Ma`lumotlar bazasi xavfsizligi 4-mavzu. Ma’LUMOTLAR BAZASI XAVFSIZLIGI MODELLARI Ma’ruzachi: azizbek yusufov

Takrorlanadigan daraja
Takrorlanadigan daraja (repeatable level) — korxonada loyihalarni boshqarish texnologiyalari joriy qilingan. Bunda loyihalashtirish va boshqarish orttirilgan tajribaga asoslanadi, ishlab chiqilayotgan dasturiy ta ’minot standarti (bunda ushbu standartlarga rioya qilish ta ’minlanadi) va sifatni ta’minlashning maxsus guruhi mavjud. Zarur bo‘lganda tashkilot subpudratchi bilan o‘zaro hamkorlik qilishi mumkin. Keyin sharoitlarda jarayon boshlang‘ich darajaga tushadigan tendensiyaga ega bo‘ladi.


Aniq daraja
Aniq daraja (defined level) — dasturiy ta’minotni yaratish va kuzatishning standart jarayoni to‘liq hujjatlashtirilgan (shu jumladan dasturiy ta’minotni ishlab chiqish va loyihalar bilan boshqarish) standartlashtirish jarayonida eng samarali amaliyol va texnologiyalarga o‘tiladi. Bunday standartni tashkilotda yaratish va ta’minlab turish uchun maxsus guruh tuzilishi kerak.
Ushbu darajaga erishish uchun majburiy shartlardan biri bo'lib, korxonada malakani doimiy oshirish va xodimlarni o‘qitish dasturining mavjudligi hisoblanadi. Ushbu darajadan boshlab, tashkilot aniq ishlab chiquvchilarning sifatiga bog‘liq bo‘lmaydi va jarayon noqulay vaziyatlarda past darajaga tushish tendensiyalari bo'lmaydi.


Boshqariladigan daraja
Boshqariladigan daraja (managed level) — tashkilotda dasturiy ta’minotga hamda, butun jarayonga sifatning miqdoriy ko'rsalkichlari belgilanadi. Shunday qilib, yuqori bosqichga yetishish uchun korxonaning xodimlarini o‘qitish va malaka oshirish uchun dastur bo'lishi kerak. Bunda, jarayonni ishlab chiqarishda ma’noga ega variatsiyani yaxshi o‘zlashtirilgan tasodifiy
variatsiyadan (shovqin) farqlash mumkin.


