1-masala. Idishda 1, 2, 3, ..., 10 sonlari yozilgan sharlar bor. Idishdan uchta shar
olamiz. Nechta holda ularda yozilgan sonlar yig‘indisi 9 ga teng bo‘ladi?
Nechta
holda 9 dan katta bo‘ladi?
𝐶
10
3
=
10 ∙ 9 ∙ 8
3!
=
10 ∙ 9 ∙ 8
1 ∙ 2 ∙ 3
=
10 ∙ 3 ∙ 4
1
= 120 ;
10 − 3 = 7 ; 7 − 3 = 4 ;
4 𝑡𝑎 ℎ𝑜𝑙𝑎𝑡𝑑𝑎 9 𝑑𝑎𝑛 𝑘𝑖𝑐ℎ𝑖𝑘 , 3 ℎ𝑜𝑙𝑎𝑡𝑑𝑎 9 𝑔𝑎 𝑡𝑒𝑛𝑔 ;
𝐶
10
3
− 7 = 120 − 7 = 113 holda yig‘indi 9 dan katta bo‘ladi .
3! ∙ 4 = 6 ∙ 4 = 24 ℎ𝑜𝑙𝑑𝑎 9 𝑘𝑖𝑐ℎ𝑖𝑘 , 3! ∙ 3 = 6 ∙ 3 = 18 ℎ𝑜𝑙𝑑𝑎 9 𝑔𝑎 𝑡𝑒𝑛𝑔 .
Takrorlanish holatida
3! ∙ (𝐶
10
3
− 7) = 6 ∙ 113 =
678 ℎ𝑜𝑙𝑑𝑎 𝑦𝑖𝑔‘𝑖𝑛𝑑𝑖 9 𝑑𝑎𝑛 𝑘𝑎𝑡𝑡𝑎.
2-masala. 3 ta tovuq, 4 ta o‘rdak va 2 ta g‘oz bor. Bir nechta parrandani shunday
tanlab olingki, ular ichida tovuq, o‘rdak va g‘oz bo‘lsin. Shunday tanlashlar soni
nechta bo‘ladi?
(𝑪
𝟑
𝟏
+ 𝑪
𝟑
𝟐
+ 𝑪
𝟑
𝟑
) ∙ (𝑪
𝟒
𝟏
+ 𝑪
𝟒
𝟐
+ 𝑪
𝟒
𝟑
+ 𝑪
𝟒
𝟒
) ∙ (𝑪
𝟐
𝟏
+ 𝑪
𝟐
𝟐
) .
1) 𝐶
3
1
+ 𝐶
3
2
+ 𝐶
3
3
=
3
1!
+
3 ∙ 2
2!
+
3 ∙ 2 ∙ 1
3!
=
3
1
+
3 ∙ 2
1 ∙ 2
+
3 ∙ 2 ∙ 1
1 ∙ 2 ∙ 3
= 3 + 3 + 1 = 7;
2) 𝐶
4
1
+ 𝐶
4
2
+ 𝐶
4
3
+ 𝐶
4
4
=
4
1!
+
4 ∙ 3
2!
+
4 ∙ 3 ∙ 2
3!
+
4 ∙ 3 ∙ 2 ∙ 1
4!
=
=
4
1
+
4 ∙ 3
1 ∙ 2
+
4 ∙ 3 ∙ 2
1 ∙ 2 ∙ 3
+
4 ∙ 3 ∙ 2 ∙ 1
1 ∙ 2 ∙ 3 ∙ 4
= 4 + 6 + 4 + 1 = 15 ;
3) 𝐶
2
1
+ 𝐶
2
2
=
2
1!
+
2 ∙ 1
2!
=
2
1
+
2 ∙ 1
1 ∙ 2
= 2 + 1 = 3 ;
(𝐶
3
1
+ 𝐶
3
2
+ 𝐶
3
3
) ∙ (𝐶
4
1
+ 𝐶
4
2
+ 𝐶
4
3
+ 𝐶
4
4
) ∙ (𝐶
2
1
+ 𝐶
2
2
) = 7 ∙ 15 ∙ 3 = 21 ∙ 15 = 315
Javob: Tanlashlar soni 315 ta .
3-masala. 4 ta oq atirgul, 5 ta qizil va 3 ta sariq atirgul bor.
Bir nechta gulni
shunday tanlab olingki, ular ichida oq, qizil va sariq atirgul bo‘lsin. Shunday
tanlashlar soni nechta?
(𝐶
4
1
+ 𝐶
4
2
+ 𝐶
4
3
+ 𝐶
4
4
) ∙ (𝐶
5
1
+ 𝐶
5
2
+ 𝐶
5
3
+ 𝐶
5
4
+ 𝐶
5
5
) ∙ (𝐶
3
1
+ 𝐶
3
2
+ 𝐶
3
3
)
1) 𝐶
4
1
+ 𝐶
4
2
+ 𝐶
4
3
+ 𝐶
4
4
=
4
1!
+
4 ∙ 3
2!
+
4 ∙ 3 ∙ 2
3!
+
4 ∙ 3 ∙ 2 ∙ 1
4!
