Mаshg`ulоt vаqti-2 sоаt

1. Qattiq modda va suvdan berilgan massa ulushli eritmani tayyorlash.
Berilgan massa ulushli eritmaning ma’lum massasini tayyorlash uchun suv va eritiladigan modda massasi hisoblanadi.
Keyin modda namunasini olib stakanga solinadi, ustiga o‘lchangan miqdorda suv solib, bir jinsli suyuqlik hosil bo‘lguncha shisha tayoqcha bilan aralashtiriladi.
Misol. 200 g 15% li natriy karbonat eritmasini tayyorlash.
Yechish. m(Na₂CO₃) g
m(Na₂CO₃)30g
m(H₂O)  200-30 170; m(H₂O) 170g
V(H₂O) ; V(H₂O) 170 cm³
Agar eritilayotgan modda kristalogidrat xolida bo‘lsa, avval suvsiz tuzning massasini hisoblab, uni kristalogidrat massasiga nisbatan qayta hisoblang.
Misol. 40 g 10% li natriy sulfat eritmasini glauber tuzidan (Na₂SO₄10H₂O) va suvdan tayyorlangan.
Yechish. 40 g eritmadagi Na₂SO₄ massasini topamiz:
m(Na₂SO₄) ; m(Na₂SO₄)4g
Keyin modda formulasiga asosan Na₂SO₄10H₂O ni qancha massasidan 4 g Na₂SO₄ borligini topamiz. Na₂SO₄ va Na₂SO₄10H₂O larni molyar massalari mos xolda 142 va 322 gmol. Bunda

; X9,07 g
Demak, 9,07 g Na₂SO₄10H₂O ni (40-9,07)30,90 g ( 31sm³) suvda eritiladi.

2. Konsentrlangan eritma va suvdan berilgan massa ulushli eritmani tayyorlash.
Misol. 40 g 12% li eritma tayyorlash uchun 68% nitrat kislotasi eritmasidan (g1,41gsm³) va suvdan necha millilitrdan olish kerak?
Yechish. 40 g 12% li eritmani tayyorlash uchun zarur bo‘lgan HNO₃ massasini topamiz:
X₁400,124,7 g.
4,8g HNO₃ tutgan 68%li eritmani massasini topamiz:
X₂4,80,687,06 g 68% li eritma.

Yendi birlamchi eritmani suyultirish uchun kerak bo‘lgan suv massasini topamiz:

m(H₂O)40 g-7,0632,94 g
Yeritma va suvni odatda tortib olinmaydi. Shuning uchun ularning massalarini zichligi orqali xajmga o‘tkaziladi. Ma’lumki, 68% li eritmani zichligi 1,14 gsm³ va suvni zichligi 1 gsm³ ga teng. Demak, mos xoldagi xajimlari.
V(HNO₃) ml
V(H₂O) ml
Silindr bilan suv va eritmani o‘lchab olinadi. Stakanga suvni solib, unga aralashtirgan xolda konsentrlangan eritma qo‘shiladi.
Misol. 100 ml 40% li natriy gidroksid eritmasiga (g1,437 gsm³) 15% li bo‘lishi uchun qancha suv qo‘shish kerak?
Yechish. 100 ml 40% natriy gidroksid eritmasini massasi 1001,437143,7g. Shu eritmadagi NaOH ni massasi: x₁143,70,457,48 g, Keyin 57,48g NaOH tutgan 15% eritmani massasini hisoblaymiz: x₂57,480,15383,2g. Demak, 383,2-143,7239,5240g yoki 240 ml suv qo‘shish kerak.
Yuqori konsentratsiyasi eritma va suvdan, yoki massa ulushi ma’lum bo‘lgan ikki eritmadan berilgan massa ulushli eritmalar tayyorlash bo‘yicha massalarni aralashtirish qoidasiga muvofiq hisoblash mumkin. Bu qoidadan foydalanish masalalar yechishda yaqqol namoyon bo‘ladi. Qoidani ma’nosini tushunish uchun, yechimning algebrayik ulushini keltiramiz.
Misol. 50 va 20% li eritmalardan 30% li eritma tayyorlash.
Yechish. Birinchi eritmaning 100 gramida talab qilingan eritmaga nisbatan 50-3020 g ortiqcha modda erigan. Ikkinchi eritmaning 100 grammida esa talab qilingan eritmaga nisbatan 30-2010 g erigan modda yetishmaydi.
Berilgan W(%) li eritmani tayyorlash uchun birinchi eritmadan x₂, ikkinchi eritmadan y₂ kerak deb olamiz. Birinchi eritmaning x grammida 20 x  100 ortiqcha erigan modda bor, ikkinchi eritmaning y grammida 10 y  100 erigan modda yetishmaydi.
Yangi eritmani tayyorlash uchun, birinchi eritmadagi ortiqcha erigan modda, ikkinchi eritmadagi yetishmovchilikni to‘la qoplashi kerak. Demak,
yoki 2xu, bunda
x  y  12.
Aralashtirish qoidasi asosida bu masalani yechish quydagicha bo‘ladi: berilgan eritmalarni massa ulushlari 50 va 20 birinchi ustunga, tayyorlash kerak bo‘lgan eritmani massa ulushi (30) ikkinchi ustunga yoziladi. Birinchi va ikkinchi ustundagi sonlarini diagonal bo‘yicha farqi uchunchi ustunga yoziladi:

Topilgan raqamlar eritmalarning qanday massalar nisbatida aralashtirish lozimligini ko‘rsatadi.
Demak, 10 qism 50% li erigan 20 qism 20% eritmadan olish kerak,yoki ularni 12 massa nisbatda aralashtirish kerak.
Misol. 50 ml 10% li HCl eritmasini tayyorlash uchun qancha millilitr 37,235 %-li (g1,19 gsm³) HCl eritmasi va suv kerak?
Yechish. Yuqorida keltirilgan aralashtirish qoidasiga binoan ertima va suvni qanday massalar nisbatida aralashtirish kerakligini topamiz. Suv uchun birinchi ustunda nol yoziladi.

Demak, kislota eritmasi va suv massalari quydagi nisbatda olinishi kerak: 10  27,23
Ilovadagi jadvaldan 10% li HCl eritmasini zichligi 1,049 gsm³ ga tengligini topamiz. Tayyorlanishi lozim bo‘lgan eritmaning massasi 501,049  52,45g.