Ma’lumotlar tuzulmasi va algoritmlar fani bo’yicha mustaqil ish m

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI TOSHKENT AXBOROT TEXNALOGIYALAR UNIVERSITETI

Ma’lumotlar tuzulmasi va algoritmlar fani bo’yicha

MUSTAQIL ISH



MAVZU: Dinamik ma’lumotlar tuzilmasi.Bir bog’lamli ro’yhat boshiga 3ta element qo’shish.

TOSHKENT 2019

Mavzu:Dinamik ma’lumotlar tuzulmasi.Bir bog’lamli ro’yhat boshiga 3ta element qo’shish.

Reja:
Kirish:
1.Dinamik ma’lumotlar tuzulmasi.
Asosiy qism:
1.CHiziqli bir bog’lamli ro’yhatlar.
2.Bir bog’lamli ro’yhat ustida bajarilgan amallar.
3.C++ dasturlash tilida dinamik tuzilmani bajarilishi
Xulosa:
1.Dinamik ma’lumotlar tuzulmasini afzalliklari va kamchiliklari.

Kirish
1. Dinamik ma‘lumotlar tuzilmasi
Bizga ma‘lumki, massivlar (statik tuzilmalar) dasturlash tillarida juda foydali va zaruriy tuzilmadir. Lekin uning ikkita kamchiligi bor:

• 
  Uning o‘lchamini dastur bajarilishi mobaynida o‘zgartirib bo‘lmaydi;
  
• 
  Tuzilma orasiga element kiritish uchun qolganlarini surish kerak.
  

Bu kamchilik bog‘langan ro‘yhatlar bilan ishlashga olib keladi. Bo‘glangan ro‘yhatlar bir xil toifadagi elementlar (tugunlar) ketma-ketligi bo‘lib, ular xotirada turli joylarga joylashtiriladi va o‘zaro bir-biri bilan ko‘rsatkichli maydonlar orqali bog‘lanadi. Bo‘glangan ro‘yhatlarni dasturda turlicha amalga oshirish mumkn.
Bo‘glangan ro‘yhatlarda elementlarni quyidagicha xosil qilib olamiz:

Informatsion	ko‘rsatkichli
maydon

Information maydonda foydalanuvchining foydali ma‘lumoti yoziladi.
Ko‘rsatkichli maydonga keyingi elementning xotiradagi adresi yoziladi. Shunday elementlardan tashkil topadigan tuzilmaga chiziqli bir bog’lamli ro’yhatlar deyiladi.
Bog‘langan ro‘yhatlarda massivning kamchiliklari bartaraf qilinganligi sababli tuzilma uzunligi va elementlar orasidagi munosabatlar dastur bajarilishi mobaynida o‘zgarib turadi. Bu dinamik tuzilma xususiyati hisoblanadi. Dinamik tuzilma deb:

• 
  elementlari orasidagi munosabatlar
  
• 
  tuzilma uzunligi (elementlar soni) dastur bajarilishi mobaynida o‘zgarib turadigan tuzilmaga aytiladi. Dinamik tuzilmalarda elementlar xotirada istalgan joyda joylashishi mumkin. Shu sababli ular orasidagi munosabatlar ko‘rsatkichlar orqali belgilanadi. Elementlar tuzilmaga kelib qo‘shilgan paytda xotiradan bo‘sh joy qidirib topiladi va elementlar joylashtiriladi. Shu sababli elementlar xotirada ketma-ket yacheykalarda joylashmagan bo‘lishi mumkin. Afar fizik xotira tanqisligi sezilmasa, tuzilma uzunligi oshirilishi mumkin.
  

Bunday tuzilmalar bilan ishlashning o‘ziga yarasha afzalliklari va kamchiliklari mavjud. Afzalligi shundaki, tuzilma uzunligiga oldindan chegara qo‘yilmaydi. Unga element kiritish va o‘chirish amallari massivga qaraganda oson kechadi. Chunki elementlar xotiraga istalgan joyga joylashtirilayotgan paytda oldin kelib tushgan elementlar joyidan qo‘zg‘atilmaydi. Faqat ularning ko‘rsatkichlari to‘g‘irlab qo‘yiladi, xolos.
Kamchiligi esa shundaki, oldindan mavjud bo‘lgan tuzilmani massivlarda mavjud bo‘lgan saralash algoritmlari bilan saralab bo‘lmaydi, chunki ular elementlarning indekslari bilan bog‘liq tushunchadir. Elementlarning indeksi degan tushuncha yo‘qligi sababli elementlarga to‘g‘ridan to‘g‘ri murojaatning iloji yo‘q, eng og‘ir holatda oxirgi elementga N ta murojaat orqali yetib boriladi.
Qidiruv amali xam xuddi shunday. Ya‘ni eng og‘ir holatda oxirgi elementni N ta solishtirishda topish mumkin.
Bog‘langan ro‘yhatlar eng ko‘p tarqalgan dinamik tuzilmalardan hisoblanadi. Ma‘lumotlarni mantiqiy tasvirlash nuqtai nazaridan ro‘yhatlar ikkitaga ajratiladi: chiziqli va chiziqsiz.
Chiziqli ro‘yhatlarda elementlar orasidagi bog‘liqlik qat‘iy tartiblangan bo‘ladi, ya'ni element ko‘rsatkichi o‘zidan oldingi yoki navbatdagi element manzilini saqlaydi.
Chiziqli ro‘yhatlarga bir yoki ikki bog‘lamli ro‘yhatlar kiradi.
Chiziqsiz ro‘yhatlarga esa ko‘p bog‘lamli ro‘yhatlar kiradi. Umuman olganda, ro‘yhat elementlari bir yoki bir nechta ko‘rsatkichli maydonlarga ega bo‘lishi mumkin. Va xar bir ko‘rsatkichi orqali istalgan elementga murojaat qilsa, bunday ro‘yhatlar chiziqsiz ro‘yhatlar deyiladi.