=
=
4
1
+
4 ∙ 3
1 ∙ 2
+
4 ∙ 3 ∙ 2
1 ∙ 2 ∙ 3
+
4 ∙ 3 ∙ 2 ∙ 1
1 ∙ 2 ∙ 3 ∙ 4
= 4 + 6 + 4 + 1 = 15 ;
"Science and Education" Scientific Journal
Volume 1 Issue 3
June 2020
564
www.openscience.uz
2) 𝐶
5
1
+ 𝐶
5
2
+ 𝐶
5
3
+ 𝐶
5
4
+ 𝐶
5
5
=
5
1!
+
5 ∙ 4
2!
+
5 ∙ 4 ∙ 3
3!
+
5 ∙ 4 ∙ 3 ∙ 2
4!
+
5 ∙ 4 ∙ 3 ∙ 2 ∙ 1
5!
=
=
5
1
+
5 ∙ 4
1 ∙ 2
+
5 ∙ 4 ∙ 3
1 ∙ 2 ∙ 3
+
5 ∙ 4 ∙ 3 ∙ 2
1 ∙ 2 ∙ 3 ∙ 4
+
5 ∙ 4 ∙ 3 ∙ 2 ∙ 1
1 ∙ 2 ∙ 3 ∙ 4 ∙ 5
= 5 + 10 + 10 + 5 + 1 = 31 .
3) 𝐶
3
1
+ 𝐶
3
2
+ 𝐶
3
3
=
3
1!
+
3 ∙ 2
2!
+
3 ∙ 2 ∙ 1
3!
=
3
1
+
3 ∙ 2
1 ∙ 2
+
3 ∙ 2 ∙ 1
1 ∙ 2 ∙ 3
= 3 + 3 + 1 = 7;
(𝐶
4
1
+ 𝐶
4
2
+ 𝐶
4
3
+ 𝐶
4
4
) ∙ (𝐶
5
1
+ 𝐶
5
2
+ 𝐶
5
3
+ 𝐶
5
4
+ 𝐶
5
5
) ∙ (𝐶
3
1
+ 𝐶
3
2
+ 𝐶
3
3
) =
= 15 + 31 + 7 = 53 . Javob: Tanlashlar soni 53 ta .
4-masala. 1, 2, 3, ..., 8 raqamlaridan ularni takrorlamay tuzilgan 8 xonali sonlar
ichida 1 va 8 raqamlari yonma – yon turadiganlari nechta?
Quyidagi hollar bo‘lishi mumkin: 1 birinchi o‘rinda, 8 ikkinchi o‘rinda, ..., 1
yettinchi o‘rinda, 8 sakkizinchi o‘rinda, bunday hollar soni 7 ta. Bundan tashqari, 1
va 8 larning yuqoridagi 7 holda o‘rinlarini almashtirib, yana 7 ta (ular yonma – yon
turadigan) holni topamiz. Demak, 1 va 8 ni yonma – yon qilib, 14 usul bilan qo‘yish
mumkin. Bu usullarning har biriga boshqa qolgan raqamlarning 6! ta o‘rin
almashtirishlari mos keladi. Shunday qilib, 1 va 8 raqamlari
yonmayon turadigan
o‘rin almashtirishlar soni 2 · 7 · 6! = 2 · 7! ga teng.
5-masala. Gul sotuvchida 5 ta qizil va 10 ta oq chinnigul qolibdi. A’zamxon
singlisi Mubinabonuga 2 ta qizil va 3 ta oq chinniguldan iborat guldasta sovg‘a
qilmoqchi. Buni u necha xil usul bilan amalga oshirishi mumkin?
𝐶
5
2
=
5 ∙ 4
2!
=
5 ∙ 4
1 ∙ 2
=
5 ∙ 2
1
= 10. 𝐶
10
3
=
10 ∙ 9 ∙ 8
3!
=
10 ∙ 9 ∙ 8
1 ∙ 2 ∙ 3
=
10 ∙ 3 ∙ 4
1
= 120 .
𝐶
5
2
∙ 𝐶
10
3
= 10 ∙ 120 = 1200 . 𝐽𝑎𝑣𝑜𝑏 ∶ 1200 .
Xulosa qilib aytganda, matematika o’qitishning muhim vazifasi o’quvchilarda
faol fikrlash, turmushda uchraydigan turli masalalarni yechishda qiyinchiliklarni
yengish, bu masallar yechimining rasional yo’llarini topish ehtiyojini vujudga
keltirishdir.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Jumayev M.E. va boshqalar. Matematika o’qitish metodikasi (kasb-hunar
kollejlari o’quvchilari uchun o’quv qo’llanma) – T.: Ilm-Ziyo, 2003, 240-bet
2. Jumayev M.E. Matematika o’qitish metodikasidan praktikum - Toshkent.:
O’qituvchi, 2004, 328 bet.
References
1. Jumayev M.E. va boshqalar. Matematika o’qitish metodikasi (kasb-hunar
kollejlari o’quvchilari uchun o’quv qo’llanma) – T.: Ilm-Ziyo, 2003, 240-bet
2. Jumayev M.E. Matematika o’qitish metodikasidan praktikum - Toshkent.:
O’qituvchi, 2004, 328 bet.
"Science and Education" Scientific Journal
Volume 1 Issue 3
June 2020
565
www.openscience.uz