“maliYYƏ” fənnindən mühazirə mətnləri

BORC  QIYMƏTLI  KAĞIZLAR.   İstiqrazlar- istiqraz sahibinin onu buraxmış şəxsdən 
istiqrazda  nəzərdə  tutulan  müddətdə  istiqrazın  nominal  dəyərini  və  ya  başqa  əmlak 
ekvivalentini almaq hüququnu təsdiqləyən borc qiymətli kağızıdır.  
İstiqrazlar  vekselə  yaxındır  və  səhmlərdən  onunla  fərqlənir  ki,  istiqrazlar  müəyyən 
olunmuş  müddətə  buraxılır  və  bundan  sonra  ödənilir.  Buna  görə  də  istiqrazların  nominal, 
məzənnə  və  alış  qiymətləri  vardır.  Alış  qiyməti  həmçinin  ödəniş  qiyməti  kimi 
dəyərləndirilir.İstiqrazların  səhmlərdən  fərqi  həm  də  ondan  ibarətdir  ki,  onlar  yalnız 
müəyyən olunmuş müddətdə gəlir gətirmək hüququna malikdir və ödəniş zamanı öz istehlak 
dəyərlərini  itirirlər.  Bundan  başqa,  istiqrazlar  üzrə  gəlirlər  emitent  müəssisənin  təsərrüfat 
maliyyə fəaliyyətindən asılı deyildir.  
İstiqrazlar aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir:  
Emitentə görə:  
• korporativ isitiqrazlar;  
• qeyri-səhmdar mülkiyyət formalı müəssisələrin istiqrazları;  
• dövlət istiqrazları;  
• bələdiyyə istiqrazları və s.  
Gəlirlərin ödənilməsi üsuluna görə:  
• təsbit  olunmuş  faiz  dərəcəli  kuponlu  istiqrazlar;  bu  istiqrazlar  qiymətli  kağızın 
şərtlərinə əsaslanan, bərabər mərhələlərlə istiqrazlar üzrə gəlirin dövri olaraq faizlər şəklində 
ödənilməsini əks etdirir.  
• üzən və ya dəyişən faiz dərəcəli kuponlu istiqrazlar; bu istiqrazlar inflyasiya qarşısında 
daha əlverişlidir.  
• artan faiz dərəcəli kuponlu istiqrazlar; burada faiz gəlirin artması ilə artır.  
• kuponsuz  istqazlar;    nominal  qiymətlərdən  aşağı  qiymətə  satılır,  yəni  diskontlu  satış 
üzrə satılır, bağlandığı zaman isə nominal qiymətə alınır.   
• seçimə  əsasən  ödənilən  istrqazlar;  Emitentə  pul  vəsaitlərinin  çatışmadığı  zaman 
investorlarla yeni buraxılan istiqrazlar vasitəsilə hesablaşmaq imkanı verir.  
• qarışıq formada ödənilən istiqrazlar. Bu zaman faizin ödənilməsində faiz əvvəlcə qəti 
müəyyən  olunmuş  formada,  sonra  isə  üzən  faizli  kuponlu  istiqrazların  prinsipinə  əsasən 
ödənilir.  
İstiqrazların  növünə  görə  -  geri  çağırılan,  kumulyativ,  uzadıla  və  bağlanıla  bilən 
istiqrazlara və konvertə olunan istiqrazlara bölmək olar.  
İstiqrazın təminat üsuluna görə:  
• təmin olunmuş istiqaz ( girovlu istiqraz)  
İstiqrazın  girovlu  təminatı  investor  üçün  emitentin  ödəmə  qabiliyyətsizliyi  nəticəsində 
maliyyə  itkilərindən  qorunma  aləti  kimi  çıxış  edir.  Girov  kağızı  ilə  rəsmiləşdirilir  ki,  bu  da 
özündə uyöun sənədləri cəmləşdirir. Bu sənədə əsasən emitent öz aktivlərini istiqrazın təminatlı 

---

146 
 
 
 
olması üçün girov qoyur. Kreditor isə öz növbəsində emitentin ödəmə qabiliyyətsizliyi zamanı 
onun girov qoyulmuş aktivlərinə sahib olmaq hüququnu əldə etmiş olur. 
• qeyri-təminatlı istiqraz ( girovsuz isitiqraz).  
İstiqrazları girovun növündən asılı olaraq aşağıdakı kimi təsnifləşdirilir:  
1) mülkiyyətin girov qoyulması ilə; bu halda şirkətin əsas kapitalı olan daşınmaz əmlakı 
girov qoyulur. Bu zaman 2 cür istiqraz yaranır: ilkin girovlu və ümumi girovlu istiqrazlar.  
2) fond qiymətlilərinin girovu ilə; bu istiqrazlar girov kağızlı istiqrazlardır. Bu kağızlar 
emitentə məxsus olan digər şirkətin qiymətli kağızı ilə təmin olunur.  
3) avadanlıqların girovu ilə;  
4) nəqliyyat  vasitələrinin  girovu  ilə.  Avadanlığın  və  nəqliyya  vasitələrinin  girovu  ilə 
olan  istiqrazlar  uyğun  olaraq  nəqliyyat  vasitələri  və  avadanlıqlarla  təmin  olunur.  Buraya 
gəmi, təyyarə və avtomobillər də daxildir.  
5) gələcək  vergi  ödəmələri  formasında  girovla;  Bu  istiqrazlar  bələdiyyələr  tərəfindən 
buraxılır. Bu istiqrazların bağlanması qiymətli kağız sahiblərinin istiqrazlara görə faiz üzrə 
gəlir həcmində yerli vergi ödəmələrindən azad olması ilə baş verir.  
6) layihədən gəlirlər şəklində  girovla. Layihədən gəlirlər şəklində  girov o deməkdir  ki,  
bu istiqrazların buraxılışı layihənin maliyyələşdirilməsi üçün nəzərdə tutulan maliyyə vəsaiti 
hesabına  baş  verir.  Bu  cür  istiqrazlar  icarə  ödəmələri,  komission  ödəmələri,  rüsumlar  və 
s.hesabına ödənilir.  
7) zəmanətli öhdəliklərlə;. Bu istiqrazlar maliyyə baxımından  daha güclü şirkətin zamin 
olduğu  şirkətlər  tərəfindən  buraxılır.  Bu  istiqrazlar  üzrə  emitentin  ödəmə  qabiliyyəti 
olmadıqda  öhdəliyi öz üzərinə zəmanət götürür.  
8) yenidən təşkil olunmuş istiqrazlar. Bu istiqrazlara görə emitent faiz ödəmələrinə görə 
zəmanət  vermir.  Lakin  borcun  əsas  hissəsinə  cavabdehlik  daşıyır.  Gəlirin  ölçüsü  emitentin 
maliyyətəsərrüfat  fəaliyyətindən  asılı  olur.  Belə  istiqrazların  buraxılmasında  məqsəd 
müəssisənin yenidən qurulması və ya profil dəyişikliklərinin edilməsi üçün pul vəsaitlərinin 
cəlb edilməsi, əvvəlcədən buraxılmış istiqrazlarıın yenisi ilə əvəz olunmasıdır.  
  5. Müddətinə görə aşağıdakı isitiqrazlar seçilir:  
• qısamüddətli isitiqrazlar (1 ildən 3 ilə qədər)  
• ortamüddətli istiqrazlar ( 3 ildən 10 ilə qədər )  
• uzunmüddətli istiqrazlar ( 10 ildən artıq müddətə).