Ma’ruza Zamonaviy axborot texnologiyalari va ularning qo’llanilishi. Zamonaviy kompyuterlarning apparat va dasturiy ta’minoti
Yüklə 291,7 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
Xotira qurilmasi. Axborotlarni kiritish - chiqarish qurilmalari Ma‟lumotlarni tashuvchi va saqlovchi vositalari.Magnitli ma‟lumot saqlash vositalari – qattiq disk (vinchester), strimmer, yumshoq magnitli disketalar Kompyuter o‟chirilganda, uning tezkor xotirasidagi barcha ma‟lumotlar ham o‟chib ketadi. Shu sababli keyin ham kerak bo‟ladigan ma‟lumotlarni tashqi xotiralarning birida, odatda vinchester rusumidagi qattiq diskda saqlab qo‟yish kerak. Kompyuterdagi barcha ma‟lumot va dasturlar qattiq disk – “vinchester”da saqlanadi. Vinchesterlarning hajmi tezkor xotiraning hajmidan bir necha yuz marta katta bo‟lib, hozirgi kunda hajmi 500 Gegabayt (500 000 Mb)gacha bo‟lgan vinchesterlar sotuvga chiqarilgan. Vinchesterlar sistemno‟y blokning ichida joylashgan bo‟lib, kompyuterlar o‟zaro ma‟lumot almashishlari uchun mahalliy yoki internet tarmoqlari orqali birlashtiriladilar. Tarmoqqa ulanmagan kompyuterlardan ma‟lumot olish yoki yozish uchun disketa, kompakt disk (CD) va DVD yuritgichlari bilan jihozlanadilar. U sistema bloki ichiga mustahkam o‟rnatilgan bo‟lib, uni bitta joydan ikkinchi joyga olib yurish tavsiya qilinmaydi. Agarda ma‟lumotlarni boshqa joyga ko‟chirish kerak bo‟lsa quyidagi usullar yordamida bu vazifani amalga oshirish mumkin: Lokal tarmoq orqali; Modem orqali; Elektron pochta yordamida; Kompyuterda CD-RW yoki DVD-RW qurilmasi o‟rnatilgan bo‟lsa, CD-R, CD- RW, DVD-R, DVD-RW disklariga yozish yo‟li bilan; Kompyuterda disk yuritgich o‟rnatilgan bo‟lsa, magnit disketalar yordamida; Kompyuterda USB bog‟lami ishlaydigan bo‟lsa, maxsus vosita “Flash” xotira yordamida. Magnitli ma‟lumot tashuvchilar Optik ma‟lumot saqlash vositalari – CD va DVD kompakt disklar va ular bilan ishlaydigan qurilmalar Optik ma‟lumot tashuvchilar Kompakt disk bilan ishlash: ma‟lumot yozish, ko‟chirish, ochish Kompakt disk disketaga nisbatan ancha ko‟proq ma‟lumot saqlash imkoniga ega. Masalan, disketaning hajmi 1,44 MB bo‟lsa, kompakt diskning hajmi 650 yoki 700 Mb ni tashkil etadi, ya‟ni unga taxminan 500 marta ko‟proq ma‟lumot yoziladi. Kompakt diskdagi ma‟lumotlarni o‟qish uchun kompyuterga maxsus qurilma – CD ROM (Compact Disk Read Only Memory)Drive o‟rnatilgan bo‟lishi kerak. Kompakt diskdagi ma‟lumotlarni o‟qish uchun kompakt diskni qurilmaga o‟rnatish kerak. Buning uchun CD ROM qurilmasining OpenG‟Eject tugmasini bosib, loto kochilganidan keyin, unga diskni o‟rnatib, Open G‟Eject tugmasini takroran bosish zarur. Natijada disk aylanib, undagi ma‟lumotlarni o‟qish jarayoni boshlanadi. Windows operatsion sistemasida o‟rnatilgan diskdagi ma‟lumotlar turini aniqlash amalga oshiriladi va u aniqlanganidan keyin biror bir amalni bajarish taklif etiladi: Taklif oynasining mazmuni o‟rnatilgan dasturlar va disk mazmuniga bog‟liq bo‟ladi. Diskda audio va video ma‟lumotlar mavjud bo‟lsa, ularni biror dasturda ochish, rasm bo‟lsa, ko‟chirish yoki chop etish taklif qilinadi. Diskdagi ma‟lumotlarni ko‟chirish xuddi disketadan ko‟chirishdek amalga oshiriladi. Diskka ma‟lumot yozish