“maliYYƏ” fənnindən mühazirə mətnləri

9.2.QİYMƏT VƏ ONUN NÖVLƏRİ  
  
Qiymət  bazar  iqtisadiyyatının  aparıcı  elementlərindən  biri,  onun  təsərrüfat 
mexanizminin  özəyidir.  Qiymət-əmtəənin  dəyərinin  pulla  ifadəsi  olub,  onun  kəmiyyət 
göstəricisidir.  Azərbaycanda  islahatlar  həyata  keçirildikdən  sonra  hazır  məhsulun  satışı 
sahəsində  sərbəst,  yəni  azad  qiymətlər  tətbiq  olunur.  Qiymətlərin    səviyyəsi,  kəmiyyəti 
istehlak bazarındakı tələb və təklif ilə müəyyən edilir. Buna müvafiq olaraq da müəssisənin 
marketinq  və  reklam  xidmətinin  məsuliyyəti  xeyli  artmışdır.  Sərbəst  qiymətlər  bazarda 
bilavasitə  müəssisələrin  özləri  tərəfindən  məhsullara  olan  tələbdən  asılı  olaraq  müəyyən 
edilir.  Satışın  həcmindən  və  ya  ödəniş  şərtlərindən  asılı  olaraq  eyni  məhsula  qiymətlər 
dəyişilə  bilər.  İri  həcmlərlə  məhsul  satışında  buraxılış  qiymətləri  qismən  aşağı  salınır. 
Nisbətən  aşağı  salınmış  qiymətlər  müəyyən  zaman  kəsiyində  müəssisəyə  imkan  verir  ki, 
onun  məhsuluna  qarşı  əlverişli  müştərilərin  marağı  artsın  və  sonuncular  iri  həcmdə  həmin 
məhsulları  alsınlar.  Bunun  nəticəsində  satışdan  daxil  olan  böyük məbləğdə  vəsait  hesabına 
məhsul  sahibi  özünün  istehsal  və  maliyyə  problemlərini  rahatlıqla  həll  edə  bilir.  Alqı-satqı 
əməliyyatları  həyata  keçirilərkən  satış  şərtlərinin  də  böyük  əhəmiyyəti  vardır.  Belə  ki, 
bağlanmış müqavilələrə uyğun olaraq göndərilmiş məhsula görə vəsait ödənişi nə qədər tez 
baş  versə,  müəssisə  həmin  pulu  bir  o  qədər  tez  təkrar  dövriyyəyə  cəlb  edər.  Ona  görə  də 
nisbətən  aşağı  salınmış  qiymətlə  hesablaşmaq  müəssisə  üçün  çox  hallarda  əlverişli  olur. 
Nəinki yüksək qiymətlə hazır məhsulların hissə-hissə satıldıqca ödənişini gözləmək.   
Maliyyə  -  təsərrüfat  fəaliyyəti  prosesində  müəssisələr  sərbəst  qiymətlərdən  əlavə 
topdansatış  və  pərakəndəsatış  qiymətlərdən  də  istifadə  edirlər.  Topdansatış  (buraxılış) 
qiymətləri  istehsalçı  ilə  istehlakçıların  razılaşdığı  və  əlavə  dəyər  vergisinin  nəzərə  alındığı 
qiymətlərdir. Bu növ qiymətlər əhalidən başqa bütün istehlakçılara tətbiq olunur. Pərakəndə 
qiymətlər isə əlavə dəyər vergisi və ticarət əlavəsi də daxil olmaqla məhsulun (malın) satış 
qiymətləridir və əsasən mallar əhaliyə satıldıqda müəyyənləşdirilir.   
Hər  bir  müəssisənin  normal  fəaliyyət  göstərməsində,  ciddi  rəqabətlə  müşayiət  olunan 
bazar  münasibətləri  şəraitində  onun  dayanıqlığının  təmin  edilməsində  və  uğurlu  maliyyə 
nəticələrinin  əldə  edilməsində  qiymət  siyasətinin  həlledici  rolu  vardır.  Qiymət  siyasətinin 
taktikası  və  strategiyası  bazar  konyukturasının  tez  -  tez  dəyişdiyi  şəraitdə  elə  çevik 
seçilməlidir  ki,  “istehsalçı  -  istehlakçı  -  cəmiyyət  -  dövlət”  həlqəsində  heç  bir  subyektin 
maraqlarına xələl gəlməsin. Qiymət siyasəti mürəkkəb bir proses olmaqla müəssisənin hansı 

