im yoshining oxiriga kelib bolalar tevarak atrof to`g`risida kattagina hajmdagi eng oddiy bilim va tushunchalarga ega bo`lib qoladilar, asosiy fikrlash jarayonini egallab oladilar, narsa va buyumlardagi voqealardagi muhim va muhim bo`lmagan tomonlarini ajrata oladigan ba’zi bir sabab natijali bog`lanishlarni bilib oladigan bo`lib qoladilar. Ularda o`quv faoliyatining dastlabki ko`rsatkichlari shakllanadi. Shuning uchun bog`cha yoshidan boshlab rivojlantirib borish katta ahamiyatga ega. Maktabgacha ta’lim yoshining dastlabki bosqichlarida bolalarda tasavvur ta’limi bo`ladi. Hayotiy tajribaning ortib borishi va tafakkurning rivojlanishi bilan ijodiy xayol tarkib topadi. Kichik maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalar uchun ko`rgazmali- harakatli, ko`rgazmali obrazli tafakkur xosdir. Buning asosida so`z, mantiqiy tafakkur, tushunchali tafakkur rivojlantiriladi. Tarbiyachi bolalarda analitik-sintetik tafakkur faoliyati tarkib toptiriladi bu hodisalarni, voqealarni, chuqur anglab olish, ularni muhim bo`lgan va muhim bo`lmagan tomonlarini ajratishga o`rgatish lozim. Qiziquvchanlik bolaga xos xususiyatdir. U bolani tevarak-atrofdagi voqea- hodisalarga, narsa va buyumlarga qiziqish bilan qarashga, hamma narsani ushlab his qilib, diqqat bilan tomosha qilishni ktizatishda namoyon bo`ladi. Tarbiyachi kuzatishlar tashkil etib, bolalarda paydo bo`lgan savollarga o`z vaqtida javob berishga harakat qiladi, ularni fikrini mustaqil javob qidirishga yo`llab, maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarda qiziquvchanlikning susayishiga yo`l qo`ymaydi. Aqliy tarbiyaning vazifasi bolalar qiziquvchanligini ular aqlining sinchkovligini rivojlantirish va shular asosida bilishga qiziqish hosil qilishdan iborat. Bolalar bog`chasi oldida bolalarning aqliy qobiliyatini rivojlantirish vazifasi turibdi. Qobiliyatlar tegishli faoliyat jarayonida namoyon bo`ladi va rivojlanadi. Insonning aqliy qobiliyati aqlining ziyraklik - fahm-farosatlilik, tanqidiy ko`z bilan qarash, sermulohazalik kabi sifatlari bilan ajralib turishi mumkin. Aqliy ko`nikma va malakalarni rivojlantirish, ya’ni eng oddiy faoliyat usullari, predmetlarni tekshirish, ulardagi muhim va muhim bo`lmagan belgilarni ajratib ko`rsatish boshqa predmetlar bilan taqqoslash va hokazolarni tarkib toptirish maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga aqliy tarbiya berish vazifalaridan biridir. Bu ko`nikma va malakalar bilish faoliyatining tarkibiy qismlari bo`lib, bolaning bilimlarini muvaffaqiyatli egallab olishga yordam beradi. Masalan: o`simliklar va hayvonlar bilan tanishtirish bo`yicha sistemali 1 Teshayeva Mahliyo Ortiqovna - Shofirkon tuman 30-son davlat maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyachisi (Buxoro, O`zbekiston). 2 Temirova Gulnora Avezmurotovna - Shofirkon tuman 30-son davlat maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyachisi (Buxoro, O`zbekiston). Ученый XXI века • 2022 • № 3 (84) 57 mashg`ulotlar olib borilgandan keyin bolalar ayrim konkret o`simliklar yoki hayvonlar to`g`risida ma’lum bir tasavvurga ega bo`ladilar. Ilk va bog`cha yoshi davrida bolalarda tevarak-atrofga bo`lgan qiziqish juda tez o`sadi. Qiziqish bolaning aqliy rivojlanishini harakatga keltiruvchi qudratli kuchdir. Kattalar bolaning qiziquvchanligini, bilishga bo`lgan har qanday xohishini sezishlari va rag`batlantirib borishlari kerak. Aqliy tarbiya vazifalari bolani maktab ta’limiga tayyorlashda aqliy tarbiyaning ahamiyati kattadir. Bolani bilimlarini egallab olishlari ularni aqliy faolligini rivojlantirish aqliy malaka va ko`nikmalarini egallab olishlari ularni maktabda muvaffaqqiyatli o`qishlari uchun bo`lajak mehnat faoliyatiga tayyorlanishida manba bo`lib xizmat qiladi. Odamning aqliy faoliyati - bu umumiy ham maxsus aqliy harakatlar xilma-xil sistemalarining katta miqdoridir. Ko`pgina vazifalarni hal etishda qo`llaniladigan keng ko`lamdagi aqliy harakatlarni shakllantirish ayniqsa, muhimdir. Bunday harakatlarga tahlil, qiyoslash, umumlashtirish kiradi. Ham umumiy, ham maxsus aqliy harakatlarni egallash aqliy faollik va mustaqillikning rivojlanishini ta’minlaydi. Aqliy faoliyatning moslashuvchanligi va jo`shqinligini, hodisalarni xilma-xil aloqalar va munosabatlarda ko`ra bilishni shakllantirishga yordam beradi. «Aqliy mehnat madaniyati» tushunchasiga aqliy faoliyatning umumiy tartibliligi, rejaliligi, vazifani qabul qilish va o`rtaga qo`yish, uni hal etish usullarini tanlash, ishlab chiqilgan harakat rejasini izchil amalga oshirish natijalarini baholash mahorati kiradi. Aqliy mehnat madaniyati aqliy faoliyatning maxsus malakalari va ko`nikmalarini, kitob bilan ishlash ko`nikmalarini egallash darajasi, ilmiy bilish usullari va metodlarini, turli yordamchi vositalardan foydalanish bilan ham bog`liqdir. Aqliy tarbiya vazifalaridan har biri maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalashni tashkil etishda hisobga olish lozim bo`lgan bir qancha vazifalarni o`z ichiga oladi. Boladagi qiziquvchanlik va aqliy faollikning qay darajada rivojlanganligini bolaning aqliy ko`rsatkichining yuqoriligida ko`rish mumkin. Foydalanilgan adabiyotlar 1. Hasanboyeva O. va boshqalar. Oilada barkamol avlod tarbiyasi. - Т.: O`zbekiston, 2010. 2. Имомова Ш.М., Норова Ф.Ф. Работа с криптовалютой//UNIVERSUM: ТЕХНИЧЕСКИЕ НАУКИ. №10(91), 2021. С. 18-21. © M.O. Teshayeva, G.A. Temirova , 2022. Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|