Optimallashtiruvchi daraja
Optimallashtiruvchi daraja (optimizing level) — yaxshilash bo`yicha tadbirlar amaldagi (mavjud) jarayonlardan tashqari, yangi texnologiyalarni samarali kiritilishini baholash uchun ham qo`llanilishi mumkinligi bilan xarakterlanadi. Ushbu darajadagi butun tashkilotning asosiy vazifasi bo‘lib, amaldagi jarayonlarning doimiy takomillashtirish hisoblanadi. Bunda jarayonlarni yaxshilash xatolar va nuqsonlarning oldini olishga yordam berishi kerak. Bundan tashqari, dasturiy ta’minotni ishlab chiqish narhining kamayishi bo‘yicha ishlar olib borilishi kerak, masalan, komponentlarni yaratish va qaytadan foydalanish yordamida.
Barcha asosiy sohadagi muvofiqlikning sertiflkasiya bahosi 10 ballik shkala bo‘yicha o‘tkaziladi. Ushbu asosiy sohaning muvafaqiyatli malakasini oshirish uchun kamida 6 ball to‘plash zarur. Asosiy sohani baholash quyidagi ko‘rsatkichlar bo‘yicha amalga oshiriladi:
• ushbu sohaga rahbarlarning qiziqishi, masalan, qaralayotgan asosiy sohani (dasturlash nuqtayi nazaridan) amaliyotda qoilash rejalashtirilganmi, mazkur sohaning zarurliligini rahbariyat tushunadimi va hokazo;
• ushbu soha tashkilotlarda qanchalik keng qo‘llanishga mos keladi, masalan, 4 balli baholashda fragfnentlar qo`llashga mos keladimi va hokazo;
• ushbu sohaning amaliyotda muvaffaqiyatli foydalanishi, masalan, 0 ball har qanday samara mavjud emasligiga mos keladi, 8 ball butun tashkilotda muntazam va o‘lchangan ijobiy natija mavjud bo‘lganda qo‘yiladi.
Asosan, faqat bitta jarayonni yoki tashkilot bo'linmasini sertifikatlash
mumkin. Masalan, IBM kompaniyasining dasturiy ta’minotini ishlab chiqish bo‘linmasi 5 darajada sertifikatlandi.
Dunyoda 5 darajaga ega kompaniyalar uncha ko‘p emas. Boshqa tomondan 3 va 4 daraja bilan sertifikatlangan kompaniyalar bir necha mingtani tashkil qiladi, ya’ni yetuklikning optimallashgan darajasi va oldingi darajalar o‘rtasida juda katta farq mavjud. Biroq, juda katta farq yana boshlang‘ich darajadagi tashkilotlar va
ancha rivojlangan tashkilot o‘trasida kuzatilmoqda. Kuzatishlar, barcha ishlab chiqaruvchi kompaniyalar 70% dan oshig‘i CMM darajada turibdi.
SPICE. SPICE standarti oldingi standartlardan ko‘p jihatlarni o‘zlashtirgan. ICO 9001 va CMM asosan SPICE CMM ni o‘z ichiga olgan. Tashkilotning asosiy vazifasi bo‘lib, dasturiy ta’minotni ishlab chiqish jarayonini doimo yaxshilash hisoblanadi.
Bundan tashqari, SPICE standartida turli imkoniyatlar darajasi bo‘lgan sxemalardan foydalaniladi (SPICE da 6 ta turli darajalar aniqlangan), lekin, ushbu darajalar butun tashkilotda emas, balki, alohida jarayonda ham qo‘llanilishi mumkin.
Standartning asosi bo‘lib, jarayonni baholash hisoblanadi. Ushbu baholash standartda model tarzda bayon qilinadi. Ushbu tashkilotdagi dasturiy ta’minotni ishlab chiqish jarayonini taqqoslash yo‘li bilan bajariladi. Ushbu bosqichda olingan natijalar tahlili jarayonning kuchli, shuningdek, ushbu jarayonga tanlluqli bo‘lgan ichki xavflarni va kuchsiz tomonlarini aniqlash Imkonini beradi. Bu o‘z navbatida, jarayonlarning samaradorligini baholashga, sifatning yomonlashishi va vaqt yoki bahosi bo'yicha xarajatlarga bog‘liq sabablarni aniqlashga yordam beradi.
Keyin jarayonning imkoniyatlari, ya’ni uni yaxshilash zarurligi to‘g‘risidagi tushuncha yuzaga kelishi mumkin. Bu paytda, jarayonni takomillashtirish maqsadi aniq shakllangan va qo‘yilgan vazifalarni texnik amalga oshirish qolmoqda. Bundan tashqari xulosa qilib shuni aytish mumkinki, dasturiy ta’minot hayotiy
siklining jarayonini takomillashtirish zarur. Biroq, ishlab chiqishning ≪juda yetuk≫ jarayoni tuzilishi sifatli dasturiy ta’minot yaratilishini ta’minlaydi. Bu turlicha bo‘lgan jarayonlar. Forma modellari va usullardan foydalanish ishlab chiqilayotgan dasturiy ta’minot uchun tushunarli, zid kelmaydigan spetsifikatsiyalarai yaratish imkonini beradi. Bunday usullarni joriy qilish, uning ancha qimmatli va ko‘p mehnat talab qilganda ham zarur, ularni qoMlash imkoniyati juda cheklangan.