Materialshunoslik va yangi materiallar texnologiyasi

Nazorat savollari

1. 
   Temir –uglerod asosli qotishmalarni tushuntiring.
   
2. 
   Mexanik aralashma nima?
   
3. 
   Po’latlarning tasnifi.
   
4. 
   Evtektodgacha bulgan po’latlar.
   
5. 
   Evtektoidli po’latlar.
   
6. 
   Evtektoddan keyingi po’latlar.
   
7. 
   Austenit nima?
   

7- mavzu. Cho’yanlar va ularning qo’llanilishi


Reja:

1. 
   Temirning qotishmalar.
   
2. 
   CHo’yanlar.
   
3. 
   Kulrang cho’yanlar.
   
4. 
   Bolg’alanuvchan cho’yanlar.
   
5. 
   Juda puxta cho’yanlar.
   
6. 
   Maxsus legirlangan cho’yanlar.
   
7. 
   Yuqori legirlangan cho’yanlar.
   

Tayanch iboralar: po’lat, cho’yan, oq cho’yan, kulrang cho’yanlar, bolg’alanuvchan cho’yanlar, juda puxta cho’yanlar, maxsus legirlangan cho’yanlar.

CHo’yanlar haqida dastlabki ma’lumot. CHo’yanlarning mashinasozlikdagi ahamiyati. CHo’yanlarning turlari, umumiy xossalari va qo’llanilishi haqida ma’lumotlar.

Tarkibida uglerod miqdori 2,14 dan 6,67 % gacha bo’lgan temirning uglerod va boshqa elementlar bilan qotishmasi cho’yan deyiladi. CHo’yanlar tarkibidagi uglerodning qanday holatda ekanligiga ko’ra oq, kulrang, juda puxta va bolg’alanuvchan cho’yanlarga bo’linadi.
Oq cho’yanning tarkibida uglerod kimyoviy birikma–tsementit holatida bo’ladi. TSementit sinish yuzasida yaltiroq, oq rangda bo’ladi. SHu sababli, asosini tsementit tashkil etgan cho’yan oq cho’yan deb yuritiladi. Kulrang, bolg’alanuvchan va juda puxta cho’yanlarning tarkibida uglerodning juda ko’p qismi erkin holatda, ya’ni grafit tarzida bo’ladi.
Oq cho’yanlar tuzilishiga va tarkibidagi uglerod miqdoriga ko’ra quyidagi turlarga bo’linadi:

• 
  evtektikadan oldingi cho’yan, tarkibida uglerod miqdori 2,14–4,3%
  bo’lib, strukturasi perlit, tsementit va ledeburitdan iborat;
  
• 
  evtektik cho’yan, tarkibida uglerod miqdori 4,3% ni tashkil etib,
  strukturasi ledeburitdan iborat (7.1–rasm);
  
• 
  evtektikadan keyingi cho’yan, tarkibida uglerod miqdori 4,3–6,67%
  bo’lib, strukturasi birlamchi tsementit va ledeburitdan tashkil topadi.