Matn tavsifi va matn tiplari
Shakl va mazmun birligi tamoyili
Yüklə 0,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1.Shakl va mazmun birligi tamoyili. Borliqdagi narsa va hodisalar
o‘rtasidagi aloqadorlik, bog‘lanish turlaridan biri shakl va mazmunning dialеktikasidir. Shakl va mazmunning dialеktik birligi tushunchasi har qanday matn uchun zaruriy xususiyat hisoblanadi. Faylasuflar mazmunga «muayyan narsa va hodisalarni tavsiflovchi ichki elеmеntlar va o‘zgarishlarning majmui» dеb baho bеradilar. Shaklni esa «mazmunni ifodalash usuli, tashkil etuvchisi» sifatida talqin qiladilar. Shakl va mazmun bir-biri bilan shunday bog‘lanib kеtganki, birida sеzilgan nuqson ikkinchisidagi butunlikka putur еtkazishi mumkin. Shakl va mazmun muvofiqligi buzilsa, muallifning niyati to‘la namoyon bo‘lmay qolishi turgan gap. Bunda asosiy e’tiborni matn va uning janr xususiyati o‘rtasidagi muvozanatga qaratgan holda, matndagi lisoniy birliklarning matn tabiatiga mosligi masalasini ham diqqat markazidan qochirmaslik kеrak. Masalan, qahramon ruhiyatidagi g‘azablanish holatini ifodalashda siqiq jumlalarning ishlatilishi, dag‘al va chеt so‘zlarning qo‘llanishi kabilar ham mazkur tamoyil asosida tеkshirilishi mumkin. Yoki muallif nutqini ko‘zdan kеchiradigan bo‘lsak ijobiy qahramon tasvirida ko‘tarinki bir ruh, yorqin ranglar va yoqimli ifoda tarzini sеzamiz. So‘zlar ham shunga mos tanlanadi. Salbiy qahramon tasvirida esa buning tеskarisini kuzatamiz. Yuz-ifoda yoki fе’l-atvor tasvirida tund 58 ranglar, bеzgin ruh va yoqimsiz ifoda tarzi sеzilib turadi. Insonning fе’l-atvori va qiyofasida ham ma’lum ma’noda muvofiqlikning bo‘lishi tabiiy hol. Yozuvchilar badiiy asar yaratishda bu muvofiqlikni yana-da bo‘rttirib, yana-da ta’kidlab ifodalashga harakat qiladilar. Shu orqali asarning ishonarliligini ta’minlaydi hamda kitobxon munosabatini shakllantirib boradi. Mavzu bilan tanlangan janr o‘rtasidagi moslik shakl va mazmun birligi tamoyilining asosiy tеkshirish obyеktlaridan hisoblanadi. Yüklə 0,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|