Mavzu : Jarroxlik stomatologiya asbob uskunalari va jihozlanishi

Mavzu : Jarroxlik stomatologiya asbob uskunalari va jihozlanishi
Inson faoliyatining har qanday sohasi o'zining tarixiy rivojlanish yo'li bilan tavsiflanadi. Ammo qadimgi jarrohlik amaliyotiga kelsak, uning rivojlanishining ushbu bosqichini ta'kidlaydigan juda kam faktlar va yozma ma'lumotlar bugungi kungacha saqlanib qolgan.
Biroq, biz bilamizki, birinchi jarrohlik asboblari kremniy, fil suyagi va toshdan yasalgan. Arxeologik topilmalar qadimda ajdodlarimiz bu ishni juda muvaffaqiyatli amalga oshirganliklarini tasdiqlaydi.Qadimgi yunon davri, xususan, tibbiyot va xirurgiya rivoji haqida bizda ko'proq ma'lumotlar mavjud. Shunday qilib, tibbiy asboblarni tavsiflash bo'yicha birinchi asar Gippokrat va Sels tomonidan yaratilgan. Shuningdek, ular o'sha paytda amalga oshirilayotgan yuzga yaqin jarrohlik muolajalarini batafsil bayon qildilar.Tibbiyotning jadal rivojlanishi 19-asr boshidan kuzatildi. Qizig'i shundaki, bu davrda ham funktsional, ham juda chiroyli jarrohlik asboblari bir vaqtning o'zida ishlab chiqarilgan.
Zamonaviy stomatologiyada qo'llaniladigan barcha asboblarni ikkita katta guruhga bo'lish mumkin. Birinchisi diagnostika vositalarini, shuningdek, og'iz bo'shlig'ini tekshirish vositalarini (skapula, spatula, oyna, cımbız, tish probi va boshqalar) birlashtiradi. Ikkinchi guruh stomatologik jarrohlik asboblaridan iborat.
Stomatologlar ham bemorning og'zida o'z operatsiyalarini bajarishga majbur bo'lishadi. Bunda ularga quyidagi turlarga bo'lingan maxsus stomatologik asboblar yordam beradi:

• 
  tish go'shtini kesish, yumshoq to'qimalarni kesish va tozalash, suyak to'qimalari bilan ishlash uchun ishlatiladigan kesish (bularga trepanlar, skalpellar va tish qaychi kiradi);
  

• 
  tishlarni olib tashlash uchun stomatologik asboblar;
  
• 
  kesma va yaralarning chetlarini birlashtirish uchun mo'ljallangan asboblar;
  
• 
  tish implantatsiyasi uchun asboblarning maxsus guruhi;
  
• 
  shoshilinch stomatologik yordam uchun asboblar;
  
• 
  yordamchi stomatologik asboblar.
  

