Ma’ruzalar kursi 1 – modul: kurash turlari va uni o‘qitish metodikasi faniga kirish

1.7. G’oliblarni taqdirlash

Bu bo’limda mukofotlar sanab o’tiladi: musobaqalar ishtirokchilari, jamoalar, shuningdek ularni tayyorlagan trenerlar qaysi o’rin uchun hamda nima bilan taqdirlanishlari ko’rsatiladi. Mukofotlarning maxsus turlari ko’rsatiladi, ya’ni eng yaxshi texnika uchun, g’alabaga bo’lgan irodasi uchun, tushe bilan ko’p marta g’alaba qozonganligi uchun.
Musobaqalar nizomlariga bulgan asosiy talablar quyidagilardan iborat: aniqlik, ravshanlik, muayyanlik va asosiy bandlarda tushunchalarning turli xilda talqin qilinishining bo’lmasligi. Ushbu hujjat amaldagi qoidalarga asoslanib tuziladi va musobaqa o’tkazadigan tashkilot tomonidan tasdiklanadi. Tasdiqlangandan so’ng u ishtirokchilar va hakamlar kollegiyasi uchun majburiy hisoblanadi.

1.8. Hakamlar kollegiyasi tarkibi va hakamlarning majburiyatlari

Musobaqalarda xizmat ko’rsatish uchun hakamlar kollegiyasi kurash federatiyasining hakamlar komissiyasi tomonidan tayinlanadi va musobaqa o’tkazayotgan sport tashkiloti tomonidan tasdiqlanadi. Hakamlar kollegiyasi bosh hakam, bosh kotib, gilam rahbari, arbitr, yon hakam, sekundomerchi-hakam, axborotchi-hakam, musobaqalar vrachidan tashkil topadi.
Bosh hakam hakamlar kollegiyasiga rahbarlik qiladi, musobaqa o’tkazayotgan tashkilot va tegishli kurash federasiyasi olidida musobaqalarning o’tkazilishiga javobgar bo’ladi.
Bosh hakam musobaqalar boshlanishidan oldin xonalar, jihozlar, asbob-anjomlar, zarur hujjatlarning yaroqliligini, ularning amaldagi qoidalarga muvofikligini tekshirishi shart. Bosh hakam musobaqalar arafasida hakamlar kengashini o’tkazadi va undan hakamlar o’rtasidagi majburiyatlarni taqsimlaydi, ishtirokchilar vaznlarini aniqlash uchun komissiya tayinlaydi, shuningdek gilamlar soniga qarab hakamlar brigadasini tuzadi.
Bosh hakam musobaqalar davomida musobaqalarning qoidalari va musobaka nizomiga muvofiq ularning o’tkazilishini boshqarib boradi. Ayrim hollarda, ya’ni agar musobaqalar boshlanishidan oldin musobaqa o’tkazish joyi, jihozlar yoki asbob-anjomlar yaroqsiz holatda bo’lsa, bosh hakam musobaqalarni bekor qilishi yoki noqulay meteorologik sharoitlarda yoki musobakalarni o’tkazishga halaqit beradigan boshqa qandaydir sabablarga ko’ra vaqtinchalik tanaffus berishi mumkin.
Bosh hakam musobaqalarning oxirgi kunida hakamlar, jamoa vakillari, trenerlarning yakuniy majlisini o’tkazadi, natijalarni tasdiqlaydi va hamma bajarilgan ishlarga baho qo’yadi.
Musobaqalarning bosh kotibi hakamlar kollegiyasi majlisi bayonnomasini yozib boradi, qur’a tashlash marosimini o’tkazadi va aylana bo’ylab uchrashuvlar tartibini belgilaydi, musobaqalar jadvalini tuzib chiqadi, hamma hakamlik hujjatlarini to’ldirib boradi, arizalar va norozilik bildirishnomalarini qabul qiladi, ular to’g’risida bosh hakamga xabar beradi, musobaqalarning o’tkazilishi to’g’risidagi texnik hisobotni tayyorlaydi.
Gilam rahbarining vazifalari ustun bo’lib, u arbitr va yon hakam ishini muvofiqlashtirib turadi. U bellashuvning borishini diqqat bilan kuzatib turishi va musobaqalar qoidalariga muvofiq holda hakamlar hamda sportchilarni baholab borishi shart. Arbitr va yon hakam o’rtasida kelishmovchiliklar yuzaga kelgan taqdirda, u o’z qarorini chiqarishga haqlidir, lekin hech qachon u birinchi bo’lib o’z fikrini bildirmaydi, balki yon hakam va arbitr fikrini eshitadi. Agar arbitr va yon hakam sportchilarning harakat vaziyatlarini baholashda bir fikrda bo’lsalar, gilam rahbari hakamlar qaroriga aralashmaydi.