---

94 
 
 
 
maliyyə hədəflərinə nail ola biləcəyini əvvəlcədən müəyyən edir. Qiymət siyasətinin işlənib 
hazırlanması əsasən aşağıdakı mərhələlərdən keçir:  
- qiymətqoymanın məqsədlərinin müəyyənləşdirilməsi;   
- qiymətin əmələ gəlməsi amillərinin (tələb, təklif, rəqiblərin qiymətləri və s.) təhlili;  
- qiymətyaranma metodunun seçilməsi;   
- qiymətin səviyyəsi barədə qərarın qəbul edilməsi.   
Möəssisənin qiymət siyasəti aşağıdakı məqsədlərə yönəldilməlidir:  
- Müəssisənin  qorunub  saxlanması.  Bazarda  ciddi  rəqabət  olduğu  şəraitdə  müəssisə 
anbarlarında normadan artıq yığılıb qalmış hazır məhsul qalıqlarını azaltmaq məqsədilə tez-
tez  qiymətlərin  aşağı  salınması  prosesi  baş  verir.  Bu  halda  mənfəətin  əldə  edilməsi  öz 
əhəmiyyətini  itirir  və  istehsal  o  vaxta  qədər  davam  etdirilir  ki,  aşağı  səviyyədə  qoyulmuş 
qiymət heç olmazsa xərcləri ödəsin.   
- Mənfəətin  qısa  müddətə  maksimum  həddə  çatdırılması  və  rentabellik  səviyyəsinin 
yüksəldilməsi  öz  növbəsində  müəssisənin  gəlirliliyini  artırır  və  investisiya  imkanlarını 
genişləndirir.  Bu  məqsədin  qısamüddətli  qiymət  siyasəti  həyata  keçirilərkən  qarşıya 
qoyulması daha məqsədəuyğundur.   
Qiymət  siyasəti  bu  istiqamətdə  aparılarkən  müəssisə  əsas  diqqəti  mənfəətin 
qısamüddətli artımına yönəldir. Bu halda bazar münasibətlərinin uzunmüddətli perspektivləri 
az nəzərə alınmış olur.   
- Məhsul  satışının  qısa  müddət  ərzində  maksimum  artırılması.  Bəzən  müəssisə 
rəhbərləri  hesab  edirlər  ki,  satış  həcminin  artırılması  mənfəətin  çoxalmasına  gətirib 
çıxaracaqdır.  Ona  görə  də  bazarın  qiymətin  səviyyəsinə  olan  həssaslığını  nəzərə  alaraq, 
müəssisə rəhbərliyi qiyməti mümkün qədər aşağı həddə müəyyənləşdirir.  Amma bu siyasət 
yalnız  o  halda  müsbət  nəticə  verə  bilər  ki,  istehsalın  həcminin  genişləndirilməsi  istehsal 
xərclərinin  azaldılması  ilə  müşayiət  edilsin.  Belə  siyasət  çox  risklidir,  çünki  o  qiymətlərin 
kəskin fərqlənməsinə və bazarda möbahisəyə səbəb ola bilər.   
- Bazarda  və  qiymətlərin  müəyyən  edilməsində  liderliyin  qazanılması.  Bu  məqsəd  iri 
müəssisə  və  şirkətlərə  məxsusdur.  O,  bazarda  ümumi  qiymət  səviyyələrinin  təyin 
edilməsində təşkilatın tutduğu mövqeyini əks etdirir. Liderliyin qazanılmasına cəhd yüksək 
keyfiyyətli  məhsul  istehsalında  da  biruzə  verə  bilər.  Bu  halda,  uzun  illər  ərzində  öz 
mövqeyini  qoruyub  saxlayan  müəssisə  rəqibləri  ilə  müqayisədə  daha  yüksək  qiymət  təyin 
edir ki, artıq çəkdiyi xərcləri əvəzləşdirə bilsin.   
Müəssisənin  təkcə  adı  isə  ən  mükəmməl  keyfiyyətin  etibarlı  zamini  kimi  çıxış  edir. 
Məsələn, “Şarp” yapon firması - səsyazma texnikası istehsalında,“Mersedes - Bens” alman 
firması  -  avtomobil  istehsalında  və  s.  Bütün  dövrlərdə  qiymət  və  məhsulun  keyfiyyəti 
istehsalın tənzimlənməsində həlledici rol oynamışlar.