uchun kompyuterga maxsus qurilma – CD Writer o‟rnatilgan bo‟lishi kerak. Bunday qurilmada ma‟lumotlarni maxsus turdagi disklarga yozish mumkin – CD-R (Recor dable – bir marta yozib, cheksiz o‟qish mumkin) va CD-RW (Rew ritable – bir necha marotaba yozish va o‟chirish mumkin). Kompakt diskka ma‟lumot yozishni Windows XP operatsion sistemasi vositalari yordamida amalga oshirish mumkin. Lekin disk yozish, nusxasini ko‟chirish, o‟chirish va yangilash masalalarini mukammal darajada bajarish uchun maxsus dasturlardan foydalanish tavsiya qilinadi, masalan Ahead Nero Burning ROMdasturidan. Oxirgi yillarda CD texnologiyasi o‟rniga yangi – DVD (Digital Versatile Disk – raqamli hajmi katta disk) texnologiyasi keng tarqalib ommalashib bormoqda. Dastlabki DVD disklarga yuqori sifatli video ma‟lumotlar yozilgan bo‟lib, tasvir va ovoz sifati ko‟rsatkichlari sezilarli darajada yuqori bo‟lgan. Keyinchalik ulardan nafaqat video, balki boshqa ma‟lumotlarni (data) ham yozishda foydalanilmoqda. Shaxsiy kompyuterda DVD disklarni ochish uchun unga DVD ROM qurilmasi o‟rnatilgan bo‟lishi kerak. DVD ROM qurilmasi nafaqat DVD, balki CD disklarni ham ochish imkoniyatini yaratadi. Hozirgi kunda DVD disklarni o‟qishning maksimal tezligi 16 karrani tashkil etadi, ya‟ni 13805 KbG‟sek*16 q22080 Kbit G‟sek, CD disklarni o‟qishning maksimal tezligiesa 52 karrani tashkil etadi, ya‟ni 150 KbitG‟sek*52q7800 KbitG‟sek. Bundan tashqari DVD disklarni hajmi ancha kattaroq, chunki ulardagi ma‟lumot yoziladigan maxsus joy “pit”lar o‟lchamlari kichkinaroq va zichroq joylashgan. Natijada DVD diskning hajmi kamida 4.7 Gb tashkil etadi. O‟lchamlari CD-ROM DVD-ROM Diametr 120 mm 120 mm Kengligi 1,2 mm 1,2 mm(0,6 mmqatlam) Oraliqmasofasi 1,6 mkm 0,74 mkm To‟lqinuzunligi 780 nminfraqizil 640 nmqizil Hajmi 700 Mb 4,7 Gb Qatlamlarsoni 1 1, 2, 4 DVD disklarningh ajmi ularning turiga bog‟liq bo‟ladi: Bir tomonlama bitta qatlamli DVD disk 4,7 Gb Bir tomonlama ikkita qatlamli DVD disk 8,5 Gb Ikki tomonlama har tomonida bittadan qatlamga ega DVD disk 9,4 Gb Ikki tomonlama har tomonida ikki tadanqatlamga ega DVD disk 17 Gb DVD disklariga ma‟lumot yozish uchun maxsus disklar (DVD- R, DVDQR, DVDQRW, DVD-RW, DVD DL) va DVD Writer qurilmasidan foydalanish kerak bo‟ladi. O‟zbekiston bozorida CD va DVD qurilmalardan quyidagi firmalar mahsuloti keng tarqalgan: ASUS, LG, Samsung, Benq, Nec, Pioneer, BTC, Teac, Liteon, Toshiba va xokazo. Flesh-xotira bilan ishlash: ma‟lumot yozish, ochish, ko‟chirish, o‟chirish Oxirgi yillarda oddiy disketa va kompakt disklar o‟rniga ma‟lumot saqlash va ko‟chirish uchun yangi vosita – Flash xotiradan keng foydalanilib kelmoqda (1.24-rasm). Uning dastlabki hajmi 8 yoki 16 Mb ni tashkil etgan bo‟lsa, hozirgi paytda 128 Mb, 256 Mb, 512 Mb, 1 Gb, 2 Gb, 4 Gb, 8 Gb, 16 Gbva 32 Gb hajmga ega bo‟lgan turlari ishlab chiqarilmoqda. Flash-xotira bu energiya talab qilmaydigan, qayta yoziladigan yarim o‟tkazgichli xotira. Flash-xotira quyidagi afzalliklarga ega: Energiya manbaiga bog‟langan emas – ma‟lumotni saqlash uchun energiyat alab qilmaydi (faqat o‟qish yoki yozishda ishlatiladi); Qayta yozish – ma‟lumotlarni o‟chirib, qayta yozish mumkin; Yarim o‟tkazgich – mexanik harakatlanuvchi qismlari yo‟q, integral mikrosxema asosida qurilgan. 