Poliklinik stomatologik yordam turli davolash profilaktika muassalarida: viloyat, shahar, tuman stomatologik poliklinikalarda, xususiy poliklinikalarda hamda tuman shifohonalari qoshidagi stomatologik xonalarda amalga oshiriladi. Stomatologik poliklinikada quyidagi bo‘lim va xonalar bo‘lishi rejalashtirilgan: terapevtik, jarrohlik va ortopedik stomatologiya bo‘limi tish protezlash laboratoriyasi bilan.
Terapevtik stomatologiya bo‘limida tish, parodont va og‘iz bo‘shlig‘iga shilliq pardasi kasalliklari davolanadi. Jarrohlik stomatologiya bo‘limida tish va ildizlarni olish operatsiyasi amalga oshiriladi. Ortopediya bo‘limida tish va tish qatori nuqsonlari ortopedik protezlar yordamida tiklanadi. Ortopediya bo‘limining tarkibiga tish texnikligi laboratoriyasi va quyish sexi kiradi. Agar tumanda alohida bolalar stomatologik poliklinikasi bo‘lmasa kattalar stomatologik poliklinikasi qoshida bolalar stomatologiya bo‘limi ortodontik xona bilan birgalikda tashkil etiladi.
STOMATOLOGIK XONALARNING JIHOZLANISHI
Terapevtik bo‘lim tish kasalliklarini davolash xonasi yaxshi tabiiy yorug‘lik bilan yoritilgan bo‘lib, agar bitta stomatologik ish joyi bo‘lsa 14 mkv ga teng bo‘lishi kerak. Har bir qo‘shimcha ish joyi uchun 7 mkv, stomatologik uskunalar uchun 10 m2 joy qo‘shilishi kerak. Xonaning balandligi 3,3 m dan kam bo‘lmasligi, stomatologik kreslolar bir qatorga o‘rnatilgan bo‘lishi, devorlari och rangli moyli bo‘yoq bilan bo‘yalgan, pollari linoleum bilan qoplangan bo‘lib, gigiyenik talablarga javob berishi kerak. Terapevt stomatologning xonasi quyidagi sanitariya me’yorlarga asoslanishi lozim: stomatologning xonasida ikkita qo‘l yuvgich bo‘lib, u issiq va sovuq suv bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak. Birinchi qo‘l yuvgichda qo‘l yuvilsa, ikkinchisida stomatologik asbob-anjomlarni yuviladi. Stomatologik xona markaziy isitgich tarmog‘iga ulangan bo‘lib, xona harorati 20°C, namligi 50–60% bo‘lishi kerak. Stomatologik kreslolar tabiiy yorug‘likka qaratib o‘rnatilishi, derazalarning kengligi polning kengligiga bo‘lgan nisbati 1:4–1:5 atrofida bo‘lishi kerak. Buning uchun tabiiy yorug‘likdan tashqari sun’iy yorug‘likning bo‘lishini ham talab etadi. Hona luminessent lampalar bilan yoritilishi va uning yoritilish darajasi 500 lk ni tashkil etishi kerak. Terapevt stomatolog xonasida bemor uchun stomatologik kreslo, universal trubin bor mashina, tish qattiq karashlarini olish uchun apparat, stomatologik to‘plam va endodontik asboblar bo‘lishi lozim. Shifokor uchun ish joyi quyidagilarni o‘z ichiga oladi: stomatologik moslama, kreslo, dori-darmon va xomashyolar uchun stol, shifokor uchun o‘rindiq. Stomatologik xonada hamshira va kichik tibbiy xodim uchun ham ish joyi bo‘lishi shart. Bulardan tashqari xonada xomashyo va asbob-uskunalarni saqlaydigan shkaf, zaharli moddalarni saqlash uchun (A) shkaf, kuchli ta’sir etuvchi moddalarni saqlash uchun (B) shkaflar bo‘lishi lozim.
Jarrohlik xonasida agar bitta kreslo o‘rnatilgan bo‘lsa uning maydoni 23 mkv ni tashkil etgan bo‘lib, har bir qo‘shimcha kreslo uchun 7 mkv qo‘shilishini talab etadi. Bu xonada tashxisni aniqlash, davolash va tish olish operatsiyasi amalga oshiriladi. Jarrohlik xonasida stomatologik kreslo, soya tushirmaydigan maxsus lampa, asboblar uchun stol, elektr bor mashina, tish va ildiz olish uchun asboblar bo‘lishi lozim. Tabiiy yorug‘likdan tashqari xonada sun’iy yorug‘lik ham bo‘lishi zarur. Sun’iy yorug‘lik 150 lk dan kam bo‘lmasligi, hamda xona luminissent, galogen yorug‘lik manbalaridan foydalanib yoritilishi maqsadga muvofiq.
