Mamleketlik universiteti jumanov m. A
Populyaciyanm uluwma sani ham tigizhgi
Yüklə 3,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
8.3. Populyaciyanm uluwma sani ham tigizhgi
Ayirim ekologiyaliq, asirese ekologo-genetikaliq izertlewlerde populyaciyada osoblardin uluwma sam (yamasa bas sam) qanday degen soraw tuwadi. Qade boymsha bul sorawga juwap beriw qiym emes, eger iri obyektke iye bolgan laboratoriyaliq populyaciyalar menen jumis alip barsan. Maselen, bir bankada jasawshi un qonizlan. Tabiyiy populyaciyalardin uluwma sanin bahalaw biraz quramali, biraq bum da islew miimkin, asirese masele sheklengen territoriyada jiymdi payda etetugin iri ham adam ushm jaqsi korinetugm organizmler haqqinda ketse. Kola yarim atawmin jabayi arqa suwinlan qistm aqiri bahardih basinda taw biyikliklerinde (tundrada) jiynaladi, 219 sebebi bul jerde olardin tiykargi azigi bolgan lishayniklerdi juqa qar qaplami astman tawip aladi. Zoologlar bul tawliq listinen samolyot yamasa vertolyot penen uship otip usi padalardi suwretke aladi, al sonman siiwretke qarap otrnp barliq haywanlardi sanaydi. Bul usil B.Gijimek tarepinen gigant Ngorongoro kraterinde jasawshi har-qiyli Afrika tuyaqlilannm sanm amqlawda qollangan. Bunday haywanlardm «bas sanm» sanaw arqali koloniya bolip uyalawshi quslar - kaira, qara garga, aq gazlardin h.b.da sanm amqlawga boladi. Aymm jagdaylarda hareketshen haywanlar populyaciyasmih uluwma sanm amqlaw ushm belgi saliw metodi qolayli boladi. Bunda haywanlardi uslap belgi saladi ham tabiyatqa qaytadan jiberedi (sol uslangan jerine), al belgili bir waqittan keyin janadan awlaw baslanadi ham uluwma uslanganlardin ishinde burm belgi salmgan osoblardm lilesine qarap populyaciya sanm aniqlaydi. Kopshilik jagdayda ekolog populyaciyamn uluwma bas sanm amqlay almawi mumkin, al tek ayinm proba ham probadagi osoblardm sam menen shekleniwge majbiir boladi. Bul jagdayda ol populyaciyamn sanm emes, al kenislik birligine tuwra keliwshi osoblardm sani-tigizligin aniqlaydi. Har-bir organizmler toparinin ozinin tigizligin bahalaw usillan boladi. Maselen, shop osimliklerin uyreniwde kvadrat yamasa dongelek ramkalar paydalaniladi, bunda ramkalar jerge qoyiladi, son ramka ishindegi barliq osimliklerdi sanaydi. Bentosti iiyreniwshi gidrobiologlar dnocheфateldi qollanip belgili maydannm joqargi qatlamin kesip aladi, al planktondi uyreniwshiler plankton setkasi menen suw bolegin aladi yamasa batometr priborm qollanip belgilengen suw kolemin aladi. Jer usti osimlik ham haywanatlar (bentoslardin da) populyaciyasmm tigizligi adette maydan birliginde, al plankton organizmler populyaciyasmm tigizligi - suw qalmligi birliginde yamasa joqari boliminin maydan birliginde belgilenedi. Ayinm jagdaylarda populyaciya tigizligi belgili marshrutta ushirasqan sanga qarap amqlanadi. Maselen, quslardin bahargi esap- sanagmda erkeklerinin sayrawma qarap, siit emiziwshilerdin qisqi esap-sanagi qardagi izi boymsha amqlanadi. Ayinm waqitlan, maselen, har-qiyli organizmlerdin oz ara qatnasm uyreniwde 220 kenisliktegi maydan birligine tuwra keliwshi osoblar sanma qarap ernes, al qorisi osob arasmdagi ortasha araliq arqali tigizligm aniqlaw qolayli boladi. Yüklə 3,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|