Arbitr bellashuvga bevosita hakamlik qilish paytida eng mas’uliyatli vazifani bajaradi. U bellashuvning borishini boshqaradi, kurashchilar harakatini baholaydi va bellashuvning musobakalar qoidasiga muvofiq o’tishini kuzatib turadi. U bellashuv boshlanishi to’g’risida signal beradi, bellashuvni to’xtatadi va yakunlaydi, yon hakam yoki gilam rahbarining ma’qullashiga qarab, bellashuvni tik turishda yoki parterda davom ettirishni belgilaydi. Bellashuv paytida arbitr shunday joyda turishi kerakki, u turgan joydan kurashchilar harakatlari yoki amalga oshirayotgan usullarini aniq baholay olishi mumkin bo’lishi lozim. U kurashchilarning butun gavda qismini ko’rib turishi, ularning harakatlari va tashlashlari yo’nalishini oldindan ko’zlay bilishi, ularni to’g’ri baholashi hamda har qanday vaqtda noto’g’ri va xavfli harakatlarni oldini olishga tayyor turishi zarur.
Yon hakam kurashchilarning texnik harakatlarini baholaydi va ularni maxsus bayonnomaga yozib boradi. U arbitrdan qat’i nazar, hamma vaziyatlarda o’z fikrini bildirishi lozim, kurashchilar harakatlarini baholashda uning fikrlari arbitr fikrlari bilan mos kelishi, balki mos kelmasligi mumkin.
Bellashuv paytida, agar yon hakam kurashchilarning u yoki bu texnik harakatlarini sezsa, arbitr esa bu harakatlarni ko’rmagan yoki unga e’tibor bermagan bo’lsa, u bu haqda arbitrga xabar berishi lozim.
U qizil yoki ko’k rangdagi maxsus ko’rsatkichni yuqoriga ko’tarib, arbitr o’z fikrini bildirmasa ham, shunday qilishi shart.
Sekundomerchi hakam kurashchilar, hakamlar va tomosha-binlarni vaqt to’g’risida ogohlantirib boradi. U sof g’alaba vaqtini qayd etadi, kurashchilarning kechikishlarini belgilaydi, yakkakurash jarayoniga taalluqli bo’lmagan vaqtning yo’qotilishini hisobga oladi. O’zining hamma harakatlarini gilam rahbari va arbitr bilan kelishib amalga oshiradi: arbitr xushtagi bilan sekundomerni yoqadi va o’chiradi.
Agar bellashuv kurashchining jarohat olganligi yoki uning kiyimida kamchilik borligi sababli tuxtatilsa, sekundomerchi-hakam har bir minut tugashi bilan vaqtni e’lon qilib turadi. Bellashuv tugashi bilan sekundomerchi-hakam sekundomerni to’xtatadi va tovushli signal beradi. Buni u bir vaqtning o’zida bajarishi lozim.
Axborotchi hakam musobaqalarni o’tkazish dasturi va tartibini e’lon qiladi, tomoshabinlarga kurashning borishi to’g’risida axborot beradi, har bir bellashuv natijalarini, navbatdagi juftlik tarkibini e’lon qiladi, musobaqa qoidalarini ayrim holatlarini tushuntirib beradi, musobaqa ishtirokchilarining sport faoliyatiga tavsif beradi. Musobaqalar borishi to’g’risidagi hamma ma’lumotlar musobaqa bosh hakami ruxsati bilan beriladi.
Musobaqalar shifokori hakamlar kollegiyasi tarkibiga kiradi, u ishtirokchilarning tibbiy ko’rikdan o’tishi va musobaqalarni o’tkazishning sanitariya-gigienik sharoitlari uchun mas’ul hisoblanadi.
Shifokor vazn o’lchanayotganda sportchilarni tibbiy ko’rikdan o’tkazadi va zarur hollarda ishtirokchilarga musobaqada qatanshish uchun ruxsat berish to’g’risida xulosa chiqaradi. U ishtirokchi jarohatlanganda yoki kasal bo’lib qolganda tibbiy yordam ko’rsatishi lozim. Bellashuv paytida tibbiy yordam gilam maydonchasi tashqarisida ko’rsatiladi.
Hakamlar ishlatadigan iboralar

2.