Marketing tizimi va sohasi

2. Makromarketing va mikromarketing

Marketingning tarkibiy tuzilishi haqida fikr yuritilganda uning tarkibida makromarketing, mikromarketing turlari mavjudligini alohida ta’kidlash zarur.

Bu tushunchalarni fanga birinchi marta F.Kotler 1972 yilda kiritdi va ularni xo’jalik faoliyati bilan Shug’ullanadigan tashkilotlar bilan bir qatorda foyda olish bilan bog’liq bo’lmagan madaniyat, ijtimoiy, siyosiy va Shunga o’xshash tashkilotlarga nisbatan ham qo’lladi.
Mikromarketing - korxonaning ishlab chiqarishni shakllantirish, tovarlar va xizmatlarning tayyorlovchidan iste’molchi yoki foydalanuvchiga borish oqimini boshqarish bilan bog’liq bo’lgan faoliyatdir. Uning asosiy vazifasi talabni qondirish va ayni paytda korxona oldiga qo’ygan maqsadlarga erishishdir. Boshqacha aytganda bu ijtimoiy iqtisodiy jarayon bo’lib, mahsulot yoki xizmatlarga bo’lajak talab tarkibini o’rganish, Shuningdek bu talabni, taklifni shakllantirish iste’molchiga axborot berish yo’llari bilan qondirish maqsadini ko’zlaydi.
Shunday qilib, mikromarketing korxona darajasidagi bozor faoliyatidan iboratdir.
Makromarketing faoliyati korxona darajasidan chetga chiqadi va turli birlashmalar, kontsernlar, uyushmalar va umuman tarmoq darajasida amalga oshiriladi.
Yanada kengroq ma’noda makromarketing tushunchasi mamlakatning jami xo’jaligi miqyosida mahsulotlarni yaratish va uning pirovard iste’molchisi tomon ko’chish harakati hayotiy jarayonda qatnashadigan faoliyati va muassasalarni birlashtiradigan tizimdir. Bu tizim barcha ishlab chiqarish savdo, transport, reklama axborot va boshqa marketing vazifalarini bajaradigan korxona va xizmatlarni qamrab oladi.
Makromarketingning vazifasi - butun mamlakat bo’yicha moddiy boyliklar va xizmatlar oqimini boshqarishni tartibga solishdan iborat.
Turli darajadagi boshqarish vositalari va usullari o’zaro farq qilinadi. Korxona darajasida asosan marketing-miks vositalaridan foydalaniladi. Undan yuqoriroq darajalarda investitsiya siyosati narxlarni boshqarish, ilmiy tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlari va Shunga o’xshash faoliyat ko’rsatadi.
Marketingni qo’llash sohalari va ob’yektlariga muvofiq quyidagi holatlarga ko’ra guruhlash mumkin:
1. ichki marketing;
2. tovarlar bo’yicha marketing;
3. eksport marketingi;
4. import marketingi;
5. ilmiy texnik marketing;
6. to’g’ridan-to’g’ri mablag’ (investitsiya) kiritish marketingi;
7. xalqaro marketing;
8. notijorat faoliyati sohasidagi marketing;
9. ijtimoiy g’oyalar marketingi;
1. Ichki marketing qoidaga ko’ra 1 tomon doirasida tovar va xizmatlarni sotish masalalari bilan bog’liq. Amalda barcha korxonalar avval ichki bozorga keladi, yuqori natijalarga erishgandan keyin esa, ya’ni raqobatbardosh mahsulotlarini yaratgandan keyin tashqi bozorga chiqadi.
2. Tovarlar va xizmatlar marketingi (tovarlar bo’yicha marketing) samarali sotishni tadqiq qilish va tovarlar va xizmatlar turlari bo’yicha tadbirkorlik faoliyatining foydaliligini ta’minlashni ko’zda tutadi. Masalan, xorijda sanoat tovarlari marketingi, iste’mol tovarlari va xizmatlar marketingi ishlab chiqilgan.
3. Eksport marketingi yangi xorijiy sotish bozorlarini quyidagicha tadqiq qilish, firma mahsulotlarini sotish uchun xorijiy sotish xizmatlarini tashqil qilishni ko’zda tutadi.
4. Import marketingi yuqori samarali xaridorlarni ta’minlash uchun bozor tadqiqotlarining alohida shakllarini ko’zda tutadi.
5. Ilmiy-texnik marketing xaridning ilmiy-texnik faoliyat natijalari: ‘atentlar va litsenziyalarni sotish va xarid qilish qismidagi marketing tadqiqotlari, fan-texnika taraqqiyoti yo’nalishlarini o’rganish, tegishli tomonlar ‘atent huquqlari masalalari va boshqalar bilan bog’liq.
6. To’g’ridan-to’g’ri marketing kiritish marketingi o’z ichiga xorijiy faoliyatni tadqiq qilish, yangi korxona ishining imkoniyatlari (biznes-reja turlari), uning sotish faoliyatini chukur va har taraflama tahlil qilishni, hamda kompaniya manfaatlari va korxona ko’rilgan mamlakat qonunini hisobga olgan holda tashqi bozorda sotish tadqiqotlarini o’z ichiga oladi.
7. Xalqaro marketingni tashqi iqtisodiyot, tashqi savdo marketingi deb ham ataydilar, mahsulotni xorijda ko’rilgan milliy korxonalarda sotishni ko’zda tutadi. U ishlab chiqarish, sotish vazifalarining juda kattaligi bilan farqlanadi, asosan ko’p sonli mamlakatlar hududlarini qamrab oluvchi transmilliy kompaniyalarga javob beradi.
8. Notijorat faoliyati sohasidagi marketing asosan alohida tashkilot yoki alohida Shaxsga nisbatan jamoaning ijobiy fikrini yaratish masalalari bilan bog’liq.
9. Ijtimoiy marketingni qo’llashning eng muhim sohasi rivojlanadigan mamlakatlarda oilani rejalashtirish, qariyalar va kasallarga e’tiborni jalb qilish ayrim ijtimoiy zaruriyatlarga xayriya qilishga tayyorlikni rivojlantirishdan iborat.