1.24.-Флешка HDD, CD, DVD-larga nisbatan ishlayotgan paytida 10-20 marta kam elektrenergiya iste‟mol qiladi; Olib yurish uchun juda qulay; Hajmi etarli darajada katta. Flash-xotiradan foydalanish uchun kompyuterda USB porti mavjud bo‟lishi kerak. Bundan tashqari USB bog‟lamiga ulangan qurilmalarni to‟g‟ri aniqlaydigan operatsion sistema ham bo‟lishikerak: Windows ME, Windows 2000, Windows XP, Windows 7, Windows 8 Flash-xotirani ochish uchun quyidagilarni bajaring: Sistema blokining orqasida bo‟sh USB portini toping va unga Flash-xotirani kiriting. Natijada Flash-xotira korpusida mavjud indikator yonadi va operatsion sistema uni aniqlashni boshlaydi. Agar Flash-xotiraga ma‟lumot yozilgan bo‟lsa xuddi CDG‟DVD disklarni ochgandek, operatsion sistema uning mazmunini aniqlashga kirishadi. Fleshka qurilmasini o‟rnatish bo‟yicha muloqot oynasi Agar Flash-xotira ishlash tezligi USB 2.0 standartida bo‟lib, u USB 1.1 standartidagi portga ulangan bo‟lsa, Windows operatsion sistemasi tegishli ma‟lumotni chiqaradi: Fleshka bilan ishlashga tayyorligi xaqida xabar USB 1.1 standarti ma‟lumot almashishning 12 Mbit/sek tezligini ta‟minlaydi, USB 2.0 da esa bu ko‟rsatkich 480 Mbit/sek teng bo‟ladi, ya‟ni 40 baravar katta. Flash-xotiradan kompyuterga ma‟lumot yozish uchun: Kerakli fayl yoki katalogni tanlab, sichqonning o‟ng tugmasini bosish kerak; Hosil bo‟lgan kontekst menyudan Kopirovat (Nusxa olish) buyrug‟ini tanlash kerak; ma‟lumot yozilishi kerak bo‟lgan katalog yoki diskni ochib, sichqonning o‟ng tugmasini bosish kerak; hosil bo‟lgan kontekst menyudan Vstavit (Joylash) buyrug‟ini tanlash lozim. Kompyuterdan Flash-xotiraga ma‟lumot yozish uchun: Kerakli fayl yoki katalogni tanlab sichqonning o‟ng tugmasini bosish kerak; hosil bo‟lgan kontekst menyudan Otpravit (Jo‟natish) buyrug‟ini tanlash kerak; Menyudan Съемный диск (Ajraladigan disk)ni tanlash kerak; Natijada ko‟rsatilgan ma‟lumot Flash-xotiraga yoziladi. Flash-xotiradan foydalanish davomida unga USB bog‟lami orqali 5 Volt elektr energiya uzatiladi. Uni ishlayotganligi yoki ishlamayotganligini undagi indikator bo‟yicha tekshirish mumkin bo‟ladi. Agarda chiroq (indikator) yongan bo‟lsa, demak Flash-xotira ishlayapti. Agarda Flash-xotiraga elektr ta‟minot uzatilayotganida uni USb portidan chiqarsak, u ishdan chiqish iehtimoli mavjud. Flash-xotirani kompyuterdan bexavotir ajratib olish uchun quyidagilarni bajarish kerak: Windowsish stolining o‟ng pastki qismida indikatorga sichqon ko‟rsatkichini olib kelib, chap tugmani qo‟sh cherting. Natijada qurilmani xavfsiz chiqarish muloqoto ynasi hosil bo‟ladi: Mazkur oynada Ostanovit (Ajratish) tugmasini bosib, yangi oynada qurilmani ko‟rsatib, OK tugmasini bosish kerak. . Компютердан флешкага маълумот ѐзиш Bundan keyin Windows operatsion sistemasi tegishli ma‟lumot beradi: Buning natijasida Flash-xotiraga uzatilayotgan elektrenergiya o‟chiriladi va uni xavfsiz USB portidan chiqarish mumkin. Flash-xotira qurilmalarini bir nechta firmalar ishlab chiqaradilar. Ulardan keng tarqalganlari: Kingston, PQI, LG, GenX, SanDisk, TwinMos va boshqalar. Kompyuter xotirasida dasturlar va qayta ishlanayotgan ma‟lumotlar saqlanadi. Xotiraning