Ma’ruzalar matni 1-Mavzu. «Iqtisodiy ta’limotlar tarixi» fanining predmeti va o‘rganish usuli reja

3. IQTISODIY ISLOXOTLARNING MILLIY MODELI VA YaNGI ASR STRATEGIYaSI

Xalqaro mezonlar va demokratik talablarga to‘liq javob beradigan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining III bo‘limi (Jamiyat va shaxs), XII bobida (Jamiyatning iqtisodiy negizlari) gi 53-moddasida: «Bozor munosabatlarini rivojlantirishga qaratilgan O‘zbekiston iqtisodiyotining negizini xilma-xil shakllardagi mulk tashkil etadi. Davlat iste’molchilarining huquqi ustunligini hisobga olib, iqtisodiy faoliyat, tadbirkorlik va mehnat qilish erkinligini, barcha mulk shakllarining teng huquqliligini va haqiqiy jihatdan bab-baravar muhofaza etilishini kafolatlaydi. Xususiy mulk boshqa mulk shakllari kabi daxlsiz va davlat himoyasidadir. Mulkdor faqat qonunda nazarda to‘tilgan hollarda va tartibdagina mulkidan mahrum etilishi mumkin» - deb belgilangan. Ushbu modda iqtisodiy munosabatlarning huquqiy kafolatlarini bayon etadi va barcha iqtisodiy islohotlar tizimiga asos bo‘lib xizmat qiladi.

Islohotlarni amalga oshirishda dastlabki vaqtlarda quyidagilarga e’tibor berish kerak:
bozor iqtisodiyoti va demokratiya tamoyillariga asoslanadigan jamiyatni barpo etish;
SSSR parchalangandan keyingi O‘zbekistonning haqiqiy holati;
xalqning mentaliteti va tarixiy an’analarga islohotlarni amalga oshirishning u yoki bu sur’atlariga aholining tayyorlik darajasi;
«Shok terapiyasi» dan voz kechish.
Demak, islohotlardan asosiy maqsad - yurtimizning yanada rivojlanishi, xalqimizning farovonligi, jahon hamjamiyatidan o‘zimizga munosib o‘rin egallashdan iborat.
Iqtisodiyotning izchil o‘sishi va samaradorligini oshirish, demokratik bozor islohotlarini chuqurlashtirish asosida xalq turmush darajasining barqaror va o‘zluksiz yaxshilanib borishini ta’minlash hamda aholini kuchli ijtimoiy himoyalashga alohida e’tibor qaratish ko‘zda to‘tilgan.
Siyosiy va iqtisodiy hayotni, davlat va jamiyat qurilishini erkinlashtirish, aholining siyosiy faolligini kuchaytirish, jamiyatda manfaatdor va qarama-qarshi kuchlar o‘rtasida muvozanatni ta’minlaydigan kuchli mexanizmni shakllantirish zarur. Xususan, iqtisodiy sohani yanada erkinlashtirish maqsadida davlat boshqaruv rolini chegaralash, xususiy mulk miqyoslarini kengaytirish, mulkdorlarning mavqei va huquqlarini mustahkamlash, kichik va o‘rta biznes rivojlanishiga har tomonlama ko‘mak berish hamda bozor infrato‘zilmasini keng rivojlantirish lozim.
Shaxsiy manfaatlarni mamlakat, xalq manfaatlari bilan uyg‘un holda ko‘radigan erkin, har jihatdan barkamol insonlarni tarbiyalash asosida jamiyat ma’naviyatini yuksaltirish lozim.
Har qanday muammolarni amaliy yechishga qodir bo‘lgan qadrlar salohiyatini tayyorlashga erishish kerak. Chunki mamlakatning buyuk kelajagi bugungi zamonaviy fikr yuritadigan, o‘z xalqi va Vatani manfaati g‘oyalari adolatli avlod kelishiga bog‘liq.
Iqtisodiyotda tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish maqsadlari quyidagilarda ifodalanadi:
iqtisodiyotning xomashyoviy bir tomonlama rivojlanishiga chek qo‘yish;
iste’molga tayyor tugallangan ishlab chiqarishga o‘tish;
importga qaramlikni cheklash;
eksport salohiyatini oshirish;
istiqbolli sohalarga ustuvorlik berish, barqaror o‘sish;
mehnat resurslarining oqilona foydalanilishini ta’minlash;
milliy bozorni ichki ishlab chiqarish hisobiga to‘ldirish va aholi talablarini to‘laroq qondirish.
Jamiyatdagi barqarorlik, tinchlik, millatlar va fuqarolararo totuvlikni, sarhadlarimizning dahlsizligini, mamlakatimiz hududiy yahlitligini ta’minlashdan iborat.
Ushbu yo‘nalishlarda belgilangan vazifalar mamlakatimiz salohiyatining qisqa muddatlarda yuqori darajada rivojlanishini ta’minlashga imkon berdi. Shuning uchun ham 2005-2010 yillarda iqtisodiy salohiyatda erishilishi ko‘zda to‘tilgan tarkibiy o‘zgarishlar jumlasiga quyidagilar kiradi:
qishloq xo‘jaligini yangi texnika bilan ta’minlash, qishloq xo‘jaligi va unga bog‘liq bo‘lgan sohalarning iqtisodiy munosabatlarini takomillashtirish;
iqtisodiyotning yuqori samarali, eksportga yo‘naltirilgan to‘zilmasini shaklllantirish;
iqtisodiyotning tayanch tarmoqlarini texnika bilan qayta jihozlash va yanada rivojlantirish;
yengil va qayta ishlash sanoati korxonalarini texnika bilan qayta jihozlash va zamonaviylashtirish;
yuqori texnologiya va ilm talab ishlab chiqarishni jadal rivojlantirish;
Makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashdagi islohotlarning yaqin muddatdagi yo‘nalishlari quyidagilarga qaratilishni ko‘zda tutadi:
budjetli tartibga solish darajasini bosqichma-bosqich kamaytirish hamda, budjet mablag‘lari ishlatilishi samaradorligini oshirish;
iste’molga ketadigan daromad emas, ko‘chmas mulk, zebi-ziynat va qimmatbaho tovar va xizmatlar soliqqa tortilishi lozim, foydalanadigan resurslar (yer, suv, ko‘chmas mulk) ga soliq oshirishgani holda, birlamchi tarmoqlar, boshlang‘ich texnologik sikldagi soliqlarni kamaytirish;
iqtisodiyotning real sektoridagi moliyaviy vaziyatni sog‘lamlashtirish uchun davlatning antimonopol va narx tartiblashtirish faoliyatini oshirish, to‘lovlar bo‘yicha inqirozlarni yumshatish, baho disparitetiga barham berish;
raqobatda afzallikka ega bo‘lgan qayta ishlash sanoati korxonalarining iqtisodiy o‘sish ustunvorliklarini aniqlash orqali mamlakat eksport samaradorligini oshirish;
milliy valyuta almashuv kursi barqarorligiga erishish.