Stomatologik xonada kvars lampasi o‘rnatilgan bo‘lishi va har kuni xonani lampa yordamida kvarslash zarur. Har bir stomatologik xonada steril (qaynatilgan) asbob va bog‘lov materiallari uchun stol bo‘lishi kerak. Steril oqliklar solingan stol va steril asboblar har kuni yangilanishi kerak.
STOMATOLOGIK MOSLAMALAR
Bemorga malakali stomatologik yordam ko‘rsatish uchun maxsus stomatologik moslamalar zarur bo‘ladi. Asosiy stomatologik moslamalarga quyidagilar kiradi: bemor uchun stomatologik kreslo, elektrli yoki trubinali bor mashina, stomatologik moslama, shifokor uchun o‘rindiq.Bemor uchun stomatologik kresloda, bemor boshini davolovchi shifokorga qulay holatda tutib turishi uchun bosh qo‘ygich moslamasi bor. Stomatologik kreslo asosan ikki qismdan tashkil topgan. Stomatologik kreslolarning quyidagi rusmdagilaridan foydalaniladi: KZ-2, K3-8, 9,10, KSUI-0,1,0,3,04, KSRD-1.
BOR MASHINALAR
Tishlarni davolash tish qattiq to‘qimalarini charxlash tadbirini amalga oshirish bilan olib boriladi. Tish qattiq to‘qimalarini charxlashni bor mashinalar yordamida amalga oshiriladi. Bor mashinalarning turi har-xil: BES 10, BK-1, BEPB-3, BPK-300, BEO-30-2 va boshqalari mavjud.
Stomatologiyaning rivojlanishi stomatologik moslamalarning ham murakkablashib, stomatologik yordamni yaxshilanishiga sabab bo‘lmoqda. Stomatologik moslama o‘z ichiga avtomatik boshqariladigan kreslo, yoritgich, kompressor va og‘iz bo‘shlig‘ida turli muolajalarni amalga oshirish uchun mo‘ljallangan moslamalardan tashkil topgan: tish to‘qimasini charxlash, tishni karashlardan tozalash, so‘lakni so‘rish, havo va suvni purkash, diomermokogulyator, rentgenodiagnostika va boshqalar. Stomatologik moslamalar USU-30, US-30, US30/3000, US 10, YUNIS, YUgodent, Xirodent, Kavo, Probodivarlardan foydalaniladi.
STOMATOLOGIK ASBOBLAR
Stomatologik asboblar foydalanish sohasiga ko‘ra quyidagilarga bo‘linadi:
1. Terapevtik asboblar.
2. Jarrohlik asboblari.
3. Ortopedik asboblar
Terapevtik asboblar. Terapevtik asboblar 5 ta guruhga bo‘linadi.
1-guruh. Og‘iz bo‘shlig‘i va tishlarni tekshirish uchun ishlatiladigan asboblar.
Bu guruhga to‘g‘ri va burchakli zond, stomatologik oyna, stomatologik pinset asboblari kiradi.
Stomatologik oyna. Stomatologik oyna yordamida ko‘rish uchun noqulay bo‘lgan sohalar ko‘rigi o‘tkaziladi, qo‘shimcha yoritiladi, lab, lunj, tilni travmalardan himoya qilish maqsadida ushlab turiladi.
Stomatologik zond. Ikki qismdan ishchi qismi va dastasidan tashkil topgan. Stomatologik zondni ikki xil turi (to‘g‘ri va burchaklisi) mavjud. Zond yordamida kariyes kovagi borligi, uning chuqurligi, og‘riqli nuqtalari aniqlanadi. Mahsus belgili zond yordamida milk mavjud cho‘ntagining chuqurligi aniqlanadi.
Stomatologik pinset. Stomatologik pinsetning ishchi qismi o‘tmas burchak ostida bukilgan. Pinsetdan paxtali tamponlarni ushlab og‘iz bo‘shlig‘iga kiritishda, tishning qimirlash darajasini aniqlashda, endodontik asboblarni olishda foydalaniladi.
2-guruh. Tishdagi kovakni tozalashda ishlatiladigan asboblar.
Borlar. Bor aylanma harakat qiluvchi mustahkam asbob bo‘lib, tishning qattiq to‘qimalarini charxlashda foydalaniladi. Borlar kariyes kovagiga ishlov berish bosqichiga qarab har xil shakl va o‘lchamga ega bo‘ladi. Borlarning ishchi qismi shakliga qarab sharsimon, silindrsimon, konussimon, g‘ildiraksimon, trubinali dasta turlariga bo‘linadi. Borlar to‘g‘ri va burchakli uchlar uchun ikki xil bo‘ladi. Borlar ishchi qismining diametriga qarab raqamlar bilan belgilanadi. Masalan 1-raqamli borning diametri 0,85 mm. 13-raqamli borniki esa 3,1 mm ga teng. To‘g‘ri uch uchun borning uzunligi 44 mm, burchakli dasta uchun esa 22 mm teng. Borlar zanglamaydigan po‘latdan, qattiq qotishmali va ishchi qismi olmos bilan qoplangan borlardan foydalaniladi. Hozirgi kunda deyarli 90 % trubinali dasta borlardan foydalaniladi.
3-guruh. Tishdagi toshlarni tozalashda ishlatiladigan asboblar.Ushbu guruhga ekskavator, ilgovich va boshqalar kiradi.
Ekskavator. Ekskavator dasta va ishchi qismdan iborat. Ishchi qismlari bukilgan bo‘lib har xil o‘lchamdagi qoshiqchalari bor. Ekskavator yordamida kariyes bo‘shlig‘idan ovqat qoldiqlari, yumshagan dentin, vaqtinchalik plomba chiqariladi, hamda yumshoq va qattiq tish karashlarini tozalashda foydalaniladi.
4-guruh. Tish kovaklarini plombalashda foydalaniladigan asboblar.
Ushbu guruhga shpatel, silliqlagich, shtopfer kiradi.
Shpatel. Shpatel dasta va uzun yassi kuraklardan iborat. Shpatel yordamida vaqtinchalik va doimiy plombalar qoriladi. Shpatelning metalli va plastmassali turlaridan foydalaniladi.
Silliqlagich. Silliqlagich ishchi qismining bir tomoni kuraksimon bo‘lib ikkinchi tomoni plomba sathlarini tekislashga moslangan. Silliqlagich yordamida kerakli miqdorda plomba xomashyosi tish kovagiga kiritiladi va silliqlanadi. Silliqlagich turli o‘lchamda chiqariladi. Silliqlagich bir tomonlama va ikki tomonlama bo‘lishi mumkin. Silliqlagichni shtopfer bilan kombinatsiya qilingan turi ham mavjud.
Shtopfer. Shtopferning ishchi qismi, silindrsimon yoki noksimon shaklga ega bo‘lib plomba ashyosini zichlash uchun ishlatiladi.
5-guruh. Endodontik asboblar.
Yuqorida bayon etilgan asboblar yordamida kariyes kovagidagina muolajalar o‘tkazish mumkin. Pulpa va periodont kasalliklarini davolashda tishning ildiz kanallarida muolaja o‘tkazish kerak bo‘ladi. Buning uchun maxsus endodontik asboblarning bir necha turi ishlatiladi.
Endodontik asboblarga quyidagilar kiradi: pulpekstraktor, burov, rashpil, drilbor, razvyortka, kanal to‘ldirgich, shtopfer, kanal uzunligini ulovchi igna, ildiz ignasi, fayller, rimmerlar, fleksofayllar va boshqalar (9-rasm).
Tayanch iboralar:
Terapevtik stomatologiya – tish, parodont va og‘iz bo‘shlig‘i shilliq pardasi kasalliklari davolanadi;
Jarrohlik stomatologiya – yuz-jag‘ sohasida jarrohlik muolajalarini o‘tkazish, tish va ildizlarni olish operatsiyalari amalga oshiriladi;
Ortopedik stomatologiya – tish va tish qatori nuqsonlarini sun’iy tish protezlar yordamida tiklashni ta’minlaydi;
Bor mashina – tishlarni davolash uchun tish qattiq to‘qimalarini charxlash tadbirini amalga oshirish uchun mo‘ljallangan apparat;
Stomatologik oyna – dasta va oynadan tashkil topgan ishchi qisimdan iborat asbob;
Stomatologik zond – ishchi qismi bigizga o‘hshash asbob bo‘lib, kariyes kovagi borligini, uning chuqurligini, og‘riqli nuqtalari borligini aniqlashda foydalaniladi;
Stomatologik pinset – ishchi qismi o‘tmas burchak ostida bukilgan asbob bo‘lib paxtali tamponlarni ushlab og‘iz bo‘shlig‘iga kiritishda, tishning qimirlash darajasini aniqlashda, endodontik asboblarni olishda foydalaniladi;
Shpatel – dasta va uzun yassi kuraklardan iborat bo‘lgan vaqtinchalik va doimiy plombalarni qorish uchun foydalaniladigan asbob;
Silliqlagich – ishchi qismining bir tomoni kuraksimon bo‘lib ikkinchi tomoni plomba sathlarini tekislashga moslangan asbob;
Shtopfer – ishchi qismi silindrsimon yoki noksimon shaklga ega bo‘lib plomba ashyosini zichlash uchun ishlatiladigan asbob;
Endodontik asboblar – pulpa va periodont kasalliklarini davolashda tishning ildiz kanallarida muolaja o‘tkazish uchun mo‘ljallangan asboblar.