“maliYYƏ” fənnindən mühazirə mətnləri

Yaponiya kimi dövlətlərə şamil etmək olar. Bu dövlətlərdə iri həcmli və inkişaf etmiş borc kapitalı 
bazarları  formalaşmışdır.Ən  yüksək  səviyyəli  bazar  isə  ABŞ-ın  payına  düşür.Bu  bazar  əsasən 
özünün güclü kredit və qiymətli kağız və kapital yığımının yüksək səviyyəsi ilə səciyələnir.  
Valyuta  bazarı  dedikdə  valyuta  və  valyuta  dəyərlərinin  alqı-satqısı  cəmlənən  rəsmi 
mərkəz  nəzərdə  tutulur.  Bir  valyutanın  digər  valyutaya  mübadiləsi  həyata  keçirlən  valyuta 
bazarının  fəaliyyətinin  mövcudluğunun  zəruriliyi  beynəlxalq  hesablaşmalarda  vahid  ödəniş 
vəsaitinin olmaması üzündən irəli gəlir. Valyuta bazarının funksiyaları aşağıdakılardır:  
- beynəlxalq hesablaşmaların öz vaxtında həyata keçirilməsinin təmin edilməsi;  
- valyuta risklərinin siğortalanması;  
- valyuta ehtiyatlarının diversifikasiyası;  
- milli valyuta sabitliyinin qorunub saxlanılması;  
- valyuta əməliyyatlarından mənfəət əldə edilməsi;  
Valyuta  risklərinin  siğortalanması  dedikdə  valyuta  əməliyyatları  həyata  keçirilərkən 
valyuta  riskinin  aşağı  salmağa  yönəldilən  tədbirlər  başa  düşülür.  Valyuta  riski  valyuta 

---

138 
 
 
 
kursunun dəyişməsindən irəli gələn itkilər riskidir.  
Valyuta ehtiyatlarının diversifikasiyası dedikdə onların bir valyutada saxlanması deyil, 
bir  neçə  valyutada  saxlanması,  habelə  riskin  azadılması  məqsədilə  valyuta  dəstinin 
dəyişilməsi başa düşülür.  
Milli valyutanın sabitliyinin qorunması məqsədilə Mərkəzi Bank valyuta intervensiyası  
(valyutanın  alqı-satqı  əməliyyatı)  həyata  keçirir  ki,  onun  vasitəsilə  kəskin  artıbazalmanı 
yumşaldır  və  mübadilə  məzənnəsinin  hərəkətinə  nəzarət  edir.  Valyuta  bazarının  təşkilati 
strukturu dedikdə onun iştirakçılarının  məcmusu başa düşülür.  
Valyuta bazarının infrastrukturu özünə daxil edir:  
- birja ticarəti sistemi;  
- birjadankənar  ticarət  sistemini  (  öz  növbəsində  banklararası  və  müştəri  bazarlarını 
özünə daxil edir) ;  
- hesab-ticarət sistemini;  
- informasiya agentliyi və şəbəkələri və s.  
1. Birja ticarəti sistemi. Birja valyuta bazarında müvəkkil birjalar vasitəsilə aparılır.  
Bu halda birja xüsusi ixtisaslaşdırılmış ticarət meydançası kimi çıxış edir. Birja təşkilati 
qaydada  rəsmiləşdirilən  və  müntəzəm  olaraq  fəaliyyət  göstərən  bazardır.  Birja  bazar 
iqitisadiyyatının  klassik  təsissatı  olub,  birja  ticarətinin  təşkili  və  tənzimlənməsi  yolu  ilə 
malların  topdansatış  bazarını  formalaşdırır. Birja fəaliyyətinin  əsas istiqaməti  təyin  edilmiş 
vaxtda müəyyən yerdə keçirilən açıq kütləvi alver zamanı ticarət əqdlərinin bağlanması üçün 
daha  əlverişli  şəraitin  yaradılmasıdır.  Birja  hüquqi  şəxs  statuslu  təşkilat  olaraq  alqı-satqı 
əqdlərdə tərəf kimi çıxış etmir.  
2.  Birjadankənar  ticarət  sistemi  özünə  banklararası  və  müştəri  valyuta  bazarlarını  daxil 
edir. Banklararası valyuta bazarında əqdlər bilavasitə müvəkkil banklar arasında həyata keçirlir. 
Müştəri  valyuta  bazarında  əqdlər  müvəkkil  banklar  ilə  müştərilər  arsında  həyata  keçirlir. 
Müvəkkil bank dedikdə valyuta əməliyyatı aparmağa lisneziya almış banklar başa düşülür.  
Valyuta ticarəti ilə iki paralel sistemin mövcudluğu daxili valyuta bazarının daha yaxşı 
fəaliyyətinə  yardım  edir.Bu  sistemi  bir-birini  tamamlayaraq  paralel  fəaliyyət  göstərir  və 
valyuta bazarı iştirakçılarına ticarətin daha optimal varinatını seçməyə imkan verir.  
Birjadankənar  bazar  öz  təbiətinə  görə  də  mütəşəkkildir.Çünki  dəqiq  formalaşmış 
qaydaya əsasən fəaliyyət göstərir. Birjadankənar bazar da müəyyən üstünlüklərə malikdir. O 
cümlədən:       
-  banklararası  bazarda  bağlanan  əqdlərin  şərtləri  kommersiya  sirridir  və  yalnız  onların 
iştirakçılarına-müvəkkil banklara məlumdur;  
-  banklararası  bazarlar  nisbətən  hesablaşmaların  yüksək  sürəti  və  aşağı  xərcləri  ilə 
xarakterizə edilir.  
Valyuta bazarının təsnifləşdirilməsi müxtəlif prinsipləri mövcuddur.  
1. Valyutadəyişmə  əməliyyatının  yayılması  sferasına  görə  aşağıdakı  valyuta  bazarları 
fərqləndirilir:  
- dünya (beynəlxalq) valyuta bazarı;  

---

139 
 
 
 
- milli valyuta ( daxili və yerli) bazarı.  
Dünya  (beynəlxalq) maliyə  bazarı  dedikdə kabel  və  sputnik  kommunikasiya  vasitəsilə 
bir-birilə qırılmaz sürətdə əlqadədə olan milli bazarların məcmusu başa düşülür. Milli (daxili 
və yerli) valyuta bazarı həmin ölkənin daxilində fəaliyyət göstərən valyuta bazarlarıdır.  
2. Təşkilati strukturuna görə birja və birjadankənar valyuta bazarları fərqləndirilir.