xar xil turlari va qurilmalari mavjud bo‟lib, ularning asosiy xarakteristikasi axborot sig‟imi va tez ishlashidir. SHaxsiy kompyuterninig xamma xotiralari tashkil qilinishi xususiyatlariga va ishlatilishiga ko‟ra ichki va tashqi turlarga bo‟linadi. Ichki xotiralar. Kompyuterni o‟chirilsa, bunday xotiralardagi ma‟lumotlar xam (doimiy xotiradagidan tashqari) o‟chib ketadi. Tezkor xotira kompyuterning muhim qismi bo‟lib, protsessor undan amallarni bajarish uchun dastur, berilganlarni oladi va amalni bajarib, natijani yana unda saqlaydi. SHuni alohida tahkidlash lozimki, kompyuter o‟chirilsa, tezkor xotirada saqlanayotgan dasturlar va berilganlar yo‟q bo‟lib ketadi. SHuning uchun ularni qattiq diskda yoki disketalarda saqlab qolish kerak. Doimiy xotira. Kompyuterlarda berilganlar unga avvaldan joylashtirilgan doimiy xotira (BIOS – Basis Input – Output System – kiritish chiqarishning asosiy tizimi) mavjud. Bunday xotiradan faqat o‟qish mumkin. SHuning uchun ham u ROM (Read Only Memory – faqat o‟qish uchun) deb ataladi. IBM PC kompyuterlarda bu xotira kompyuter jihozlarini ishlashini tekshirish, amaliyot tizimini boshlang‟ich yuklanishini tahminlash, qurilmalarga xizmat ko‟rsatishning asosiy funktsiyalarini bajarish uchun ishlatiladi. Kesh xotira. Kesh xotira kompyuter ishlash tezligini oshirish uchun ishlatiladi. U tezkor xotira va mikroprotsessor orasida joylashgan bo‟lib, uning yordamida amallar bajarish tezkor xotira orqali bajariladigan amallardan ancha tez bajariladi. SHuning uchun kompyuter xotirasining ko‟proq ishlatiladigan qismi nusxasini kesh xotirada saqlab turadi. Mikroprotsessorning xotiraga murojaatida, avvalo, kerakli dastur va berilganlar kesh xotirada qidiriladi. Berilganlarni kesh xotirada qidirish vaqti tezkor xotiradagiga nisbatan ancha kam bo‟lgani uchun kesh xotira bilan ishlash vaqti ancha kam bo‟ladi. Pentium 2, 3 kompyuterlarda kesh xotira hajmi 512 Kb ni tashkil qiladi. Videoxotira. Videoxotira monitor ekraniga video ma‟lumotlarni (videotasvirlarni) saqlab turish uchun ishlatiladi. SHuni aytish lozimki, videotasvirlar (ayniqsa rangli) kompyuter xotirasida ko‟p joy egallaydi. SHuning uchun video xotira hajmi qancha katta bo‟lsa, shuncha yaxshi albatta. Videoxotiraning 1 Mbaytdan kam bo‟lmagani yaxshi. Tashqi xotiralar. Kompyuter o‟chiq yoki yoqiq xolatida xam bunday xotiralardagi ma‟lumotlar saqlanib qoladi va uni yana ishlatish mumkin. Egiluvchan disklar. Ularning diametri 3.5 dyum (89 mm) bo‟lib, hajmi 1,44 Kbgacha ma‟lumotni saqlashga mo‟ljallangan magnit qobiqli diskdan iborat. Bunday diskdan ma‟lumotni o‟qish va unga ma‟lumotlarni yozish tezligi juda kichik. qattiq disklar. qattiq disklar ma‟lumotlarni uzoq vaqt saqlashga mo‟ljallangan disklardir. Ular ikki tarafi magnit qobig‟i bilan qoplangan 1 tadan 5 tagacha aylana metal plastinalardan iborat bo‟lib, umumiy o‟qda katta tezlikda to‟xtovsiz aylanib turadi. Bunday disklarni mexanik buzilishini oldini olish maqsadida maxsus metal korpus bilan himoyalab qo‟yiladi. Ularning hajmi xozirda 300 Gbgachani tashkil qiladi. Lazerli (kompakt) disk. Keyingi paytda bu qurilma juda muhim rol o‟ynamoqda. Uning asosiy sababi unga 650 - 700 Mbayt hajmdagi ma‟lumotni sig‟ishi