Ma’ruza-1 : Iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning hozirgi zamon mazmuni tarkibiy tuzilishi va vazifalari

Ikkinchi yunalish  -  aholi  va  aholi  manzilgohlarning  geografiya  va 

demografiya muammolari,  shaharlar va urbanizatsiya jarayonining regional masalalari 

bo’yicha tadqiqotlar nisbatan tarixan kechroq vujudga kelgan bo’lsada, u keiynchalik 

juda tez rivojlanib ketdi. Ushbu yo’nalishning  rivojlanishi eng avvalo N.V.Smirnov 

faoliyatidan boshlangan. N.V.Smirnov va N.G.TSapenko ilmiy raxbarligida respublikamiz 

va xususan Fargona vodiysi  shaharlari bo’yicha ko’plab diplom ishlari bajarilgan. Buning 

natijasida N.V.Smirnov 1957 yilda Fargona vodiysi  shaharlari to’g’risidagi kitobini 

nashr ettirgan. Keiynchalik O’zbekiston va uning ayrim rayonlari - Qo’yi 

Amudaryo, Toshkent va Toshkent viloyati  shaharlari xaqida ham ilmiy asarlar 

yaratildi. 

Aholining tabiiy va mexanik harakati, oila demografiyasi, aholini bashorat 

etish kabi muammolarni urganish ayniqsa M. Qoraxonov raxbarligida  tashqi etilgan 

O’rta Osiyoda yagona ilmiy tadqiqot laboratoriyasi faoliyati bilan bogliq bo’ldi. 

Ushbu  yo’nalishning  rivojlantirishda  I.Mullajonov,  X.Salimov,  G.Asanov, 

---

 

56 

O.Otamirzaev, M.Burievalarning ham xizmati katta bo’lgan. Aholi va mehnat 

resrulari R.A.Ubaydullaeva, A. Qayumov, O.Ergashev, M.Yangiboev, I.Safarov. 

T.Jumaev. aholi  migratsiyasi S.N.Kononenko,  L.P.Maksakova,  B.Maxmudov 

aholining tabiiy harakati R.Valieva, N.Aliakbarova, M.Urinova, A.G’anievlar 

tomonidan urganilgan. 

O’zbekiston garchi qishloq joylar va urbanizatsiya jarayoni nisbatan sust 

rivojlangan mamlakat bo’lsada, bu yerda  shahar mavzusi ancha oldinlab ketgan. Bu 

xususda eng avvalo T.Raimovning xizmati katta bo’lgan; u kishi O.Otamirzaev va 

A.Soliev bilan hamkorlikda («O’rta Osiyo uchligi»)  qator  makolalar  yozishgan.  

Shuningdek,  shahar muammolari E.Toshbekov, E.Axmedov, N.Fayziev, I.Inamov, 

R.Tillaev, A.Qayumov, Z.Raimjonov,   SH.Imomovlar tomonidan ham tadqiq 

kilingan. Turli iqgisodiy rayon va viloyatlar  shaharlari,  shahar aglomeratsiyalarining  

shakllanishi va rivojlantirish, ularning ekologik muammolariga T.Mallaboev, 

N.Mamatqo’lov, Vey Sinь, U.Sultonov, R.Axmedov, X.Tursunov, Z.Abdalova, 

S.Zokirovlarning ilmiy ishlari bagishlangan.  Shu bilan birga  shahar va qishloq 

manzilgohlari ayrim viloyatlar aholi geografiyasi doirasida" R.Mahamadaliev, 

M.Erdonov, M. Qodirov, G.Xodjaeva. Z.Tojieva,  SH.Jumaxonovlar tomonidan 

urganilgan., aholi joylashuvini boshqarish va ijtimony infrastruktura to’g’risida 

V.M.CHeskidov va V.N.Smirnovlarning nomzodlik dissertatsiyalari yozilgan. 

Yuqoridagi yunalishlardan tapshqari iqtisodiy va sotsial geografiyaning boshqa 

muammolari ham ozmi - ko’pmi tadqiq qilingan. Jumladan, fanning umumnazariy 

masalalari, iqtisodiy geografiyaning asoslari va dolzarb muammolari Z.Akromov. 

O.Otamirzaev. A.Soliev. A.Qayumov,  Sh.Azimovlarning ishlarida ko’rilgan. Sanoat 

geografiyasi, mineral xom ashyo resurslaridan foydalanish, sanoat tuguni va ishlab 

chiqarish            majmualarining  shakllanishi yuzasidan  SH.N.Zokirov, A.Jalilov, 

G.Xolmatov,    U.  Sodiqov,      X.  Mamatqo’lov,  I.Toirov,  M,  Garirov,  F.  Obidov,  S.  

Xaydarov,  X.S.Mirzaaxmedov,  B.Kalonov,  Yu.Axmadaliev,  Yu.Salomov, 

L.Erdonovlar tadqiqot olib borishgan. Aloxida viloyat va kichik xududlar xujaligi 

F.Muminov, E.Togaev va boshqa mutaxassislar faoliyatida uz ifodasini topgan.  Shu 

bilan birga respublikamizda ilk bor aholiga xizmat ko’rsatish geografiyasi bo’yicha 

M.Nazarov va G.Bekbo’latova, fan va ilmiy tadqiqotlar geografiyasiga oid 

X,.Nazarova. tibbiyot geografiyasi yuzasidan K.Komilovalar uzlarining nomzodlik 

dissertatsiyalarini ximoya  qilishgan. 

Xozirgi vaqtda mamlakatimizda 

iqtisodiy 

va 

sotsial geografiyaning milliy va regional markazlari, ilmiy yunagtish va maktablar  

shakllanmoqda. Bunday markaz va yunalishlar katta ilmiy saloxiyatiga ega bo’lgan 

Toshkentdan tashqari Namangan, Termiz, Samarqand, Fargona va Qarshi  shaharlarida 

ham vujudga kelmoqda.

 

Iqtisodiy 

va sotsial geografiyaning istiqboldagi rivojlantirish   vazifalari eng avvalo 

O’zbekiston Respublikasining siyosiy mustaqilligi va uning bozor munosabatlariga 

o’tish davridagi dolzarb muammmolaridan kelib chiqadi.