Ma’ruza materiallari 1-mavzu: investitsiyalarning iqtisodiy mazmuni va mohiyati reja

18-mavzu. Innovatsion loyihalarni venchurli moliyalashtirish


Reja:

18.1. Venchurli moliyalashtirish jarayoni tarkibi.

18.2. Investitsiyalarni venchurli moliyalashtirishning xorij tajribasi.
18.3. Davlatning yuqori riskli investitsiyalash tizimining rivojlanishiga ta’sir etish mexanizmi va vazifalari.
18.4. Venchurli moliyalashtirishda yuzaga keladigan innovatsion risklar va ularni boshqarish.
18.5. Ilmiy, ilmiy-texnologik parklar va boshqa tashkiliy-huquqiy shakldagi parklar.


Tayanch iboralar: venchur kapital, venchur moliyalashtirish, venchur fondi, innovatsion risklar, ilmiy-texnologik parklar


18.1. Venchurli moliyalashtirish jarayoni tarkibi

Investitsiyalarni moliyalashtirish kelajakda aniq mahsadlarga erishishni nazarda tutishi bilan tavsiflanadi. Investitsiyalarni moliyalashtirish iqtisodiy samaraga erishish, ijtimoiy samara olish, tabiatni muhofaza qilish, ekologik vaziyatni yaxshilash, ishlab chiqarishni rivojlantirish yoki samaradorlikni oshirishga qaratilganligi bilan ajralib turadi. Investitsiyani kiritish va moliyalashtirish qarorlari aniq hisob-kitoblar va tahlil hamda ekspertiza asosida amalga oshiriladi. Demak, investitsiyalarni moliyalashtirishdan avval ularni kelajakdagi maqsadlariga erishish imkoniyatlari naqadar erkinligi aniqlanadi.