bo‟lsa, ikkinchi tomondan uni ishlatishda qulayligi bilan alohida ehtiborga loyiq. Uning CD ROM, CD R va CD RW ko‟rinishdagilari mavjud bo‟lib, birinchisiga zavodda maxsus usul bilan yoziladi va faqat o‟qish uchun mo‟ljallangan, ikkinchisi ma‟lumotlarni faqat bir marta yozishga mo‟ljallangan va oxirgisi ma‟lumotlarni ko‟p marta yozish uchun keng qo‟llanilmoqda. Bunday disklarning ikki tarafiga xam yoziladiganlari xozirgi kunda keng qo‟llanilayapti. DVD disklar. Bu nomdagi disklar raqamli ko‟pmaqsadli audio-video ma‟lumotlarni saqlashga mo‟ljallangan bo‟lib, ularning ma‟lumot sig‟imi 4.7 Gbdir. Ularning xam faqat bir marta va ko‟p marta yoziladigan ko‟rinishlari mavjud. Bunday disklarning xam ikki tarafiga yoziladiganlari bor. Flesh-xotira. Bunday xotira qurilmasi mikrosxemelardan iborat bo‟lib kompyuterning USB portiga ulanadi. Unlarning 2, 4, 8, 16, 32 Gb va undan katta hajmlilari xam mavjud. Ularga ma‟lumotlarni katta tezlikda yozib olish va saqlash imkoni bor. Disk yurituvchilar (Diskovodi). Bu qurilmalarning ayrimlari tashqi xotiralarga ma‟lumotlarni yozish va o‟qish, ayrimlari esa faqat ulardan ma‟lumotlarni o‟qish uchun xizmat qiladi. Egiluvchan 3.5 dyumli disklarga ma‟lumotlarni xam yozish xam o‟qish uchun xizmat qiladigan disk yurituvchilar nisbatan arzon narxda bo‟lgani uchun, ularni barcha shaxsiy kompyuterlarga o‟rnatilgan bo‟ladi. qattiq disklar kompyuterni ishlashi uchun kerak bo‟ladigan xizmatchi dasturlarni va foydalanuvchining ma‟lumotlarini uzoq muddat saqlashga mo‟ljallangan. Ularning xajmi juda katta bo‟lgani uchun undagi ma‟lumotlarni qidirib topish yoki ma‟lumotlarni saqlash uchun bo‟sh joy tanlash birmuncha vaqt talab qiladi. SHuning uchun bunday diskning xar bir qavtida shu diskni xar ikkala tarafini o‟qiydigan golovkalar o‟rnatilgan. Diskni esa odatda mantiqiy ravishda ikki yoki undan ko‟p bo‟laklarga bo‟lib xar birini aloxida disk deb ehlon qilishadi. SHuning hisobiga diskda ma‟lumot bilan ishlashda katta tezlikka erishiladi. Lazerli disklarga odatda zavodda yuqori aniqlikdagi lazer yordamida ma‟lumotlar yoziladi va keyinchalik bu ma‟lumotlarni faqat CD ROM qurilmasi yordamida o‟qiladi. Xozirgi kunda CD Writer va DVD RW qurilmalari xam bor bo‟lib, ular yordamida lazer disklarga kompyuterning o‟zida ma‟lumot yozish va o‟qish mumkin. Drayverlar. Bu shunday dasturki, u mahlum qurilmalarni amaliyot tizimi bilan birga ishlashini tahminlaydi. Agar tizimga biror qurilma ulangan bo‟lsayu unga mos drayver o‟rnatilmagan va sozlanmagan bo‟lsa, u xolda Windows bunday qurilmani tanimaydi. Masalan: klaviatura, monitor, disk, printer va boshqa qurilmalar drayverlari bor. Shina. Barcha adapterlar mikroprotsessor va xotira orqali berilganlarni ayirboshlovchi magistral yo‟l deb ataluvchi shinalar orqali bog‟langan bo‟ladi. SHunday qilib, oddiy so‟z bilan aytsak, shinalar turli qurilmalarni bog‟lovchi maxsus simlardir. Kompyuterda bir qancha shinalar bo‟lishi mumkin. Kompyuterlarning elektron tuzilmasi elektron plata deb ataluvchi modullardan iborat. Uning modul tuzilishiga ega bo‟lishi kompyuterlar tahmirlanishini oson bajarish, uni foydalanuvchi ehtiyojiga qarab yig‟ish va o‟zgartirish imkoniyatini beradi. Yüklə 291,7 Kb. Dostları ilə paylaş:
|