Ma’ruza 16: Korxonani ishlab chiqarish harajatlarini aniqlash. Reja

Ma’ruza 16: Korxonani ishlab chiqarish harajatlarini aniqlash.


Reja:
1. Ishlab chiqarish (qazib chiqarish) harajatlarini aniqlash.
2. Transportda tashib keltirish narxini aniqlash.

1. Talab etilgan ishlab chiqarish (qazib chiqarish) harajatlari va kapital qo‘yilmalar miqdorini hisoblab aniqlash mumkin faqat baholovchi ko‘rsatkichlar aniqlangandan keyingina shular jumlasidan; foydali qazilmalarni zahirasi, rudnikni yillik qazib chiqarish quvvati va ishlatish muddati aniq bo‘lganidan keyingina hisoblash mumkin bo‘ladi.

Loyihalashni avvalgi bosqichida yoki biznes-reja tuzganda, umumiy harajatlar miqdorini baholash, loyihalanayotgan kon sharoitida yoki shunga yaqin sharoitda ishlab turgan konlarni amaliy tajribasi asosida, ruda zahirasi ham shu loyihalanayotgan konni zahirasiga o‘xshash bo‘lgan sharoitda ishlayotgan konni amaliy ish natijalari asosida tuzish mumkin. Bunday sharoitda baholanish aniqligi ±50% bo‘lishi mumkin.
Talab etilgan mablag‘ bilan ta’minlash uchun hujjatlarni boshqatdan taqdim etish uchun tayyorlanayotgan hujjatlarda yo‘l qo‘yilishi mumkin bo‘lgan xatolar -5% dan +15% gacha aniqlikda keltirilishi kerak.
Bu bilan odatda ikki turdagi harajatlar ko‘riladi.
- Kapital qo‘yilma (investitsiya), ya’ni harajatlar so‘nggi yillarda foyda keltirsa;
- ishlab chiqarish harajatlari, ya’ni keltiradigan foydani hisoblaganda faqat shu yilda ishlatishga mo‘ljallansa, ishlab chiqarish harajatlariga kiritiladi;
- to‘g‘ridan-to‘g‘ri harajatlar – oylik ish haqi miqdori va materiallar bahosi. Bu harajatlar bevosita ishlab chiqarishda mahsulot ishlab chiqarishga mo‘ljallangan bo‘lishi kerak;
- ustama harajatlar – mahmuriyatni saqlash uchun sarflanadigan harajatlar.
Ishlab chiqarish harajatlari 1 t qazilib olinayotgan ruda uchun aniqlanishi mumkin, foydali qazilma konlarini ishlatishda amaliyotda qabul qilingan ish haqi ulushidan kelib chiqib hisoblangan bo‘lsa, va foydali qazilmani tarkibidagi minimal sanoat miqdori va statistik ma’lumotlar asosida regressiv analiz qilish usuliga asoslangan bo‘lsa.
1) Ish haqi bo‘yicha ishlab chiqarish (qazib chiqarish) harajatlarini aniqlash. Qattiq foydali qazilma konlarini ekspluatatsiya qilish amaliyotida, ishlab chiqarish harajatlari ajratib olinadigan metall narxini yarimiga yaqinini tashkil etadi, soliqlar, kapital harajatlar, olinadigan foyda miqdori qolgan 50% metall narxini tashkil etadi.
Er osti usulida qazib olish rejalashtirilganda ish haqiga to‘lanadigan to‘lov miqdori ishlab chiqarish harajatlarini 40-50% tashkil etadi. Mavjud ma’lumotlarga muvofiq 1 kishiga smenada to‘g‘ri keladigan ruda hajmiga qarab er osti rudnigi ishchilar uchun umumiy ish haqi miqdorini belgilash mumkin.
Misol 1. Smenada ishlaydigan har bir kishiga ishlab chiqarish me’yoriga muvofiq 15 t ruda qazib olish rejalashtirilgan, rudali kon korxonalarida mehnat haqi va bilvosita to‘lovlar (sug‘irta harajatlari, tibbiy xizmat va boshqalar) yig‘indisi 250 doll/kishi smena tashkil etadi. Mehnat haqi ulushini yuqori diapazondagi o‘zgarish chegarasi ishlab chiqarish harajatlarini 40-50% deb qabul qilsak smenadagi mehnat unumdorligi 15 t/kishi smenaga desak 1 t ruda uchun to‘lanadigan (bilvosita to‘lovlar bilan birga) mehnat haqi doll/t; shunday qilib mehnat haqi 17 doll/t 50%, tashkil etsa ishlab chiqarish harajatlari 34 doll/t (100%) tashkil etadi.
2) Ishlab chiqarish (qazib chiqarish) harajatlarini rudani minimal sanoat miqdori bilan aniqlash. Ishlab chiqarish (qazib chiqarish) harajatlari rudani minimal sanoat miqdoridan foydalanish yo‘li bilan aniqlanishi mumkin, ya’ni rudani qazib chiqarishdan keladigan daromad, ishlab chiqarishga sariflangan harajatlarni o‘rnini to‘ldirmasligi ham mumkin. Bunday holatlar yuzaga kelganida ishlab chiqarish harajatlari quyidagi formula bilan aniqlanadi.
(16.1)
Bu erda - ruda tarkibida metallni minimal sanoat miqdori, %; 22,046 – o‘tkazish (almashish) koeffitsienti (1% metall 1 t rudada muvofiq keladi, ya’ni 22,046 funtga, 1 funt=0,45536 kg) tashkil etadi .
10 kg bir tonna rudadan 1 % tashkil etadi desak;
- foyda, ulush birligida;
K_i – rudani boyitish natijasida metallni ajratib olish koeffitsienti, birlik ulushida.
TS_o – metallni narxi, doll/funt.
Ruda tarkibidagi metallni minimal sanoat miqdori oltin koni uchun quyidagi formula bilan aniqlanadi.
(16.2)
Bu erda - rudani sifatsizlanish koeffitsienti.
Misol 2. Berilgan: Ishlab chiqarish harajatlari P=60 doll/t, rudani boyitish jarayonida undan metallni ajratib olish koeffitsienti K_i=90%, rudani sifatsizlanish koeffitsienti 12%. oltinni narxi TS_o=350 doll/untsiya=11,25 doll/t.
g/t;