Mamasoli Jumaboyev

Mening o'qub, yozganim,
Oltin, kumush qazganim,
Tilak sari uchuvga :
Go'yo qanot yozganim,
kabi misralarda bayon qiladi.
Hamza xuddi shu darslikdan o'rin olgan «To'g'ri so'zla» she'rida har qanday holatda ham, hatto boshingga qilich kelganda ham to'g'ri so'z bo'l,
deb o'z o'quvchisini, yosh kitobxonni to'g'ri so'z bo'lishga undaydi:
To'g'ri so'zla ey o'g'ul
Til burmagilyo/g'onga hech.
Birmasal bor: to'g'ri so'zlar
Boshini kesmas qilich,
Hamzaning «Yengil adabiyot»ga kiritgan she'rlaridagi bosh qahramonlaming belgili xususiyatlaridan biri — to'g'ri so'zlik. Shoir bolalarni to'g'ri va rostgo'y bo'lishga, zararli va foydasiz ishlardan qochib ijobiy ishlar bilan shug'ullanishga, kishilarning yaxshi sifatlaridan ibrat olishga chaqiradi. «To'g'ri so'z bola»da bu filer yanada jonli chiqqanini ko'ramiz. Hamza bu she'rida barcha narsa pul va boylik bilan o'lchangan jamiyatda hamma narsadan ko'ra haqiqatni ustun qo'ygan bola obrazini yaratadi.
Bir bola o'qishdan qaytayotganida ikki kishi uning oldini to'sib, biri dedi: «Tanga berurman senga, so'zla bir ozgina yolg'on menga».
Shundabolaungajudadonolikbilanjavobberadi:
- So'zlang, oka, qomatingizga qarab,
Bu so'zjngiz aslida yolg'on erur,
angaga yolg'onni kirn olgan erur.
Sizda ko'p erkan o'ziyolg'on aka,
. Siz ani awal sotib aylang ado.
_; Qolsa kamib, yetmay agar sizdanam,
_; O'rtog'ingizda ko'p erur bizdanam
, Ofarin aytdilar aning so 'ziga
, Tangani xolis berubon o'ziga.
_; Hissa: kimki to'g'ri so'zi har kachon,
Teguzadur doimiy bo*yla hison. . :
Hamza bu she'rida bolalarni yoshligidanoq rostgo'ylik ruhida tarbiyalash lozimligini uqtiradi, ularni yolg'onchilik va aldamchilikdan uzoqroq yurishga chaqiradi.
Shu kitobda «Qimorning boshi» degan bir she'r bor. Bu asarda Hoshimjon degan bolaning ayanchli qismatidan to'g'ri xulosa chiqarishga chaqiradi. Hoshimning «To'ptosh», «Juftmi-toq» degan o'yinlarni o'ynashdan asta-sekin qimor o'ynashga o'rganganini, bora-bora qimorga mukkasidan ketib, oxirida bor-yo'g'ini boy berganirn, nihoyat uning go'loxlikka tushifa, xorUkda o'lib ketganini ifoda etadi.
«O'qish kitobi» Hamzaning ikkinchi darsligidir. Unda to'qqizta dars bo'lib, ularning har bin axloqiy masalaga bag'ishlangan. Barcha hikoyalarning qahramoni ijobiy fazilatlarni o'zida mujassamlantirgan maktab o'quvchisidir. «Bir aqlli maktab bolasining o'z-o'zicha domlasining qilgan tarbiyalari yodiga tushib, fikrlanib, degan so'zlari» sarlavhali ikkinchi darsda bolaning nutq-ta* rifi vositasida ustoz obrazi chiziladi. Hamza o'zi orzu qilgan o'qituvchini bola tilidan bunday ta'riflaydi:
O'ylasak, bizning erurlar chin otamiz shul kishi,
Chunki bizga bilmaganni bildirur ustodimiz...
Ota birla onamizdan yaxshiroq shafqat qilib, u
Bizdagi har kamchilikni ko'rsatur ustodimiz...
Asta-asta bizda bo'lgan haryomon, shumfe'lni,
Har kuni aylab nasihat yo 'qotur ustodimiz.
Yoshlarni insonparvarlik ruhida tarbiyalash ishiga Hamza alohida ahamiyat beradi. Odamlarga mehru muhabbat qo'yish, kishilarning qadr-qimmatiga yetish, ularni hurmat qilib, izzat-ikrom bilan muomala qilish, Hamzaning fikricha, yoshlardagi insonparvarlikning asosidir. Yoshlarni bunday ruhda tarbiyalash dastawal, bolalarning eng yaqin kishilariga ayniqsa, ota-onasiga nisbatan muhabbat tuyg'ularini rivojlantirishdan boshlanishi kerak. Shoir ota-onani hurmat qilishni bolaning eng yuksak insoniy fazilatlaridan biri deb hisoblaydi. «U1 aqllik bola otasini ham qilgan tarbiya va shafqatlarini yot etib degan so'zi» sarlavhali uchinchi va «U1 aqllik bolaning mushfiqa enasi uchinda qilgan tashakkurlari» nomli to'rtinchi darslarida ota-onalar qiyofasi chiziladi.
Hamza kitobda otaning lirik obrazini chizarkan, uning amri xalq amridan ham kuchli, deb ta'rifiaydi. Onani esa «Otamizdan ham muqaddas onamiz» tarzida ulug'laydi. Ayni choqda, ota-onaning bola tarbiyasi uchun mas'ul ekanligi ta'kidlanadi.
«O'qish kitobi»dagi bir necha she'rlar o'qish, ilm, maktab hamda kitobning ta'rifiga bag'ishlanadi. Jumladan, «O'qi» she'rida shoir o'qish natijasida kambag'al-bechoralarning asoratdan qutulib, madaniyat va san'atdan bahramand bo'lishi turgan gap, deb uqtiradi. O'qishning qadrini muallif o'qituvchi — ustozlar tilidan shunday ta'riflaydi: