Maliyyə hesabatı

Birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatı və onun tərtib olunma proseduraları

Əsas müəssisə yalnız aşağıdakı hallarda birləşdirilmiş (konsolidə edil- miş) maliyyə hesabatlarını təqqdim etməkdən azad olunur:

 əsas müəssisənin özü və digər müəssisənin tam və ya qismən mülkiyyə- tində olan törəmə müəssisədirsə və onun digər mülkiyyətçiləri, o cüm- lədən səsvermə hüququna malik olmayan mülkiyyətçiləri əsas müəssi-

sənin birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatlarını təqdim etməməyindən xəbərdardır və buna etiraz etmirlərsə;

 əsas müəssisənin hər hansı son və ya aralıq əsas müəssisəsi ictimaiyyət tərəfindən sərbəst istifadə edilməsi üçün və MMUS-na uyğun olan birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatlarını təqdim edirsə.
Əsas müəssisənin bütün törəmə müəssisələri birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatlarına daxil edilməməlidir. Törəmə müəssisə alış zamanı “Satış üçün nəzərdə tutulmuş uzunmüddətli aktivlərin uçotu və dayandırılmış əməliyyatlar üzrə” 23№-li MMUS-na uyğun olaraq satış üçün saxlanılan kimi təsnifləşdirmə meyarına cavab verdikdə, həmin törəmə müəssisə 23№-li MMUS-na əsasən uçota alınmalıdır.
Potensial səsvermə hüquqlarının nəzarət səlahiyyətlərinin edib- etməməyini və beləliklə də müəssisənin törəmə müəssisə olub-olmadığını qiymətləndirərkən, əsas müəssisə, rəhbərliyin həmin səsvermə hüquqlarını icra etmək və ya köçürmək niyyəti və maliyyə imkanları istisna olmaqla, potensial səsvermə hüquqlarına təsir edən bütün faktları və şərtləri nəzərdən keçirir.
İnvestor riskli kapitala malik olan təşkilat, qarşılıqlı fond, investisiya trastı və ya analoji müəssisə olsa belə, törəmə müəssisə konsolidasiyadan çıxarılmalıdır.
Törəmə müəssisənin həyata keçirdiyi fəaliyyət qrupa daxil olan digər müəssisənin fəaliyyətindən fərqlənirsə, həmin törəmə müəssisə konsolida- siyadan kənarlaşdırılmalıdır.
Əsas müəssisə, investisiya obyektinin maliyyə və əməliyyat siyasətini idarə etmək səlahiyyətini itirdiyi zaman o, həmin müəssisə üzərində nəzarəti itirir. Nəzarət mütləq və ya nisbi mülkiyyət səviyyəsində dəyişikliyin baş verib-verilməməsindən asılı olmayaraq itirilə bilər.
Birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatı hazırlayarkən müəssisə analoji aktiv, öhdəlik, kapital, gəlir və xərc maddələrini sətirbə- sətir toplamaqla əsas və onun törəmə müəssisələrinin maliyyə hesabatlarını birləşdirir. Birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatı qrup haq- qında maliyyə məlumatlarının vahid iqtisadi subyekt kimi təqdim edilməsi üçün aşağıdakı addımlar atılmalıdır:

• 
  əsas müəssisənin hər bir törəmə müəssisəyə qoyduğu investisiyaların balans dəyəri və əsas müəssisənin hər bir törəmə müəssisənin kapi- talındakı payı ləğv edilir;
  
• 
  birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) törəmə müəssisənin hesabat dövrü üzrə mənfəət və ya zərərində azlıqların payı müəyyənləşdirilir;
  
• 
  birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) törəmə müəssisənin xalis aktivlərindəki azlıqların payı əsas müəssisənin onlarda olan səhmdar payından ayrıca olaraq müəyyənləşdirilir.
  

Xalis aktivlərdəki azlıqların payı aşağıdakılardan ibarətdir:

1. 
   ilkin birləşmə tarixində 18№-li MMUS-na uyğun olaraq hesablanmış həmin azlıqların payı;
   
2. 
   birləşmə tarixindən etibarən azlıqların kapitalda dəyişiklər üzrə payı.
   