Yuqori riskli (venture capital), ya’ni venchurli moliyalashtirish natijalarini noaniqligi, mavhumligi, tahlikaligi, qaltisligi, xavf-xatarliligi yoki riskliligi bilan tavsiflanadi. Bir so’z bilan ifodalaganda, investitsiyalarni moliyalashtirishni risklilik darajasi yuqori bo’lganligi bilan xarakterlanadi. Bunda qo’ldan keladigan investitsiyalarni kelajakda maqsadlariga erishish imkoniyatlari past bo’lishi, yoki umuman qo’yilayotgan maqsadni qo’lga kiritilishi noaniq bo’lishi, yoki umuman kiritilayotgan kapital yo’qotish imkoniyatlari yuqori ekanligi oldindan noma’lum bo’lishi bilan aniqlanib turadi. Venchurli investitsiyalarni qimorga tikish, kazino, ruletka kabi o’yinlarga mablag’ tikish bilan taqqoslash mumkin bo’lgan investitsiyalardir. Venchurli investitsiyalar o’zlarining oqibatlarini noma’lum ekanligi bilan ajralib turadi.
Venchur moliyalashtirish - bu loyihani muvaffaqiyatli amalga oshirishda foyda olish uchun yangi yuqori texnologiyali kompaniyalarga ularning shakllanishi, o'sishi va rivojlanishini ta'minlash uchun investitsiyalarning bir turi. Ya'ni, bu kelajakda talab yuqori bo'lgan ilmiy talabga ega mahsulotlar yoki xizmatlarni ishlab chiqarishga qodir bo'lgan yuqori texnologiyali kichik kompaniyalarga xususiy kapitalning yuqori xavfli investitsiyalari.
Venturatsion moliyalashtirish - bu rivojlanish uchun mablag 'talab qiladigan, ammo muvaffaqiyatga to'liq kafolat bermaydigan moliyaviy istiqbolli loyihalarga investitsiya.
Bunday investitsiyalar quyidagi xususiyatlar bilan tavsiflanadi:
Uzoq umr. Venture investitsiyalari, boshqa turlardan farqli o'laroq, tez daromad keltirmaydi (qoida tariqasida, bunday loyiha 5 yildan 7 yilgacha rentabellikka erishadi).
Biznes-loyihaning o'ziga xosligi. Mavjud biznes modellari (tasdiqlangan va shuning uchun kam tavakkal qilingan) venchur moliyalashtirish ob'ekti bo'lishi mumkin emas. Ularga investitsiyalar boshqa mexanizmlar yordamida amalga oshiriladi.
Bilimlarning intensivligini oshirish va innovatsion yo'naltirish. Odatda investor hali bozorda bo'lmagan mutlaqo yangi tijorat mahsulotiga mablag 'kiritadi. Bu bitimning ortiqcha va minusidir. Bir tomondan, agar muvaffaqiyatli bo'lsa, ma'lum vaqtgacha monopoliya ustunligi kafolatlanadi. Boshqa tomondan, hech narsa ishlamasligi xavfi yuqori. Shu bilan birga, yangilikni rivojlantirish har doim qimmat va uzoq muddatli biznesdir.
Nazariy jihatdan, etarli moliyaviy kuchga ega bo'lgan har qanday biznes tuzilishi xavfli loyihalarga sarmoya kiritishi mumkin. Agar startap mualliflari yirik korxona rahbari yoki egasini o'zlarining bizneslari istiqbolli ekanligiga ishontirsalar, ular o'zaro foydali shartlarni muhokama qilish va qabul qilish orqali rivojlanish uchun mablag 'oladilar.
Amalda, zamonaviy dunyoda, potentsial investorlar shartli ravishda ikkita asosiy toifaga bo'linadi.
Birinchi toifaga biznes farishtalari kiradi. Bunday samoviy ismga qaramay, ushbu investorlarning maqsadi oddiy - foyda olish. Ularning "farishtalik" tabiati, startapni uni amalga oshirishning barcha bosqichlarida muammolardan va vayronagarchilikdan saqlab qolish qobiliyatida namoyon bo'ladi.
Shu maqsadda, farishtalar investorlari yosh korxonani boshqarishda faol ishtirok etadilar, foydali tavsiyalar beradilar, istiqbollarni ekspert baholaydilar va yangi mahsulotni o'zlarining biznes hamjamiyatidagi aloqalaridan foydalangan holda targ'ib qiladilar. Ular bularning barchasini o'zlarining o'ziga xos yuqori professionalligi bilan ishlaydilar.
Bunday sarmoyadorlar uchun istiqbolli loyihalarni ilgari surish bo'yicha faoliyat asosiy hisoblanadi. Umumiy portfeldagi startaplarning soni foyda manbalarini diversifikatsiya qilish hisobiga ularga moliyaviy barqarorlikni kafolatlaydi.
Ikkinchi turdagi investor - bu venchur kapital mablag'lari. Ularning maqsadi ham foyda olishdir, ammo printsip boshqa. Startaplarni qo'llab-quvvatlaydigan fondlar o'zlarining pullaridan foydalanmaydilar, balki tashqi investorlarni jalb qilish bilan shug'ullanadilar.
Eng istiqbolli yo'nalishlar marketing tahlilining natijalari asosida aniqlanadi. Keyinchalik, unda mulk ulushi evaziga ijobiy taassurot qoldiradigan loyihani moliyalashtirish to'g'risida shartnoma tuziladi. Bir necha yil ichida (4 dan 7 gacha), etuk kompaniya venchur investitsiya portfelidan chiqariladi. Bu jarayon foyda bilan birga narxlari ko'tarilgan qimmatbaho qog'ozlarni sotishni anglatadi.
Venture fondlari o'zlarining investitsiyalarining rentabelligini oshirishga intilishadi, ammo bu har doim ham shunday emas. Investitsiya portfelining bir qismi deyarli har doim yo'qotishlarni ko'rsatadi, shuning uchun u qanchalik katta bo'lsa, umumiy natijaning muvaffaqiyatli bo'lish ehtimoli shuncha yuqori bo'ladi.