2.Chiziqli bir bog‘lamli ro‘yhatlar va ular ustida amal bajarish algoritmlari

Tuzilmada elementlar o‗zidan keyingi element bilan bog‗langan bo‗lsa, bunday ro‗yhatga bir bog‗lamli ro‗yhat deyiladi. Agar har bir element o‗zidan oldingi va o‗zidan keyingi element bilan bog‗langan bo‗lsa, u holda bunday ro‗yhatlarga 2 bog‗lamli ro‗yhatlar deyiladi. Agar oxirgi element birinchi element ko‗rsatkichi bilan bog‗langan bo‗lsa, bunday ro‗yhatga halqasimon ro‗yhat deyiladi. Ro‗yhatning har bir elementi shu elementni identifikatsiyalash uchun kalitga ega bo‗ladi. Kalit odatda butun son yoki satr ko‗rinishida ma‘lumotlar maydonining bir qismi sifatida mavjud bo‗ladi. Ro‗yhatlar ustida quyidagi amallarni bajarish mumkin.

• 
  ro‗yhatni shakllantirish (birinchi elementini yaratish);
  
• 
  ro‗yhat oxiriga yangi element qo‗shish;
  
• 
  berilgan kalitga mos elementni o‗qish;
  
• 
  ro‗yhatning ko‗rsatilgan joyiga element qo‗shish (berilgan kalitga mos elementdan oldin yoki keyin)
  
• 
  berilgan kalitga mos elementni o‗chirish;
  
• 
  kalit bo‗yicha ro‗yhat elementlarini tartibga keltirish.
  

Ro‗yhatlar bilan ishlashda dasturda boshlang‗ich elementni ko‗rsatuvchi ko‗rsatkich talab etiladi. Chiziqli bir bog‗lamli ro‗yhatlar ustida turli amallar bajarish algoritmlari va dasturlarini ko‗rib chiqamiz.

Mazkur ko‗rinishdagi ro‗yhat elementi ko‗rsatkichining o‗ziga xosligi shundan iboratki, u faqatgina ro‗yhatning navbatdagi (o‗zidan keyin keluvchi) elementi adresini ko‗rsatadi. Bir tomonlama yo‗naltirilgan ro‗yhatda eng so‗ngi element ko‗rsatkichi bo‗sh, ya‘ni NULL bo‗ladi. ¹
Lst – ro‗yhat boshi ko‗rsatkichi. U ro‗yhatni yagona bir butun sifatida ifodalaydi. Ba‘zan ro‗yhat bo‗sh bo‗lishi ham mumkin, ya‘ni ro‗yhatda bitta ham element bo‗lmasligi mumkin. Bu holda lst = NULL bo‗ladi. Hozir chiziqli bir bog‗lamli ro‗yhat hosil qilish dasturini ko‗rib chiqsak. Buning uchun biz foydalanuvchi tomonidan yaratiladigan nostandart toifa yaratib olishimiz kerak.
Buning bir qancha usullari mavjud, ya‘ni klasslar yoki strukturalar bilan amalga oshirish mumkin. Masalan,

class Node{ public://klass ma‟lumotlariga tashqaridan bo„ladigan murojaatga ruxsat berish int info; // informatsion maydon Node* next;// ko„rsatkichli maydon };

Bu yerda biz Node nomli toifa yaratdik va ro‗yhatimiz butun sonlardan iborat.
Endi ro‗yhat elementlarini shu toifa orqali e‘lon qilsak bo‗ladi, ya‘ni
Node *lst = NULL;// ro‗yhat boshi ko‗rsatkichi
Node *last = NULL;// ro‗yhatga oxirgi kelib tushgan elementning ko‗rsatkichi Endi shu belgilashlar orqali ro‗yhat hosil qilamiz.

Node * p = new Node; int numb = -1; cout<<"son kiriting:"; cin>>numb; p->info = numb; p->next = NULL;

if (lst == NULL) {
lst = p;
last = p; } else{ last->next = p;
last = p; }
Bu dasturda yangi element ro‗yhat oxiridan kelib qo‗shiladi.
Bir bog‗lamli ro‗yhatlar ustida amallar bajarish algoritmlari