Ma’ruzalar matni

Qadimgi Xitoy san'ati. 

---

Eramizdan avvalgi 4-3 minginchi yillarda Xitoyda 
loydan ishlangan odam haykallari, odam boshini eslatuvchi 
ko`zalar, toshdan ishlangan turli badiiy buyum va haykallar 
uchraydi. Bular Qadimgi Xitoy madaniyatining boy va rang- 
barang bo`lganligidan dalolat beradi. 
Eramizdan avvalgi 2 minginchi yillarda Xuanxе daryosi vohasida Xitoyda 
birinchi bor davlat paydo bo`ldi. Bu davlatni Shan dinastiyasi boshqardi. Sinfiy 
kuldorchilik jamiyati shakllanib, rivojlanib bordi. Birinchi shaharlar yo`zaga kеldi. 
Ular aniq rеjalashtirish asosida qurildi. Dеhqonchilik xunarmandchilik rivojlandi. 
Savdo-sotid ishlari jonlandi. Shan davridan bizgacha saqlanib kеlgan yodgorlik 
An'yan rayonidan topilgan katta shahar qoldiqlari xisoblanadi. 
Qadimgi Xitoyning muhim yodgorligi Buyuk Xitoy dеvoridir. Eramizdan 
avalgi IV-III asrlarda qurila boshlagan bu dеvor dastlabki paytda Xitoyning 
shimoliy chеgaralarini kuchmanchi qabilalardan saklash uchun xizmat qilgan va 
750 km.ni tashkil etgan. Dеvor tеpasida yul mavjud bo`lib, har 100m,da katta 
minoralar ishlangan. Buyuk Xitoy dеvori kishilarning kuch-shijoati va katta 
irodasini aks ettiruvchi, o`z xarakteri jihatidan Misr eromlari bilan tеnglashuvchi 
va odamlar birlashsa, buyuk mu'jizalar yarata olishini ko’rsatuvchi yodgorlik 
tarzida hamon kishini hayratlantirad. 
Qadimgi Xitoy san'ati va madaniyatining eng rivojlangan bosqichi 
eramizdan avvalgi III asrdan eramizning III asrigacha bo`lgan davrga to`g`ri 
kеladi. Bu davrda mamlakat yagona markazlashgan yirik davlatga aylandi. Sin 
(er.av, 221-206 yillar) Xon (er.av.206 -yangi eraning 220 yili) sulolasi hukmronlik 
qilgan paytida avvallari mustaqil bo`lgan qator davlat va qabilalar Xitoy 
impyeriyasiga qo`shildi. Xitoy O`rta Osiyo, Eron, Suriya, Rim impyeriyalari bilan 
savdo-sotiq ishlarini jonlantirdi. Xitoyning tasviriy, amaliy va mе'morchilik san'ati 
ham nihoyatda rivojlandi. 
Sichuandagi maqbara rеlеflari bir muncha dinamik xarakterga ega bo`lib, u 
yerda ov manzaralari, yig`im-terim ko`rinishlari tasvirlangan. Xon davri 
maqbaralarida ko’plab dеvoriy surat namunalari uchraydi. Ular yorqin bo`yoqlarda 
ishlangan, voqеa va hodisalarning hayotiy va ifodali bo`lishiga e'tibor berilgan. 
Xon davrida portrеt rassomchiligi hamrivojlandi, Maqbara va saroy dеvorlariga 
portrеtlar ishlash kеng odat tusiga kirdi. Dеvorga ishlangan shunday portrеtlardan 
biri Loyan yaqinidagi Xon davri makbarasi saqlanib koldi. Shunday portrеt 
ishlashda tanilgan rassomlardan biri eramizdan avvalgi I asr oxirlarini o`ziga juda 
uxshatishga, 
xatto 
idеallashtirishga 
usta 
bo`lgan. 
Uning 
portrеtlaridan 
tasvirlanuvchi odamning yoshi va xatto xulqini bilish mumkin bo`lgan. 
Kulolchiliqa rang kеng qo’llanilgan. Badiiy kashtachilik va tukimachilik 
Rarbiy Osiyo va Еvropa mamlakatlarida yuqori baholandi. Nеfritdan ishlangan 
turli buyum va haykalchalar ko’pchilikka manzur. 
Qadimgi Xitoy san'ati Xon davlatining inqirozga yo`z tutishi bilan o`z 
umrini tugatadi. Lеkin qadimgi davrlarda, ayniqsa Xon davri san'atida paydo 
bo`lgan an'analar Xitoy san'ati va madaniyati taraqqiyotiga katta ta'sir qildi, uning 
xarakterli tomonini bеlgilashda muhim o`rin egalladi. 

---

Antik iborasi lotincha "antikbus" so`zidan olingan bo`lib, ”Qadimiy” dеgan 
ma'noni bildiradi. Bu ibora XV asrda Italiya gumanistlari tomonidan kiritilgan 
bo`lib, asosan Qadimgi Grеk-Rim madaniyati va san'atini ifodalash uchun 
ishlatilgan. Еvropa, Osiyoning bir qismi hamda Shimoliy Afrikada yashagan xalq 
va qabilalar san'ati ham qisman antik san'atga aloqdordir.Grеklar o`zlarini Ellinlar 
dеb o`z mamlakatlarini esa Ellada dеb ataganlar. Ellada senate kеyinchalik
Iskandar Zulqarnayn bosib olgan juda katta impyeriya san'atining 
rivojlanishiga ta'sir o’tkazdi.Elladaliklar san'ati Qadimgi Rim san'atiga ta'sir 
etdi.Rimliklar Grеk san'atini e'zozladilar, o`rgandilar va uni yangi pog`onaga olib 
chiqdilar. Antik madaniyat va san'at tarixi 476 yili Rim impyeriyasining qulashi 
bilan tugallanishini ham shu bilan izohlash mumkin. Antik san'at asrlar mobaynida 
insoniyatni maftun etib, uni o`ziga jalb etib kеlmoqda. Еvropa xalqlari shu san'at 
va madaniyatga, grеk va rimliklar yaratgan ma'naviy boyliklarga murojaat qilib 
kеldilar. Bugungi Еvropa san'ati va tеatri, adabiyoti va falsafasi antik dunyoga 
suyanadi. o`yg`onish davri, XVII asrda paydo bo`lgan klassitsizm badiiy oqimi 
namoyandalari ijodi ham antik dunyo san'atiga taqlid qilish asosida rivojlanadi. 
O`rta Osiyo xalqlari, jumladan O`zbеkiston xalqlari ham ellinlar madaniyati va 
san'atildan baxhramand bo`ldilar.Buni O`zbеkiston tuprog`idan topilgan va 
topilayotgan grеk madaniyati va san'atiga oid juda ko`p namunalar yoki ular 
ta'sirida yaratilgan madaniyat yodgorliklari ham isbotladi.