Mamleketlik universiteti jumanov m. A

Sukcessiya processleri 
- biocenozda udayi toqtawsiz 
sukcessiya processleri 
bolip otiradi.
F.Klementstin pikirinshe, 
sukcessiya processleri bir qansha basqishlardan ibarat:
1) tirishilik penen bant bolmagan;
2) territoriyadagi har-qiyli organizmler migraciyasi, yagniy 
koshiwi yamasa olardm nalleri payda boladi;
3) individlerdin usi territoriyalarda jasawga iykemlesiwi ham 
jasap qaliwi;
4) janli organizmler ortaliq shirayatlann ozgertiwleri, 
sharayatlan 
ham 
baylanislarm 
tenlestiriwleri, 
osimlikler, 
haywanlardm, kobinese om orap turgan biotopta qanday turler 
barligma baylanisli boladi, taza ortaliqqa tiisken turlerdin tek gana 
usi formalan jasap qaliwi miimkin.
Sukcessiya dawammda soobshestvolardagi turlerdin kop 
turliligi aste-aqmn osip baradi. Bul, oz nawbetinde, cenozlardagi 
baylamslar quramalasiwina alip keledi, aziqliq shinjirlari 
tarmaqlaniwi, simbiotikahq baylamslardin kobeyiwi sistemalar 
ishindegi basqanw imkaniyatlari artiwina sebep boladi.
Sukcessiya waqtmda soobshcstvolardin uliwma biomassasi 
daslep artadi, keyin-ala paseyedi ham klimaks basqishinda 
sistemalardagi 
biomassa 
turaqh 
boladi. 
Bunm 
sebebi, 
sukcessiyamn birinshi dawirinde soobshestvolar tur tarepinen juda 
jarli boladi ham aziqliq shinjin kelte boladi, osimlikler tarepinen 
payda etilgen barhq biomassalar geterotrof organizmler tarepinen 
toliq ozlestirilmeydi.
Solay etip, soobshestvoda payda etilgen taza onimler mugdan 
joqari boladi, bular soobshestvodagi biomassalardi kobeyttiriwge 
ketedi, janli organizmlerdin uliwma massasi, sonday-aq olik 
qaldiqlan, yagmy ldiramagan bolegi de zapasta jiynaladi. Toliq 
jetilisken turaqli ekosistemalarda barhq bir jilliq osimliklerdin 
massalari geterotrof organizmler tarepinen aziqliq shmjmnda toliq 
paydalamladi.

---

Sonliqtan da soobshestvolar bir waqitta bir-birine qarama- 
qarsi bolgan qasiyetti ozine sindire almaydi, yagniy joqari sipatli 
ham taza onim bere almaydi.
Ekosistemalardin turaqliligi bul soobshestvolardagi zatlar 
biologiyaliq aylanismin bekkemligi, sukcessiya toliqligi ham bul 
turlerdin 
uzaq 
dawam 
etken 
evolyuciyasi 
sebepli 
soobshestvolarda juz beretugin qayta diiziliwler natiyjesi 
esaplanadi.