Ma’rupov Akmaljon Akbarovich
GENETIKA FANIGA
KIRISH
Bu fan biologiyaning asosiy fanlaridan biri xisoblanadi. Bu fan oldida hozirga kunda va uzoq
yillarga mo`jallangan juda katta masalalar turibdi.
Genetika – organizmlarning ikki xususiyati : irsiyat va o`zgaruvchanligini o`rganadi.
Irsiyat- bu organizmning belgi va rivojlanish xususiyatlarini kelgusi avlodlarga o`tkazib turish
xossasidir.
O`zgaruvchanlik- ota -onada uchramaydigan yangi belgilarni paydo bo`lishi
.
1. XIX asrning 80-yillarida A.Veysman birinchi
marta irsiyatning moddiy
asosi xromosomada joylashgan degan fikrni bayon qildi.
2. 1906-yili ingliz olimi U.Betson yangi fanni “
GENETIKA ” deb atashni
taklif qildi.
3. Daniyalik olim V.Iogansen 1909-yilda fanga gen,
genotip va fenotip
tushunchalarini kiritdi.
4. 1901-yilda G.De.Friz mutagenez nazariyasini kashf qildi.
5. 1910-1925 –yillarda amerkalik olim T.G.Morgan, O`z hamkasblari
A.Stertvant, G.Meller, K.Bridjes bilan hamkorlikda irsiyatning
xromosomalar nazariyasini yaratdi.
Bu fan rivojlanishiga Iogaan Mendel ulkan xissaini qo`shgan U 1822-
yili Avstro-Vengriya
dexqon oilasida tug`iladi. Otasi vafotidan so`ng 16 yoshidan boshlab mustaqil hayotini boshlaydi.
Natijada o`z qiziqishiga muofiq oliy o`quv yurtiga kirib o`qituvchi bo`ladi. Hayotda eng asosiy, ya`ni
uning nomini tarixda qoldirgan ilmiy ishlarini u 1854-yili 32 yoshida boshlaydi. No`xatlar ustida olib
borgan bu ko`p yillik ilmiy kuzatishlari natijada 1865-yili Tabiatshunoslar jamiyatida ma`ruza qildi
va 1866-yili “
O`simlik duragaylari ustida o`tkazilgan ilmiy ishlari” nomi bilan maqola bo`lib chiqdi,
lekin yosh Mendelni ishini ko`pchilik qo`llab quvvatlamaydi.
Mendelning bu kashfiyoti 1900-yilda
uchta yirik olim G.De-Friz (
Golladiya), E.Chermak, (
Avstraya) K.Korrens (
Germaniyalik) tomonidan
qayta kashf qilingandan so`ng olimlar tomonidan tan olinadi.
1900-yil “
genetikaga asos solingan yil”
hisoblanadi.
