Boyl-Mariott qonuni. Izotermik gaz jarayonlarini o‘rganib turib ingliz olimi Boyl (1662y.) va fransuz olimi Mariott (1667y.) quyidagi gaz qonunini yaratdilar: gazning berilgan massasi uchun o‘zgarmas temperaturada gazning bosimi xajmiga teskari proparsionaldir.
(6.1)
Gey-Lyussak qonunlari: a) Gazning berilgan massasi uchun o‘zgarmas bosimda uning xajmi
temperaturaga proporsional ravishda o‘zgaradi (13.1rasm):
(6.2)
-gazning dagi xajmi, -gazning xajmiy kengayish koeffitsienti,
6.1-rasm
b) gazning berilgan massasi uchun uning bosimi o‘zgarmas xajmda temperaturaga proporsional ravishda o‘zgaradi (6.1-rasm):
(6.3)
-gazning dagi bosimi, -bosimning termik koeffitsienti, .
Absolyut temperatura va Selsiy shkalasi o‘rtasida quyidagi munosabat mavjud:
6.2-rasm 6.3-rasm
Daltonqonuni. 1801 yilda ingliz fizigi va ximigi Dalton gaz aralashmasining bosimi bilan shu aralashmadagi gazlarning parsial bosimlari o‘rtasidagi munosabatni topdi: gaz aralashmasining bosimi shu aralashmadagi gazlar parsial bosimlarining yig‘indisiga teng.
(6.4)
Avogadroqonuni. 1811 yilda italyan olim Avogadro kuyidagi qonunni yaratdi: bir xil temperatura va bosimda xar qanday gazning 1 kilomoli bir xil xajmni egallaydi.
Normal sharoitda bu xajm yoki ni tashkil etadi.
Ideal gazning xolat tenglamasini Klapeyron (1834y) va Mendeleevlar (1875y) yaratgan. Avval bu tenglamani Klapeyron
(6.5)
ko‘rinishda berdi. Bu erda P gazning bosimi, V -uning xajmi, T-temperaturasi, V esa o‘zgarmas parametr. Lekin tenglamani bir kamchiligi bor edi. Undagi o‘zgarmas parametr xar xil gaz uchun xar xil qiymatga ega edi. Ana shu kamchilikni yo‘qotish uchun Mendeleev bu tenglamaga o‘zgartirishlar kiritdi va xar qanday ideal gaz uchun ishlaydigan shaklda yozdi:
(6.6)
Bu erda -ideal gazning massasi, kilomol gazning massasi, -universal gaz doimiysi. Uning kiymati: ga teng.
Keyinchalik (6.6) formula Klapeyron-Mendeleev degan nom oldi.