Potensial səsvermə hüquqları mövcud olduqda, əsas müəssisəyə və azlıqların payına aid edilən mənfəət və zərərlərin və kapitalda dəyişiklik- lərin nisbəti cari mülkiyyət maraqları əsasında müəyyənləşdirilir və potensial səsvermə hüquqlarının mümkün icrasını və konversiyasını əks etdirmir.
Qrupdaxili qalıqlar, əməliyyatlar, gəlir və xərclər bütövlükdə ləğv edilir. Qrupdaxili əməliyyatlardan yaranan ehtiyatlar və əsas vəsaitlər kimi aktivlərin tərkibində tanınan mənfəət və zərərlər bütövlükdə ləğv edilir. Qrupdaxili zərərlər birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatla- rında tanınmalı olan qiymətdən düşməni göstərə bilər. Qrupdaxili əməliy- yatlar nəticəsində mənfəət və zərərlərin ləğv edilməsindən yaranan müvəq- qəti fərqlərə “Təxirə salınmış mənfəət vergisi üzrə” 4№-li MMUS tətbiq edilir.
Birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatlarının hazırlanma- sında istifadə olunan müəssisənin və onun törəmə müəssisələrinin maliyyə hesabatları eyni hesabat tarixində hazırlanmalıdır. Əsas müəssisə ilə törəmə müəssisənin hesabat tarixləri arasında fərq olduqda, törəmə müəssisə konsolidasiya məqsədləri üçün əsas hesabat tarixinə uyğun olan əlavə maliyyə hesabatlarını hazırlayır.
Birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatlarının hazırlanması zamanı istifadə olunan törəmə müəssisənin maliyyə hesabatları əsas müəssisənin maliyyə hesabatlarının hazırlandığı hesabat tarixindən fərqli olaraq hazırlandıqda, həmin tarixə əsas müəssisənin maliyyə hesabatlarının

tarixi arasında baş verən əhəmiyyətli əməliyyatlar və ya hadisələrin təsiri ilə bağlı düzəlişlər edilməlidir. İstənilən halda, törəmə müəssisənin və əsas müəssisənin hasabat tarixləri arasındakı fərq 3 aydan artıq olmamalıdır. Hesabat dövrlətinin müddətləri və hesabat tarixləri arasındakı hər hansı fərq müxtəlif dövrlərdə eyni olaraq qalmalıdır.

Birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatı oxşar əməliyyat- lara və oxşar hallarda baş verən digər hadisələrə vahid uçot siyasətinin tətbiq edilıməsilə hazırlanmalıdır.
Əgər qrupun üzvü olan müəssisə oxşar əməliyyatlara və oxşar hallarda baş verən digər hadisələrə qəbul olunmuş uçot siyasətindən fərqli uçot siyasətini tətbiq edərsə, birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatı hazırlanarkən onun maliyyə hesabatlarına müvafiq düzəlişlər edilməlidir.
Törəmə müəssisənin gəlir və xərcləri 18№-li MMUS-da göstərildiyi kimi birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatı alış tarixindən başlayaraq daxil edilir. Törəmə müəssisənin gəlir və xərcləri, əsas müəs- sisənin törəmə müəssisə üzərində nəzarəti itirdiyi tarixə qədər birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatına daxil edilir. Törəmə müəssisənin xaric olmasından əldə olunan daxilolmalar ilə onun xaricolma tarixinə olan balans dəyəri arasındakı fərq, o cümlədən törəmə müəssisəyə aid olan və “Xarici valyuta məzənnələrində dəyişikliklərin uçotu üzrə” 22№-li MMUS- na uyğun olaraq, kapitalda tanınan hər hansı mübadilə fərqinin ümumi məbləği, birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) mənfəət və zərərlər haqqında hesabatda törəmə müəssisənin xarıcolması üzrə mənfəət və ya zərər kimi tanınır.
Müəssisə törəmə müəssisə kimi fəaliyyətini dayandırdığı zaman törə- mə müəssisəyə investisiya qoyuluşunun həmin tarixə olan balans dəyəri onun keçmiş əsas müəssisəsinin maliyyə hesabatında təqdim edilən maliyyə aktivinin ilkin qiymətləndirilməsində müəyyən edilən dəyəri hesab edil- məlidir.
Azlıqların payı birləşdirilmiş (konsolidə edilmiş) maliyyə hesabatla- rında kapitalın daxilində əsas müəssisənin səhmdarlarının kapitalından ayrılıqda açıqlanmalıdır.
Mənfəət və zərər əsas müəssisənin səhmdarlarına və azlıqların payına aid olunur. Bunların hər ikisi kapital maddələri olduğuna ğörə, azlıqların payına aid olunan məbləğ gəlir və ya xərc deyildir.

Azlıqlara aid edilən zərərlər azlıqların törəmə müəssisənin kapitalında olan payından artıq olarsa, həmin zərərlər, azlıqların bu zərərləri bərpa etmək üçün öhdəliyini daşıdığı və bu məqsədlə əlavə kapital qoymaq imka- nına malik olduğu hallar istisna olmaqla, çoxluğun payına aid edilməlidir. Əgər törəmə müəssisə daha sonra mənfəət əldə edərsə, bu mənfəət əvvəllər çoxluqlar tərəfindən ödənilmiş azlıqların zərərləri bərpa edilənədək çox- luqların paylarına aid edilir.

Əgər törəmə müəssisə azlıqların tərəfindən saxlanılan və kapital kimi təsnifləşdirilən kumulyativ imtirazlı səhmlərə malikdirsə, əsas müəssisə bu cür səhmlər üzrə dividentlərin bəyan olunub-olmamasından asılı olmayaraq, həmin dividentlərə düzəliş etdikdən sonra özünün mənfəət və ya zərər payını hesablayır.

5.